SKKN Kinh nghiệm giúp học sinh lớp 9 làm tốt kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

1. MỞ ĐẦU
2. Lý do chọn đề tài

Giáo viên Ngữ văn không chỉ là người truyền thụ kiến thức cho học sinh mà còn có vai trò tổ chức, hướng dẫn học sinh tìm tòi, khám phá, hiểu biết để cảm nhận, vận dụng kiến thức, kỹ năng Văn học đúng hướng, đúng cách, tránh suy diễn, áp đặt để học sinh tự cảm nhận cái hay cái đẹp của tác phẩm và bộc lộ được những nhận thức của mình. Dạy- học văn nghị luận có vai trò quan trọng trong nhà trường, bởi kiến thức và kĩ năng được rèn luyện trong quá trình học tập về nghị luận và cách nghị luận không chỉ giúp cho học sinh khả năng làm văn mà có tác dụng hình thành năng lực cả về tư duy và sự thành công trong giao tiếp của các em. Ảnh hưởng của văn nghị luận đạt được không chỉ trong phạm vi môn Ngữ văn mà còn lan tỏa tới tất cả các môn học khác ở trường phổ thông. Cũng như các kiểu văn  bản khác, ngoài mục đích văn chương, văn bản nghị luận với những giá trị đặc trưng riêng đã đem lại cho người học những phát triển mà mỗi dạng văn bản tạo ra từ chính giá trị của bản thân tác phẩm. Văn bản nghị luận thuyết phục người đọc, người nghe thông qua hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng và những hình ảnh sinh động gắn với thực tiễn. Vẻ đẹp riêng của văn nghị luận vừa cuốn hút hấp dẫn vừa tạo dòng chảy tư duy mạch lạc chặt chẽ trước các vấn đề chính trị xã hội và cả đời sống nhân sinh.

Nghị luận tác phẩm văn học nói chung, tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) nói riêng là một kiểu bài nghị luận có vị trí quan trọng trong chương trình Tập làm văn lớp 9. Thông qua việc đọc và học tác phẩm văn học trong phần đọc hiểu văn bản, học sinh chẳng những có một vốn khá phong phú về kiến thức văn học (tác phẩm, thể loại…) mà các em còn được nâng cao dần về năng lực cảm thụ, phân tích, bình giá tác phẩm… Khi được học phương pháp nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), học sinh được rèn luyện thêm kĩ năng này một cách có hệ thống, được thực hành từng bước cụ thể chi tiết qua một số đề bài trong sách giáo khoa, đề bài do giáo viên sưu tầm. Hơn thế nữa, khi thi vào Trung học Phổ thông đây là một trong hai dạng đề quan trọng chiếm tới nửa số  điểm của đề Văn.

2. Mục đích nghiên cứu   

Nhận thức được tầm quan trọng của kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), tôi đã mạnh dạn đưa ra sáng kiến: Kinh nghiệm giúp học sinh lớp 9 trường THCS Nguyễn Văn Trỗi- Hoằng Quỳ làm tốt  kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), để rèn luyện cho học sinh trường THCS Nguyễn Văn Trỗi đạt kết quả tốt nhất khi làm kiểu bài này.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng cho đề tài này là học sinh khối 9 trường THCS Nguyễn Văn Trỗi.

4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp thống kê để phân tích.

– Phương pháp phân tích thực trạng.

– Phương pháp chia nhóm đối tượng học sinh.

– Phương pháp từ lý thuyết, áp dụng thực hành làm bài.

1. NỘI DUNG

1. Cơ sở lí luận của đề tài:

Dạy – học Ngữ văn phải phù hợp với nội dung, đặc điểm của môn học và tâm sinh lí của học sinh.Trong việc rèn luyện các kĩ năng  thì kĩ năng làm bài có vai trò đặc biệt quan trọng.

Nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm hay đoạn trích. Thông thường, cần tập trung vào cốt truyện, nhân vật, sự kiện, chủ đề, nghệ thuật tạo tình huống, xây dựng nhân vật, nghệ thuật tự sự kết hợp với các yếu tố miêu tả, biểu cảm, thuyết minh.

Những nhận xét, đánh giá về truyện hoặc đoạn trích phải căn cứ vào văn bản, những hiểu biết về tác phẩm, tác giả;  phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách và số phận của các nhân vật, nghệ thuật dựng truyện của tác giả, từ đó mà người viết bài nghị luận phát hiện và khái quát.

Các nhận xét, đánh giá về tác phẩm hoặc đoạn trích trong bài nghị luận cần rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục. Bài nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) phải có bố cục chặt chẽ, mạch lac, lối văn chuẩn xác, gợi cảm.

Kiến thức về văn nghị luận được học bắt đầu từ lớp 7 đến lớp 9 theo một quy trình từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao nhưng trên cơ sở lôgic khoa học. Căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ, phương pháp cơ bản của bộ môn Ngữ văn nói chung thể loại nghị luận nói riêng, tôi đã đề ra yêu cầu, cách thức cụ thể áp dụng trong quá trình dạy học cho học sinh. Học sinh cần kết hợp linh hoạt nhiều phép lập luận như giải thích, chứng minh, phân tích trong bài làm. 

2. Thực trạng của vấn đề

        2.1.Thuận lợi

        Bản thân nhiều năm dạy lớp 9 nên tôi có nhiều thuận lợi trong việc nghiên cứu, rút ra bài học kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy. Môn Ngữ văn là một trong những môn học chính khóa trong nhà trường THCS, thường được các cấp giáo dục, nhà trường, phụ huynh, học sinh coi trọng.

        Kiểu bài nghị luận văn học là kiểu bài quan trọng trong phân môn Tập làm văn, chiếm tỉ lệ cao trong các kì thi, kiểm tra định kì, kiểm tra học kì, thi tuyển lên THPT. Bên cạnh đó môn Ngữ văn là một trong hai môn điều kiện để xếp loại học lực của học sinh cuối kì, cuối năm vì thế bắt buộc các em  phải nắm kiến thức cơ bản, và quan tâm đến môn Văn.

         2.2. Khó khăn 

         2.2.1. Về phía học sinh

        Do sự phát triển của khoa học kĩ thuật, do những đòi hỏi về nhu cầu trong cuộc sống hiện đại bản thân học sinh và phụ huynh thường hướng cho con theo các môn học tự nhiên để thuận lợi cho việc học nghề sau này;  bản thân học sinh 

trong lúc học, quen lối suy nghĩ ngắn gọn, không biết cách trình bày, ngại học và viết Văn.

        Theo điều tra thực tế học sinh trường THCS Nguyễn Văn Trỗi trong những năm gần đây, học sinh khối lớp 9 viết kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện thường khô cứng, sáo rỗng, lúng túng và máy móc… Các em cũng hoàn thành đầy đủ các bài thi nhưng thường dựa vào văn mẫu hoặc dựa vào các ý trong đề cương hay trong dàn ý thầy cô cho sẵn rồi viết lại nên rất hạn chế về mạch cảm xúc (cảm xúc thường không chân thật, còn gượng ép…). Rất ít học sinh chịu khó tìm tòi, khám phá ra các ý mới, ý riêng, ý sâu sắc, ý hay do chính bản thân các em cảm nhận, chưa thật sự rung động với tác phẩm, bởi thế mà chất lượng môn văn kể cả đại trà lẫn mũi nhọn chưa cao.

         Mặt khác, đa số các em học sinh thường không tìm hiểu kĩ đề bài và tìm ý trước khi bắt tay vào làm bài viết của mình nên thường lệch lạc kiểu bài, nhầm lẫn các dạng đề. Đó là một thực trạng phổ biến không chỉ riêng trường Nguyễn Văn Trỗi mà còn ở hầu khắp các trường THCS hiện nay.

         2.2.2.Về phía giáo viên

         Vì học sinh ngại học hoặc xem nhẹ môn Ngữ văn nên nhiều giáo viên cũng có tâm lí chán nản, dao động. Trong các phân môn của Ngữ văn thì phân môn Tập làm văn vừa khô vừa khó. Khi thao giảng, thanh tra… giáo viên thường chỉ đăng ký giảng Văn và Tiếng Việt, bởi dạy hai phân môn này thường dễ thành công hơn, còn dạy Tập làm văn đặc biệt là kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện… giáo viên thường ít đăng kí. 

Trong năm học ……….., tôi đã tiến hành khảo sát ở lớp 9 (thực hành một  đề nghị luận về tác phẩm truyện) với đề bài: Phân tích diễn biến tâm trạng của nhân vật ông Hai qua truyện ngắn làng của nhà văn Kim Lân. Tôi đã thu được kết quả như sau:

Nhìn vào kết quả khảo sát trên, tôi luôn trăn trở và lo lắng, số học sinh không có hứng thú học tập bộ môn rất nhiều, bài làm nhiều em còn sa vào kể, diễn xuôi tác phẩm truyện hoặc xác định đề sai, lạc đề, ý không rõ ràng chưa có những nhận xét đánh giá trong bài. Điều đó cũng chứng tỏ các em chưa biết cách làm kiểu bài này, các em đang còn nhầm giữa cách làm bài nghị luận với cách làm bài tự sự, chưa biết dùng những nhận xét đánh giá trong bài làm của mình… Đứng trước thực trạng đó, tôi đã đề ra một số giải pháp và cách thức thực hiện như sau: