SKKN Một số bài tập giúp học sinh rèn kỹ năng quan sát để học tốt văn miêu tả ở lớp 4

I –  ĐẶT VẤN ĐỀ

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

  Trường Tiểu học là nơi đầu tiên trẻ em được học tập tiếng Việt với phương pháp nhà trường, phương pháp học tập tiếng mẹ đẻ một cách khoa học. Học sinh Tiểu học chỉ có thể học tập tốt các môn khác khi có kiến thức tiếng Việt. Bởi với người Việt Nam, tiếng Việt là phương tiện giao tiếp, là công cụ để trao đổi thông tin và chiếm lĩnh tri thức. Môn Tiếng Việt trong chương trình tiểu học có nhiệm vụ hoàn thiện năng lực ngôn ngữ cho học sinh.

Quan sát có vai trò rất quan trọng để học tốt các phân môn của Tiếng Việt: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Tập làm văn, Luyện từ và câu. Quan sát là nhận biết thế giới bằng các giác quan, là nhìn thấy, là nghe thấy, ngửi thấy, sờ mó thấy, nội cảm thấy. Quan sát bổ sung cho 2 kỹ năng nghe, đọc, giúp học sinh tăng thêm vốn sống, vốn hiểu biết, tăng vốn từ, rèn kỹ năng sống cho học sinh. Quan sát là nhiệm vụ số một để có nội dung làm văn miêu tả. Để có một bài văn hay, đòi hỏi người viết phải có một kỹ năng tìm ý và diễn đạt ý tốt. Muốn thực hiện được điều đó thì trước tiên người viết phải có kỹ năng quan sát tốt. Theo nhà văn Tô Hoài: “Quan sát không phải chỉ là đứng ngắm mà quan sát bắt ta hòa mình vào cuộc sống, thấy ra những cái cần ghi chép, cần nhớ và mở rộng những điều đã biết”. “Hằng ngày, ai mà không mắt nhìn, tai nghe, óc nghĩ đã đành, nhưng ích lợi của việc ghi chép đòi hỏi quan sát và suy nghĩ cho sâu sắc, cho ra khía cạnh”.

Trên thực tế, học sinh tiểu học cũng chưa biết quan sát các sự vật sẽ phải thực hiện những thao tác nào, theo trình tự nào nên các em khó có thể miêu tả một cách đầy đủ và sinh động. Chính vì vậy mà tôi chọn đề tài: “Một số bài tập giúp học sinh rèn kỹ năng quan sát để học tốt văn miêu tả ở lớp 4” để góp phần nâng cao chất lượng dạy học tiếng Việt và  đặc biệt là để rèn các kỹ năng ngôn ngữ cho trẻ.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

• Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở tiểu học. 
• Trên cơ cở đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học và mục tiêu môn Tiếng Việt, xây dựng hệ thống bài tập giúp các em rèn kỹ năng quan để học tốt văn miêu tả ở lớp 4.

3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

• Hoạt động quan sát của lứa tuổi học sinh trong các mục đích khác nhau (tăng cường vốn sống, vốn hiểu biết, phát triển năng lực ngôn ngữ …để học tốt các phân môn Tiếng Việt, đặc biệt là văn miêu tả); quan sát trong các nhiệm vụ khác nhau (quan sát trực tiếp cuộc sống muôn màu muôn vẻ, quan sát khi đọc hiểu các văn bản nghệ thuật, quan sát tranh…)
• Bài tập rèn kỹ năng quan sát gồm nhiều nội dung kiến thức, kỹ năng. Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu hoạt động rèn kỹ năng quan sát cho học sinh lớp 4  tôi trực tiếp giảng dạy.

4. ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT, THỰC NGHIỆM

Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: HS lớp 4G, trường TH Trung Tự (năm học …….).

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Các phương pháp đã được sử dụng để nghiên cứu đề tài là:

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

Phương pháp nghiên cứu lý thuyết là đọc các thành tựu mới nhất trong lĩnh vực tâm lý học, cơ sở văn học, cơ sở ngôn ngữ, cơ sở giáo dục,… Từ đó để xây dựng bài tập kỹ năng quan sát cho học sinh

• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Phương pháp điều tra, thống kê, so sánh, đối chiếu dùng để đánh giá phương pháp dạy học, cách tổ chức giờ dạy, kết quả học Tiếng Việt trong tiết quan sát.  Đánh giá khả năng, sự năng động, sáng tạo của học sinh. Trên cơ sở đó tìm biện pháp nâng cao kỹ năng quan sát để làm văn miêu tả cho học sinh, vừa đảm bảo tính khoa học, vừa đảm bảo giá trị thực tiễn.

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Nhằm khẳng định tính khả thi của quá trình vận dụng các bài tập rèn kỹ năng quan sát để tăng cường vốn sống, vốn hiểu biết cho học sinh.

6. PHẠM VI, KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU

6.1. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về  Một số bài tập giúp học sinh rèn kỹ năng quan sát để học tốt văn miêu tả ở lớp 4.

6.2. Kế hoạch nghiên cứu: 

– Tìm kiếm tài liệu

– Đọc và chọn lọc tài liệu

– Viết đề cương nghiên cứu

– Triển khai nghiên cứu

– Viết báo cáo kết quả nghiên cứu.

Thời gian nghiên cứu: từ tháng …….đến tháng ……..

1. PHẦN NỘI DUNG
2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP GIÚP HỌC SINH RÈN KĨ NĂNG QUAN SÁT ĐỂ HỌC TỐT VĂN MIÊU TẢ Ở LỚP 4

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Hoạt động quan sát 

1.1.1.1. Định nghĩa: Quan sát là một hoạt động của trí tuệ và diễn ra theo một quá trình, kỹ năng quan sát rất quan trọng đối với con người trong cuộc sống. 

1.1.1.2. Vai trò của quan sát: Quan sát có vai trò rất quan trọng. Nếu không có quan sát thì vốn hiểu biết, trí tưởng tượng và nói chung là toàn bộ trí tuệ, tâm hồn chúng ta đều không chỉ nghèo nàn mà còn không thể nào hình dung được.

1.1.1.3. Quan sát trong văn miêu tả ở tiểu học

1. Ở tiểu học, quan sát gắn liền với văn miêu tả.
2. Khả năng quan sát và đặc điểm nhận thức bằng trực quan của HS tiểu học: Tính cảm xúc thể hiện rất rõ khi các em tri giác – quan sát sự vật, các em bộc lộ rất rõ những cảm xúc của mình một cách hồn nhiên đối với đối tượng mà mình tri giác. 
3. Sự ảnh hưởng của nhận thức bằng trực quan vào quan sát và học văn miêu tả của HS tiểu học: Để có kĩ năng quan sát nhằm vận dụng vào làm bài văn miêu tả, các em phải có những hiểu biết phong phú, rộng rãi và cụ thể, sâu sắc về thế giới hiện thực. Trong khi đó, đặc điểm nhận thức của HS tiểu học về các đối tượng khách quan còn khá nhiều hạn chế. 

1.1.1.4. Nhiệm vụ quan sát: Muốn làm văn miêu tả, việc đầu tiên là phải tập quan sát.  Về logic của quá trình quan sát: có thể thực hiện theo trình tự sau: Trình tự không gian, trình tự thời gian, trình tự tâm lý.  Dù quan sát theo trình tự nào cũng cần  biết dừng lại ở bộ phận chủ yếu, trọng tâm để quan sát kỹ lưỡng.

1.1.2. Kỹ năng và hệ thống bài tập rèn kỹ năng

1.1.2.1.Khái niệm kỹ năng: Kỹ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong đợi.

1.1.2.2. Hệ thống bài tập rèn kỹ năng: là một tập hợp với nhiều bài tập khác nhau, được xếp thành các nhóm (trong mỗi nhóm có thể có những nhóm nhỏ hơn) theo một trình tự, nhằm thực hiện những chủ đích chung. 

1.1.2.3. Hệ thống bài tập rèn năng lực quan sát.

  Quan sát hướng đến nhiều mục đích. Mỗi mục đích cần một hệ thống bài tập tương ứng. Riêng với HS tiểu học, tôi tập trung vào rèn luyện kỹ năng quan sát để các em có nội dung, có cảm hứng, có nhu cầu biểu đạt và có ngôn từ khi làm văn miêu tả. Hệ thống bài tập tôi xây dựng gồm 3 nhóm, mỗi nhóm có nhiều dạng bài tập cụ thể.

– Nhóm bài tập dựa trên nhiệm vụ của hoạt động quan sát gồm 8 dạng bài tập.

– Nhóm bài tập dựa trên nhiệm vụ quan sát trực tiếp các đối tượng miêu tả gồm 3 dạng bài tập.

–  Nhóm bài tập dựa trên nhiệm vụ quan sát từ văn bản đọc, từ tranh và từ các phương tiện truyền thông gồm 3 dạng bài tập.

1.2. Cơ sở thực tiễn: Khảo sát hệ thống bài tập yêu cầu học sinh quan sát trong phân môn Tập làm văn ở tiểu học.

1.2.1. Chương trình văn miêu tả đồ vật : Tuần 14 đến tuần 20

+ Cấu tạo bài văn miêu tả đồ vật 1 tiết

+ Luyện tập quan sát : 1 tiết

+ Luyện tập xây dựng dàn ý : 1 tiết

+ Luyện tập xây dựng đoạn : 4 tiết

+ Bài viết : 1 tiết  làm bài và 1 tiết trả bài

1.2.2. Chương trình văn miêu tả cây cối : Tuần 21 đến tuần 27

+ Cấu tạo của bài văn miêu tả cây cối (1 tiết)

+ Luyện tập quan sát cây cối (1 tiết)

+ Luyện tập miêu tả các bộ phận của cây (2 tiết)

+ Đoạn văn trong văn miêu tả cây cối (4 tiết)

+ Luyện tập miêu tả cây cối (1 tiết)

+ Kiểm tra – Trả bài (2 tiết)

1.2.2.3. Chương trình văn miêu tả con vật : Tuần 29 đến tuần 34

+ Cấu tạo bài văn miêu tả con vật (1 tiết)

+ Luyện tập quan sát (1 tiết)

+ Luyện tập viết đoạn văn (4 tiết)

+ Viết bài kiểm tra và trả bài (2 tiết)

2. THỰC TRẠNG VIỆC RÈN KĨ NĂNG QUAN SÁT TRONG PHÂN MÔN TẬP LÀM VĂN Ở LỚP 4

  Giờ Tập làm văn là cơ hội tốt để các em quan sát và tiếp xúc được cái hay, cái đẹp của thế giới muôn màu, để có thể lớn khôn lên về trí tuệ, đặc biệt là về tâm hồn tư tưởng, hình thành một nhân cách cao đẹp, nhưng nhiều em chỉ nghe và ghi nhớ một cách máy móc về văn chương. Để có được một kĩ năng, thông thường buộc phải trải qua nhiều bước luyện tập từ thấp đến cao, đặc biệt là phải được trải nghiệm phải được quan sát trực tiếp. Nhưng trên thực tế, HS thường nhảy cóc qua một số bước, phần tập và phần luyện thường bị coi nhẹ.