SKKN Một số biện pháp chỉ đạo dạy học nội dung giải Toán có lời văn, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 1

Phần 1:    MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Bậc Tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành nhân cách ở học sinh. Trên cơ sở cung cấp tri thức khoa học ban đầu về tự nhiên xã hội, phát triển các năng lực nhận thức, trang bị các phương pháp ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, bồi dưỡng phát huy tình cảm thói quen, đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam. Mục tiêu nói trên được thực hiện thông qua việc dạy học các môn học và việc thực hiện các hoạt động có định hướng theo yêu cầu giáo dục để trẻ tiếp tục học ở bậc học trên hay bước vào cuộc sống lao động.
Trong 9 môn học, môn Toán đóng vai trò quan trọng. Môn Toán cung cấp những kiến thức về số học, đại số, hình học, đại lượng, giải toán. Bên cạnh đó, khả năng giáo dục của môn Toán rất to lớn; giúp HS phát triển tư duy, khả năng suy luận, giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học có lôgic chính xác.
Toán lớp 1 là một bộ phận của chương trình môn Toán ở tiểu học. Dạy học môn Toán  ở lớp 1 nhằm giúp học sinh:
Bước đầu có một số kiến thức cơ bản, đơn giản, thiết thực về phép đếm, về các số tự nhiên trong phạm vi 100, về độ dài và đo độ dài trong phạm vi 20, về tuần lễ và ngày trong tuần, về giờ đúng trên mặt đồng hồ; về một số hình học (Đoạn thẳng, điểm, hình vuông, hình tam giác, hình tròn); về bài toán có lời văn.
Hình thành và rèn luyện các kĩ năng thực hành đọc, viết, đếm, so sánh các số trong phạm vi 100; cộng trừ và không nhớ trong phạm vi 100; đo và ước lượng độ dài đoạn thẳng (với các số đo là số tự nhiên trong phạm vi 20 cm). Nhận biết hình vuông, hình tam giác, hình tròn, đoạn thẳng, điểm, vẽ điểm, đoạn thẳng).Giải một số dạng bài toán đơn về cộng trừ, bước đầu biết biểu đạt bằng lời, bằng kí hiệu một số nội dung đơn giản của bài học và bài thực hành, tập so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hoá, khái quát hoá trong phạm vi của những nội dung có nhiều quan hệ với đời sống thực tế của học sinh.
Chăm chỉ, tự tin, cẩn thận ham hiểu biết và học sinh có hứng thú học toán.
Nói đến “Bài toán có lời văn” là nói đến một loại toán khó không chỉ đối với học sinh lớp 1 mà cả HS lớp 2, 3, 4, 5. Bởi vì để giải được những bài toán này, HS cần thực hiện  kỹ năng đọc đề bài, phân tích nội dung và xác định rõ dạng toán thì mới có thể giải bài toán đó. Khi giải bài toán HS phải thực hiện các bước:
– Viết câu lời giải.
– Viết phép tính.
– Viết đáp số.
Một bài giải mà có lời giải sai, dù phép tính và đáp số đúng thì bài toán đó vẫn coi là bị sai, vì vậy hướng dẫn HS lớp 1 tìm và viết câu lời giải đúng, ngắn gọn là một việc làm rất cần thiết và hết sức quan trọng. Trong dạy học, một số giáo viên đôi khi tỏ ra lúng túng hoặc cứng nhắc trong việc hướng dẫn HS viết câu lời giải, dẫn đến chất lượng và hiệu quả giờ dạy toán còn thấp.
Mặt khác, chương trình Tiểu học năm 2000 đổi mới cơ bản về phương pháp dạy học thể hiện rõ quan điểm “Lấy học sinh làm trung tâm” nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Do đó việc đổi mới phương pháp dạy học Toán nói chung và lớp 1 nói riêng là việc làm rất cần thiết, đòi hỏi người quản lý cũng như giáo viên trực tiếp đứng lớp không ngừng trau dồi kiến thức, linh hoạt trong thực tiễn chỉ đạo và giảng dạy để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học. Xuất phát từ những lí do thực tế nêu trên, tôi chọn nghiên cứu và thực hiện sáng kiến: “Một số biện pháp chỉ đạo dạy học nội dung giải Toán có lời văn, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 1 ở Trường Tiểu học Thiệu Dương, Thành phố Thanh Hóa. ”
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Qua đề tài này, tôi muốn góp phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán để tìm ra phương pháp giúp giáo viên dạy môn Toán cho học sinh lớp 1 được tốt hơn.
Cụ thể:
+ Dạy cho học sinh nhận biết về cấu tạo của một bài toán có lời văn lớp 1.
+ Đọc hiểu – Phân tích – Tóm tắt bài toán.
+ Giải toán đơn về thêm (bớt) bằng một phép tính cộng (trừ).
+ Trình bày bài giải gồm câu lời giải + phép tính + đáp số.
+ Tìm lời giải phù hợp cho bài toán bằng nhiều cách khác nhau.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
– Phương pháp điều tra.
– Phương pháp trắc nghiệm.
– Phương pháp trực quan.
– Phương pháp đàm thoại, gợi mở.
–

Phần 2:    NỘI DUNG SÁNG KIẾN
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN:
Khả năng giải toán có lời văn chính là phản ánh năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Học sinh hiểu về mặt nội dung kiến thức toán học vận dụng vào giải toán kết hợp với kíên thức Tiếng Việt để giải quyết vấn đề trong Toán học. Từ ngôn ngữ thông thường trong các đề toán đưa ra cho học sinh đọc – hiểu – biết hướng giải đưa ra phép tính  kèm câu trả lời và đáp số của bài toán. Giải Toán có lời văn góp phần củng cố kiến thức toán, rèn luyện kỹ năng diễn đạt, tích cực góp phần phát triển tư duy cho học sinh tiểu học. Đồng thời góp phần nâng cao chất lượng dạy học nói chung và dạy học Toán cho HS Tiểu học nói riêng.
Đối với trẻ là học sinh lớp 1, môn Toán tuy có dễ nhưng để học sinh đọc – hiểu bài toán có lời văn quả không dễ dàng, vả lại việc viết lên một câu lời giải phù hợp với câu hỏi của bài toán cũng là vấn đề không đơn giản. Bởi vậy khó khăn của giáo viên là điều dễ hiểu.
Vậy làm thế nào để giáo viên nói – học sinh hiểu, học sinh thực hành – diễn đạt đúng yêu cầu của bài toán đặc biệt là viết câu lời giải ngắn gọn, đủ ý ?
Mặt khác việc sát sao trong công tác quản lý của người phụ trách chuyên môn cũng là yếu tố không thể thiếu đối với sự thành công của tiết dạy, bài dạy và chất lượng giáo dục nói chung và của môn Toán nói riêng.
2. THỰC TRẠNG VIỆC CHỈ ĐẠO DẠY HỌC NỘI DUNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN LỚP 1 TRƯỜNG TIỂU HỌC THIỆU DƯƠNG-
TP THANH HÓA
1. Thực trạng:
1.1, Thuận lợi
Trong quá trình chỉ đạo thực hiện chỉ đạo dạy học môn Toán lớp 1 ở Trường Tiểu học Thiệu Dương, Thành phố Thanh Hóa có những thuận lợi sau:
– Có sự chỉ đạo sát sao của Phòng GD&ĐT Thành phố Thanh Hóa. Đặc biệt đội ngũ giáo viên dạy lớp 1 đầy đủ, có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, nhiệt tình trong giảng dạy, có thâm niên trong nghề cao.
– Học sinh  đa số đều ngoan, chăm chỉ trong học tập.
– Có đủ các tài liệu các văn bản hướng dẫn của cấp trên như :
+ Các tài liệu tập huấn của cán bộ quản lý và giáo viên.
+ Các tạp chí, tập san về GD.
+ SGK, sách giáo viên.
+ Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng các môn học ở lớp 1.
+ Thông tư số 30/2014- Bộ GD&ĐT ngày 28/8/2014 quy định đánh giá học sinh Tiểu học.
1.2,  Khó khăn, hạn chế:
Bên cạnh những thuận lợi trên trong quá trình chỉ đạo thực hiện dạy học phân môn Toán lớp 1 nhà trường cũng gặp không ít khó khăn:
– Trình độ của giáo viên chưa đồng đều, chưa có nhiều sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học vì vậy chất lượng các giờ dạy học chưa cao.
– Sự quan tâm của một bộ phận cha mẹ học sinh còn nhiều hạn chế.
– Thực tế qua các bài kiểm tra định kỳ cho thấy học sinh lớp 1 và kể cả HS các lớp 2, 3, 4, 5 tỷ lệ các em viết sai câu lời giải ở bài toán có lời văn cũng còn phổ biến.
– Vốn Tiếng Việt của HS lớp 1 chưa nhiều nên còn khó khăn khi đọc, tìm hiểu đề bài hoặc diễn đạt hay viết câu lời giải.
– Học sinh biết giải toán có lời văn nhưng kết quả chưa cao.
– Lời giải của bài toán chưa sát với câu hỏi của bài toán.
*Kết quả điều tra  năm học ……….qua bài KTĐK cuối năm học
TT
Lớp
sĩ số
HS  viết đúng câu lời giải
HS viết đúng phép tính
HS viết đúng đáp số
HS giải đúng cả 3 bước
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
1
1A
35
23
65.7
28
80.0
28
80.0
22
62.8
2
1B
34
24
70.5
27
79.4
28
82.3
22
64.7
3
1C
35
24
68.5
30
85.7
30
85.7
24
68.5
4
1Đ
35
24
68.5
30
85.7
30
85.7
24
68.5
5
1E
32
23
71.8
25
78.1
25
78.1
23
71.8

2. Những nguyên nhân
* Nguyên nhân từ phía GV:
– GV chưa chuẩn bị tốt cho các em khi dạy những bài trước. Những bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp, đối với những bài này hầu như HS đều làm được nên GV tỏ ra chủ quan, ít nhấn mạnh hoặc không chú ý lắm mà chỉ tập trung vào dạy kĩ năng đặt tính, tính toán của HS mà quên mất rằng đó là những bài toán làm bước đệm, bước khởi đầu của dạng Toán có lời văn sau này. Đối với GV dạy lớp 1 khi dạy dạng bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp, chưa thường xuyên rèn cho HS thói quen nhìn hình vẽ nêu bài toán. Một số GV chưa linh hoạt trong giờ dạy, hầu hết chỉ dừng lại ở 1 cách viết câu lời giải cho bài toán, một số còn làm thay hoặc áp đặt cách giải đối với HS.
* Nguyên nhân từ phía HS:
Do HS mới bắt đầu làm quen với dạng toán này lần đầu, tư duy của các em còn mang tính trực quan là chủ yếu. Mặt khác ở giai đoạn này vốn Tiếng Việt của HS chưa nhiều, các em chưa đọc thông viết thạo nên khi đọc xong bài toán rồi, nhưng không hiểu bài toán nói gì, thậm chí có những em đọc đi đọc lại nhiều lần nhưng vẫn chưa hiểu bài toán. Vì vậy HS làm sai bài toán cũng là điều dễ hiểu.

3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CHỈ ĐẠO DẠY HỌC NỘI DUNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN, NHẰM N NG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 1 Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC THIỆU DƯƠNG-
TP THANH HÓA
Để khắc phục dần những điểm yếu như đã nêu trên, năm học
………., tôi đã đưa ra những giải pháp để nâng cao chất lượng, đặc biệt là chất lượng và hiệu quả dạy học bài toán có lời văn ở lớp 1 như sau :
3. 1. Chỉ đạo sát sao việc dạy học giải Toán có lời văn lớp1:
– Để nâng cao chất lượng dạy học trước hết người cán bộ quản lý cũng như giáo viên cần nắm vững quan điểm xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp và chuẩn kiến thức, kỹ năng của môn học. Vì vậy tôi đã tham mưu với Hiệu Trưởng và đã triển khai triệt để tinh thần đổi mới phương pháp dạy học đến từng giáo viên trong khối thông qua các buổi hoạt động chuyên môn, đặc biệt là thống nhất việc dạy học “ Lấy học sinh làm trung tâm”, phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh đặc biệt là dạy học phát triển năng lực cá nhân (phù hợp đối tượng), tránh dạy học bình quân, tránh việc làm thay hoặc áp đặt cách giải đối với HS.
– Mở chuyên đề dạy học môn Toán lớp 1 ( Nội dung dạy học giải Toán có lời văn lớp 1). Xây dựng tiết dạy mẫu để toàn bộ GV trong Nhà trường dự giờ, góp ý, rút kinh nghiệm.
– Bản thân là một phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn, tôi thường xuyên dự giờ, thăm lớp góp cho các đồng chí GV khối 1 về giờ dạy.
3.2. Chỉ đạo công tác tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên:
Chỉ đạo tất cả GV tự học, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Tự nghiên cứu và trao đổi với đồng nghiệp để nắm vững nội dung chương trình, mục tiêu của môn học, linh hoạt trong việc sử dụng các phương pháp dạy học. Đặc biệt thực hiện tốt công tác Bồi dưỡng thường xuyên theo hướng dẫn của cấp trên. Sinh hoạt chuyên môn khối, tổ phải xây dựng giờ dạy Toán có nội dung giải Toán có lời văn. Rút kinh nghiệm từng bài dạy.
3.3. Giúp giáo viên nắm vững nội dung, mức độ cần đạt dạy học giải bài toán có lời văn ở lớp 1:
Việc nắm vững nội dung và mức độ cần đạt của  môn học hay của từng mạch kiến thức là rất quan trọng. Vì vậy thông qua sinh hoạt chuyên môn, BGH xây dựng kế hoạch để giáo viên được nghiên cứu, thảo luận về nội dung và mức độ cần đạt của môn học.
Nội dung dạy học giải bài toán có lời văn ở lớp 1 gồm: giới thiệu bài toán có lời văn; giải các bài toán bằng một phép tính cộng hoặc một phép tính trừ, chủ yếu là các bài toán thêm, bớt một số đơn vị.