SKKN Một số biện pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng phân môn Lịch sử lớp 4

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài.

Giáo dục Tiểu học hình thành cho học sinh những cơ sở ban đầu đúng đắn cho sự phát triển lâu dài về trí tuệ, tình cảm, thể  chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để các em học tiếp ở Trung học cơ sở và các bậc học cao hơn.

Lịch sử là một trong những kiến thức quan trọng cần trang bị cho học sinh Tiểu học. Việc học tập lịch sử giúp hình thành niềm tin đạo đức, chuẩn mực về thái độ và hành vi đúng đắn, xác định nhiệm vụ bản thân đối với quê hương, đất nước. 

Phân môn Lịch sử ở lớp 4 cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về một số sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu theo dòng thời gian của lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho tới nửa đầu thế kỉ XIX. Dạy môn lịch sử là bước đầu hình thành cho học sinh các kĩ năng quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn thông tin khác nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, trình bày kết quả bằng lời nói, hình vẽ, sơ đồ…vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống. Góp phần bồi dưỡng ở học sinh những thái độ và thói quen: ham học hỏi, tìm hiểu để biết các kiến thức về Lịch sử dân tộc Việt Nam, tôn trọng các di tích văn hóa…Nhằm phát huy những ưu điểm, kịp thời khắc phục những hạn chế trong quá trình dạy học và để giúp học sinh theo dõi tiến trình lịch sử một cách hệ thống và ghi nhớ một số sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử một cách chặt chẽ, tôi nhận thấy cần phải có những biện pháp cụ thể để tăng cường tính tích cực hóa học tập của học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức môn này. Học Lịch sử tốt các em sẽ hiểu và yêu thương, kính trọng, tôn vinh các anh hùng dân tộc, yêu quý tôn trọng các chiến công hiển hách hào hùng của ông cha ta, các di tích lịch sử…, từ đó tăng thêm lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ tổ quốc Việt Nam. Những tri thức thu nhận được từ phân môn Lịch sử gắn chặt trong kí ức, tâm trí các em và một số kiến thức sẽ được hiện thực hóa trong cuộc sống thơ ngây và cả cuộc đời của học sinh.

Từ trước đến nay việc dạy học Lịch sử ở Tiểu học nói chung và ở lớp 4 nói riêng đã được giáo viên thực hiện nghiêm túc: dạy đúng, đủ theo phân phối chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Một số giáo viên có tâm huyết với nghề, có kiến thức lịch sử sâu rộng cùng với việc ứng dụng công nghệ thông tin tốt thì khi dạy các tiết Lịch sử thường sưu tầm thêm tranh ảnh phục vụ cho từng bài, từng hoạt động rồi trình chiếu powerpoint hay tổ chức các trò chơi… nên học sinh rất hứng thú học. Song số giáo viên này còn rất khiêm tốn. Nhiều giáo viên còn hiểu lơ mơ về kiến thức lịch sử, chưa nắm chắc nội dung và sử dụng đúng phương pháp dạy học tích cực theo đặc trưng của phân môn nên thường sử dụng phương pháp thuyết trình hay giảng giải. Vì thế, học sinh tiếp thu bài thụ động, ghi nhớ máy móc, học vẹt, học xong quên ngay. Chính vì lẽ đó mà học sinh càng lên lớp cao càng ngại học môn Lịch sử dẫn đến chất lượng môn Lịch sử ngày càng giảm sút, đến mức báo động. Đó cũng chính là lí do thúc đẩy tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài: “Một số biện pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng phân môn Lịch sử lớp 4”. 

2. Mục đích nghiên cứu.

Trên cơ sở lí luận học, với mong muốn là tìm hiểu kĩ hơn nội dung chương trình phân môn Lịch sử lớp 4, khắc phục một số khó khăn vướng mắc của giáo viên và học sinh trong dạy học phân môn Lịch sử ở Tiểu học nói chung, lớp 4 nói riêng. Từ đó, tôi tìm ra biện pháp dạy học tích cực giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4. Đồng thời bồi dưỡng cho các em tình yêu quê hương đất nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam.

3. Đối tượng nghiên cứu.

– Một số vấn đề về thực trạng dạy học phân môn Lịch sử Tiểu học nói chung, lớp 4 nói riêng.

– Nội dung chương trình phân môn Lịch sử lớp 4 (Theo tài liệu Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí 4 – Mô hình VNEN).

– Học sinh lớp 4A – Trường Tiểu học Hưng Lộc I – Hậu Lộc).

4. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

– Phương pháp thống kê.

– Phương pháp trực quan.

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

1. NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận.

Chương trình Lịch sử lớp 4 đưa vào những sự kiện lịch sử từ buổi đầu dựng nước và giữ nước (khoảng 700 năm trước Công Nguyên), …những chứng cứ lịch sử. Qua đó các em sẽ được học cách làm việc khai thác tư liệu lịch sử của các nhà sử học. Tài liệu Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí 4 đã chú ý đến các kĩ năng của việc học tập lịch sử như: Kĩ năng quan sát và phân tích tranh ảnh lịch sử; Kĩ năng đọc, phân tích bản đồ, sơ đồ, lược đồ, biểu đồ; Kĩ năng so sánh, trừu tượng hóa trên cơ sở sử liệu; Kĩ năng đánh giá, giải thích các tài liệu gốc; Kĩ năng sắp xếp hệ thống hóa các sự kiện hiện tượng lịch sử theo thời gian và không gian…Từ đó các em mạnh dạn nêu thắc mắc, đặt câu hỏi và cùng tìm câu trả lời, trình bày kết quả học tập bằng cách diễn đạt của chính mình.

Để thực hiện được mục tiêu môn học, hướng tới rèn các kĩ năng nêu trên, yêu cầu người thầy phải có hệ thống phương pháp dạy học phù hợp với môn học.Việc sử dụng chúng tùy vào mục đích và khả năng của người dạy và học, tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể như: đối tượng học sinh, thiết bị dạy học và không khí học tập. Trong thực tiễn không một giáo viên có kinh nghiệm nào lại sử dụng đơn điệu một phương pháp trong hoạt động dạy học của mình. Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật phối hợp các phương pháp dạy học trong một bài dạy của một người giáo viên. 

Có thể minh họa việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở Tiểu học bằng sơ đồ:

Trong dạy học Lịch sử ở Tiểu học, cần chú ý đến các mối quan hệ giữa thầy – trò, trò – trò đối với các thao tác sư phạm nói, nghe và học.

Đối thoại là cách dạy học có hiệu quả phù hợp với học sinh Tiểu học để nắm vững (biết và hiểu) kiến thức lịch sử, làm cho học sinh luôn có nhu cầu và hứng thú nghe bạn nói, suy nghĩ và tham gia vào quá trình trao đổi để tiếp nhận kiến thức góp phần làm cho các bạn trong nhóm đều có thể tiếp thu kiến thức.

Trao đổi là làm cho mọi học sinh tham gia vào quá trình học tập tích cực này chứ không thụ động ngồi nghe. Qua trao đổi, giáo viên sẽ hiểu rõ từng học sinh về cá tính, trình độ, năng khiếu, rèn luyện cho các em khả năng suy nghĩ, diễn đạt, mạnh dạn trình bày trước các bạn trong nhóm và trước lớp.

Đóng vai là một biện pháp sư phạm quan trọng để học sinh được  “sống” 

với quá khứ “nhập thân” vào lịch sử, sẽ rung cảm mạnh mẽ. Việc “đóng vai” trong giờ học chỉ giới hạn chủ yếu ở việc đọc diễn cảm, làm các động tác cần thiết, phù hợp với nội dung bài học. Việc “đóng vai” sẽ làm cho lớp học sinh động hơn.

Học sinh tự trình bày những hiểu biết của mình về một sự kiện. Các em sẽ thảo luận theo nhóm một chủ đề hoặc các vấn đề, đề tài có liên quan đến bài học. Mỗi nhóm cử một đại diện để trình bày. Cuối buổi thảo luận, học sinh báo những điều nhóm mình tìm ra để giúp nhau học tập.

Như vậy, trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử ở Tiểu học nói riêng, người giáo viên phải biết kết hợp nhiều phương pháp dạy học vào một tiết dạy. Không được xem nhẹ một phương pháp nào, mỗi phương pháp có những mặt mạnh và hạn chế riêng, không nên tuyệt đối hóa một phương pháp nào. Để tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả giáo viên cần biết lựa chọn ưu thế của từng phương pháp phù hợp với mục tiêu, nội dung của từng loại bài học nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

2. Thực trạng việc dạy – học Lịch sử ở trường Tiểu học Hưng Lộc I – Hậu Lộc.

* Về phía giáo viên:

Qua thực tế dạy học nhiều năm ở khối 4 – 5, tôi nhận thấy đa số giáo viên đã khẳng định đúng vai trò của phân môn lịch sử trong hệ thống các môn học ở Tiểu học. Giáo viên cho rằng phương pháp dạy học Lịch sử thật sự rất riêng biệt, cần phải có sự đầu tư chuyên sâu về cả kiến thức lẫn phương pháp dạy học. Tuy nhiên trong chương trình được quy định ở bậc Tiểu học, bắt đầu từ lớp 4 mới thực hiện dạy Lịch sử cho học sinh nên số giáo viên có phương pháp dạy Lịch sử tốt còn khiêm tốn. Ngoài ra, còn một số giáo viên quan niệm Lịch sử không phải là môn học chính mà chỉ chú trọng vào hai môn Toán và Tiếng Việt. Giáo viên chưa quan tâm đến việc hướng dẫn  cho các em thực hành trên bản đồ, lược đồ và tranh ảnh, hình ảnh, hoặc chưa sử dụng đúng lúc, đúng chỗ các phương tiện dạy học. Việc sưu tầm tài liệu về những sự kiện, nhân vật lịch sử của địa phương có liên quan đến tiết dạy còn hạn chế. Khi khai thác nội dung kiến thức, giáo viên cũng chưa làm nổi bật được khi nào bắt đầu, khi nào cao trào đỉnh điểm, khi nào kết thúc…

Việc quan sát biểu đồ, lược đồ cũng không kém phần quan trọng vì kênh hình gây cho học sinh nhiều hứng thú trong học tập, nhưng hiện nay trang thiết bị phục vụ cho môn Lịch sử đang thiếu trầm trọng, không có đủ lược đồ, bản đồ, chưa có các phương tiện dạy học như băng hình, sa bàn…Giáo viên còn lúng túng khi hướng dẫn học sinh quan sát biểu đồ, lược đồ; lúng túng trong cách kể chuyện lịch sử hay tường thuật diễn biến một trận đánh…và ít dành thời gian nghiên cứu bài dạy, dẫn đến hiệu quả của việc giảng dạy chưa cao.

* Về phía học sinh:

Chương trình Tự nhiên và xã hội ở Tiểu học được chia làm 2 giai đoạn: Giai đoạn I từ lớp 1 đến lớp 3 (có tên gọi là Tự nhiên và xã hôi), giai đoạn II từ lớp 4 đến lớp 5 (có sách giáo khoa phần Lịch sử và phần Địa lí riêng). Vì thế, với học sinh lớp 4, phân môn Lịch sử là môn học hoàn toàn mới mẻ đối với các em, chính vì vậy việc tiếp thu kiến thức về môn học này tương đối khó khăn,