SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 giải bài toán Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó

1. PHẦN MỞ ĐẦU
2. Lý do chọn đề tài.

Như chúng ta đã biết, Đảng và Nhà nước ta đã không ngừng quan tâm đến sự phát triển của nền giáo dục nước nhà. Coi giáo dục là “Quốc sách hàng đầu”. Chính vì vậy  mà công tác  bồi dưỡng và phát triển trí tuệ cho thế hệ trẻ đặc biệt là các em học sinh luôn được coi trọng. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Giáo dục – Đào tạo nhằm để hình thành và phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong xu thế hội nhập toàn cầu hiện nay. Trong chương trình giáo dục nói chung và chương trình giáo dục  Tiểu học nói riêng, môn Toán là một trong những môn học có vị trí quan trọng ở bậc Tiểu học, đóng góp một phần không nhỏ và không thể thiếu vào sự phát triển đó.

Các môn học trong nhà trường Tiểu học, môn Toán cũng là một trong những công cụ để giúp học tốt các môn học khác. Toán học góp phần phát triển tư duy lôgic biện chứng với các môn học Tự nhiên – Xã hội khác. Thông qua việc hỗ trợ từ các môn học đó các em nhận thức được thế giới hiện thực từ cụ thể hoá đến khái quát hoá. Từ đó suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề, cách suy nghĩ độc lập, linh hoạt, sáng tạo có căn cứ chính xác, toàn diện.

Trong chương trình môn Toán lớp 4, dạy giải các dạng toán điển hình có vị trí đặc biệt quan trọng. Một phần lớn thời gian học của học sinh dành cho việc giải các bài toán ấy. Biết giải thành thạo các bài toán là một trong những tiêu chuẩn chủ yếu để đánh giá trình độ học toán của mỗi học sinh. Do đó, đòi hỏi giáo viên phải lựa chọn phương pháp, hình thức giảng dạy sao cho đạt hiệu quả cao nhất. Tiêu biểu trong số các dạng toán điển hình ấy là dạng toán về tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó số. Đây cũng là một trong những dạng toán khó, trừu tượng, mỗi bài toán là một bức tranh nhỏ của cuộc sống, học sinh phải biết rút ra từ bức tranh ấy cái bản chất toán học của nó để lựa chọn cách giải thích hợp. Trên thực tế, nhiều giáo viên còn đang băn khoăn không biết nên dạy như thế nào để đạt hiệu quả.  Làm thế nào để sau mỗi tiết học học sinh đều nắm được nội dung bài học và biết vận dụng nó một cách sáng tạo đang là vấn đề đáng quan tâm. 

Bản thân tôi là một giáo viên liên tục nhiều năm liền dạy khối 4 – 5, qua khảo sát chất lượng học sinh, qua kinh nghiệm dạy giải toán” Tìm hai số khi tổng và hiệu của hai số đó số”, tôi nhận thấy rằng chất lượng còn rất khiêm tốn. Để nâng cao chất lượng dạy học, bản thân tôi luôn tự đặt ra cho mình một câu hỏi: Làm thế nào để nâng cao chất lượng giải toán về “Tìm hai số khi tổng và hiệu của hai số đó”? Tôi thiết nghĩ: Phương pháp, cách thức dạy học phù hợp nhất định sẽ thành công, đó sẽ là chìa khóa để mở ra tất cả những gì còn băn khoăn chưa tháo gỡ. Xuất phát từ những lý do đó, tôi đã chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh  lớp 4 giải bài  toán Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó”  để làm đề tài nghiên cứu, áp dụng vào công tác dạy học ở nhà trường.  

2. Mục đích nghiên cứu:

        – Nghiên cứu để tìm ra một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 giải bài toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” nhằm phát hiện những khó khăn, hạn chế còn tồn tại cả về nội dung và phương pháp trong quá trình giảng dạy nội dung này. Từ đó có những ý kiến đóng góp và bổ sung, góp phần hoàn thiện nội dung và phương pháp dạy học dạng bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” để nâng cao hiệu quả dạy học, nâng cao chất lượng học tập và bồi dưỡng năng lực học toán cho học sinh.

3. Đối tượng nghiên cứu

– Toàn bộ học sinh lớp 4 nơi trường tôi giảng dạy.

-Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 giải bài toán “Tìm hai số khi biết tổng vàhiệu của hai số đó” ở lớp 4.

4. Phương pháp nghiên cứu:

        – Phương pháp nghiên cứu trên cơ sở phân tích tìm hiểu lí thuyết dạy học toán. Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan tới dạng bài : “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” để rút ra những nhận xét, đánh giá và đưa ra quan điểm của bản thân. 

      – Phương pháp điều tra: Thông qua dự giờ, trao ®æi víi ®ång nghiÖp trong khèi vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y to¸n ®Æc biÖt d¹y d¹ng to¸n ®iÓn h×nh, quan sát các giờ học của học sinh, trao đổi ý kiến với các giáo viên và học sinh Tiểu học, điều tra trắc nghiệm để thấy được thực trạng dạy học dạng bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” ở lớp 4.

        – Phương pháp thực nghiệm: Điều tra sau thực nghiệm để so sánh, đối chiếu và rút kinh nghiệm để bổ sung, điều chỉnh thực trạng, khẳng định hiệu quả và tính khả thi của sáng kiến kinh nghiệm.

1. PHẦN NỘI  DUNG
2. Cơ sở lí luận.

– Giải toán có lời văn là một nội dung quan trọng trong chương trình giảng dạy môn Toán ở bậc tiểu học. Dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” là một trong các dạng toán có lời văn cơ bản của chương trình Toán lớp 4. Dạng toán này được đưa vào dạy bắt đầu từ giữa học kì I của chương trình Toán 4.

– Dạy tốt dạng toán này giúp cho học sinh nắm vững cách nhận diện các bài toán thuộc dạng, giải tốt các bài toán cơ bản và có khả năng giải quyết các bài toán mở rộng thuộc dạng bài nhằm phát triển năng lực học dạng bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” nói riêng và năng lực học môn Toán nói chung. 

– Trong chương trình môn Toán lớp 4, các bài toán thuộc dạng: “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” đưa vào giảng dạy ở các tiết chính khóa mới là các bài toán đơn giản, trong mỗi bài toán thường cho biết rõ cả hai dữ kiện: một dữ kiện là tổng của hai đối tượng, một dữ kiện là hiệu của hai đối tượng đó. Vì vậy chưa mở rộng và phát huy hết năng lực học toán đối với dạng bài này cho học sinh có khả năng học toán tốt hơn.

– Qua tham khảo các tài liệu: Toán Bồi dưỡng học sinh lớp 4 ( Nguyễn Áng –  Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam); Rèn luyện và nâng cao kĩ năng giải toán cho học sinh tiểu học (Tập 3: Các bài toán có phương pháp giải điển hình) (Đỗ Như Thiên – Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam) tôi thấy dạng bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” có nhiều bài toán cùng dạng nhưng mở rộng hơn như: Dạng bài được ẩn đi một dữ kiện: tổng hoặc hiệu (hoặc cả hai dữ kiện) của bài toán. Dạng bài cho biết tổng của ba, bốn đối tượng và hiệu của từng cặp trong các đối tượng đó. ..Với những bài toán này tôi thiết nghĩ hoàn toàn phù hợp với mạch tư duy của học sinh lớp 4. Khi học sinh nắm vững dạng bài cơ bản trong chương trình, với sự hướng dẫn của giáo viên thì các em có thể hoàn toàn chủ động để lĩnh hội kiến thức và giải các bài toán về dạng các bài này góp phần phát triển tư duy, nâng cao năng lực học toán cho các em.

2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu.

Trường Tiểu học, nơi tôi đang công tác và giảng dạy đóng trên địa bàn vùng nông thôn của huyện còn nhiều hạn chế về sự quan tâm chăm sóc. Tuy nhiên, nhờ sự nỗ lực cố gắng của Ban giám hiệu nhà trường, gương mẫu và nhiệt tình trong công tác, vững về chuyên môn nghiệp vụ. Đội ngũ giáo viên nhà trường đạt trình độ trên chuẩn, có năng lực chuyên môn, nhiệt tình trong công tác giảng dạy nên chất lượng giáo dục của nhà trường luôn là lá cờ đầu của huyện nhà. Mỗi giáo viên luôn tập trung đổi mới phương pháp dạy học, luôn nhiệt tình, có tinh thần trách nhiệm cao, không ngừng tự học, tự bồi dưõng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. 

Trong năm học, nhà trường thường tổ chức dự giờ giáo viên, các giáo viên trong khối tự đi dự giờ lẫn nhau để học hỏi kinh nghiệm và trao đổi về phương pháp dạy học tích cực. Ngoài ra các khối lớp còn tiến hành khảo sát chất lượng học sinh (qua kiểm tra định kỳ). Bản thân tôi là một  giáo viên chuyên giảng dạy ở  khối 4-5, tôi thấy rằng chất lượng giải toán về tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó cho học sinh lớp 4 chưa cao. Dạng toán Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó số là một trong những dạng toán điển hình được dạy từ lớp 4 khi các em bước sang giai đoạn mới, kiến thức toán học có tính khái quát, tính hệ thống cao hơn so với giai đoạn đầu (lớp 1, 2, 3). Do vậy giáo viên cần lựa chọn phương pháp, hình thức dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh. Nhưng trên thực tế, khi dạy giáo viên chưa phân dạng và chọn lọc các dạng bài, chưa mạnh dạn để đưa ra tính khái quát hóa về dạng toán để giúp học sinh khắc sâu về bản chất của dạng toán này. Giáo viên chưa uốn nắn, rèn luyện cho học sinh có năng lực học môn Toán về thói quen nhận dạng và vận dụng bài toán ở dạng mở rộng, nhằm nâng cao kiến thức, tìm cách giải phù hợp với bài toán về Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó. Khi dạy giáo viên còn áp đặt, khiến cho học sinh tiếp thu thụ động nên học sinh nhớ kiến thức chưa lâu.

Thời gian để dành cho việc tìm hiểu các bài toán có dạng Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số còn chưa nhiều, giáo viên mới chỉ dạy dàn trải cho hết yêu cầu sách giáo khoa, chưa hướng học sinh đi đến bản chất của dạng toán, giờ dạy chưa chú ý đến các đối tượng học sinh trong lớp. Ở các tiết thực hành của buổi 2, giáo viên ôn tập còn hình thức, chưa mang tính hệ thống, các bài tập đưa ra cho học sinh chưa có sự phân loại, chọn lọc. Phương pháp giảng dạy (đối với những bài khó dành cho học sinh năng khiếu) thiếu sáng tạo, học sinh phần lớn “bắt chước” cô. Học sinh giải các bài toán một cách máy móc, nhiều em chưa nắm rõ bản chất của bài làm.Việc lĩnh hội kiến thức của học sinh còn thụ động chưa chịu khó tìm tòi để tìm hướng giải, vẫn phụ thuộc nhiều vào những gợi ý của giáo viên. Không những thế học sinh chưa khái quát hóa được dạng bài ở dạng cơ bản để linh hoạt vận dụng giải các bài toán mở rộng về Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó. 

Ở Tiểu học, một số học sinh còn thụ động, chủ yếu nghe giảng, ghi nhớ và làm theo bài mẫu. Chính vì vậy mà nắm kiến thức còn hời hợt nhớ không lâu, đến khi gặp bài toán khác mẫu một chút là lúng túng không giải được. Một số học sinh có thể làm bài được ngay tại chỗ những sau một thời gian ngắn lại quên ngay, cũng có một số học sinh không biết cách làm hoặc làm sai.

Đặc biệt ở lớp 4, học sinh mới được làm quen với các dạng toán điển hình: Học sinh phải nắm được dạng toán, quy tắc, cách giải từng dạng toán thì học sinh mới giải được bài (nói chung học sinh phải tư duy, khái quát hoá, tổng hợp phân tích nhiều hơn so với các lớp dưới ), điều này ở các lớp dưới các em ít phải làm. Chính vì vậy học sinh gặp nhiều khó khăn. Điều đó dẫn đến chất lượng về giải bài toán Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó số còn thấp. Bản thân giáo viên dạy cũng chưa tìm ra hướng giải quyết nên khi dạy vẫn tỏ ra lúng túng, xử lý các tình huống chưa triệt để. Đứng trước thực trạng đó, bản thân tôi luôn xác định phải biết giải quyết, tháo gỡ những vướng mắc trong chuyên môn thì mới dạy tốt. Vì vậy, tôi đã quyết định chọn đề tài này nhằm cải tiến phương pháp dạy giải toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán trong nhà trường.