SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 học tập có hiệu quả tập làm văn tả con vật

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí  do chọn đề tài

         Trong chương trình Tiểu học, cùng với môn Toán thì môn Tiếng Việt chiếm thời lượng nhiều nhất, gần bằng một nửa tổng thời lượng của các môn học. Môn Tiếng Việt có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh các kĩ năng sử dụng Tiếng Việt (nghe, nói, đọc, viết) để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi; thông qua việc dạy và học Tiếng Việt, góp phần rèn luyện các thao tác của tư duy. Môn Tiếng Việt cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về Tiếng Việt những hiểu biết sơ giản về xã hội, tự nhiên và con người, về văn hóa, văn học Việt Nam và nước ngoài. Ngoài ra, nó còn bồi dưỡng tình yêu Tiếng Việt; hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Môn Tiếng việt gồm nhiều phân môn khác nhau như Tập đọc, Luyện từ và câu, Kể chuyện, Chính tả, Tập làm văn. Song khó hơn cả đối với người dạy cũng như đối với người học là phân môn Tập làm văn.

          Tập làm văn là một phân môn rất quan trọng trong chương trình dạy học Tiểu học. Tập làm văn giúp học sinh tạo ra được các ngôn bản nói và viết theo các phong cách chức năng ngôn ngữ, hình thành và phát triển năng lực tạo lập ngôn bản – một năng lực được tổng hợp từ các kĩ năng bộ phận như: xác định mục đích nói, lập ý, triển khai ý thành lời (dạng nói, viết bằng câu, đoạn, bài). Nhiệm vụ cụ thể của phân môn Tập làm văn bao gồm: 

         – Cung cấp kiến thức và hình thành, phát triển các kĩ năng bộ phận, góp phần hình thành và phát triển năng lực tạo lập, sản sinh ngôn bản. 

         – Cung cấp tri thức về các dạng nghi thức lời nói, rèn kĩ năng nói theo các nghi thức đó. 

         – Rèn kĩ năng nói, viết các ngôn bản thông thường và một số văn bản nghệ thuật như kể chuyện, miêu tả. 

         – Rèn các kĩ năng đặc thù phù hợp với mỗi dạng bài, kiểu bài Tập làm văn (kĩ năng quan sát trong văn tả, kể; kĩ năng xây dựng cốt truyện, chi tiết, tình tiết trong văn kể chuyện…). 

         Ngoài ra, phân môn Tập làm văn cũng góp phần rèn luyện tư duy (tư duy hình tượng, tư duy logic, kĩ năng phân tích – tổng hợp – phân loại – lựa chọn) và hình thành nhân cách (lịch sự, khuôn mẫu trong giao tiếp; bồi dưỡng tình cảm đẹp và vốn sống…) cho học sinh tiểu học. 

         Dạy tập làm văn là dạy học sinh cách nhìn nhận cuộc sống xung quanh trong thực tế với cảm xúc thực của các em. Đồng thời cũng dạy các em cách ghi lại sự nhìn nhận ấy qua các văn bản – còn gọi là đoạn văn, bài văn một cách chính xác về đối tượng quan sát.

       Tập làm văn lớp 4 gồm hai nội dung, một trong những nội dung chính của chương trình Tập làm văn lớp 4 là văn miêu tả. Tả con vật là một kiểu bài khó vì học sinh thiếu khả năng quan sát tinh tế. Mặt khác, mỗi con vật có hình dáng và hoạt động khác nhau nên đôi khi các em không thể quan sát hết những nét riêng biệt của nó, không cảm nhận được vẻ đẹp của con vật cũng như những thay đổi về hoạt động của con vật nên không biết dựa vào cảm xúc thật của mình để làm nó trở nên đẹp hơn, sinh động hơn, gần gũi hơn.

         Dạy tốt phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài văn miêu tả nói riêng là vấn đề được nhiều giáo viên Tiểu học quan tâm. Là giáo viên, nhất là giáo viên dạy lớp 4 không ai tránh khỏi những trăn trở, băn khoăn là làm thế nào giúp học sinh rèn luyện tốt kỹ năng và làm bài tập làm văn miêu tả có hiệu quả. Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi này là một quá trình và cũng là một lý do thúc đẩy tôi nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 học tập có hiệu quả tập làm văn tả con vật”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

1.2.1.Giúp học sinh lớp 4

– Nắm được bố cục ba phần (Mở bài, thân bài, kết bài) của bài văn miêu tả con vật; trọng tâm miêu tả của từng bài trong SGK; 

– Có kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn ý.

– Biết dùng từ, đặt câu, viết đoạn, liên kết đoạn, diễn đạt lưu loát, mạch lạc.

– Bồi dưỡng tình cảm yêu mến, gắn bó, biết trân trọng những con vật thân quen, gần gũi hàng ngày với các em.

– Có cách nhìn sự vật theo hướng tích cực, ham thích quan sát, tìm tòi khám phá. 

– Có khả năng hoàn chỉnh một văn bản viết; yêu thích môn học.

1.2.2.  Giúp giáo viên

– Tự tìm tòi, nâng cao tay nghề, đúc rút kinh nghiệm trong giảng dạy Tập làm văn nói chung và trong dạy học sinh viết văn miêu tả nói riêng.

– Nâng cao khả năng nghiên cứu khoa học.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Tìm hiểu nội dung, phương pháp dạy học văn miêu tả lớp 4.

– Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 học tập có hiệu quả Tập làm văn tả con vật  (Học sinh lớp 4B trường Tiểu học Xuân Thắng, Thọ Xuân, Thanh Hóa).

1.4. Phương pháp nghiên cứu

1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận

– Đọc tài liệu liên quan đến đề tài

– Nghiên cứu nội dung chương trình Tập làm văn lớp 4, mạch kiến thức văn tả con vật lớp 4.

1.4.2. Phương pháp quan sát sư phạm

– Quan sát tinh thần, thái độ, ý thức học Tập làm văn của học sinh lớp 4B (lớp tôi chủ nhiệm và trực tiếp giảng dạy) và học sinh lớp 4A, 4C trong khi đi dự giờ.

1.4.3. Phương pháp thống kê

– Thống kê qua các bài kiểm tra của học sinh để đánh giá chất lượng làm bài văn miêu tả của học sinh.

2. NỘI DUNG 

2.1. Cơ sở lí luận 

          Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ phân môn Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu… để viết nên một bài Tập làm văn.

        Theo quan điểm tích hợp, các phân môn được tập hợp lại xung quanh trục chủ điểm và các bài đọc. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng gắn bó chặt chẽ với nhau. Như vậy, muốn giúp học sinh làm bài văn miêu tả có hiệu quả nhất thiết người giáo viên phải dạy tốt các phân môn Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu. Vì trong các bài đọc, trong các câu chuyện, trong các bài tập Luyện từ và câu thường xuất hiện các đoạn văn, khổ thơ có nội dung miêu tả rất rõ về cảnh vật, thiên nhiên, con người…Bài Tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khô cứng, góp nhặt của người khác, nội dung bài văn sẽ không hồn nhiên, trong sáng, mới mẻ như tâm hồn của các tác giả nhỏ tuổi. Chất lượng Tập làm văn là chất lượng của cảm thụ văn học, của các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết Tiếng Việt.

         Mục tiêu của việc dạy học Tập làm văn ở lớp bốn là: Cung cấp, hướng dẫn cho học sinh biết lập dàn ý cho bài văn, viết được bài văn theo dàn ý đã lập có đủ 3 phần, lời văn trôi chảy, câu văn bước đầu có cảm xúc; biết nói, viết câu có dùng phép so sánh, nhân hóa; biết kiểm tra, rà soát lại bài viết về nội dung, cách diễn đạt, cách trình bày. (Theo chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt- QĐ số 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 5 tháng 5 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo)

        Văn miêu tả là thể loại văn các em được làm quen từ giữa học kì I, lớp 4. Như chúng ta đã biết, văn miêu tả là thể loại văn dùng lời nói có hình ảnh và cảm xúc làm cho người nghe, người đọc hình dung một các rõ rệt, cụ thể về người, vật, cảnh vật, sự việc như vốn có trong đời sống. Một bài văn miêu tả hay không những phải thể hiện rõ nét, chính xác, sinh động đối tượng miêu tả mà còn thể hiện được trí tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết đối với đối tượng được miêu tả. Các bài văn miêu tả ở tiểu học chỉ yêu cầu tả những đối tượng mà các em yêu thích. Vì vậy, qua bài làm của mình các em phải gửi gắm được tình yêu thương của mình đối với những gì miêu tả.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

         Chúng ta đã tự hào Tiếng Việt ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế làm buồn đó là số học sinh làm văn hay lại rất ít.  Khi chấm bài tập làm văn của các em, tôi nhận thấy nhiều học sinh không trình bày rõ bố cục bài văn miêu tả. Học sinh miêu tả hời hợt, chung chung, vốn từ còn nghèo nàn, bài văn trở thành một bảng liệt kê các đối tượng miêu tả,  không làm nổi bật được đối tượng đang tả. Bài văn học sinh làm thường vay mượn, bắt chước các bài văn mẫu, các em thường sao chép những bài văn mẫu thành bài văn của mình không kể đầu bài quy định như thế nào. Với cách làm ấy, các em không cần biết đối tượng cần miêu tả gì, không chú ý tới đặc điểm nổi bật tạo nên nét riêng của cảnh (của người) cũng như không có cảm xúc về nó. 

        Mặt khác, nhiều giáo viên chỉ có một con đường duy nhất là hình thành các hiểu biết về lí thuyết, thể loại tập làm văn, và kĩ năng làm văn… qua phân tích các bài văn mẫu với lý thuyết khô khan, khó hiểu. Giáo viên chưa chủ động sáng tạo trong dạy học, chưa gây hứng thú cho học sinh khi học tập làm văn. Đặc biệt, khi học sinh đưa ra một câu văn dùng từ chưa chuẩn hay thiếu hình ảnh, chưa hợp lí ….thì chưa được giáo viên chỉnh sửa kịp thời.

      Dạy học Tập làm văn lớp 4 phần văn miêu tả con vật là sự tiếp nối của hai kiểu bài văn tả đồ vật và tả cây cối các em đã được học. Chính vì vậy, dựa vào kết quả kiểm tra cuối học kì I với đề bài nhà trường ra “Em hãy tả lại đồ vật mà em thích”, kết quả lớp tôi đang giảng dạy đạt được như sau.

Bảng kết quả bài làm môn Tập làm văn của học sinh lớp 4B cuối học kì I 

        Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với giáo viên Tiểu học. Ý nghĩ cho rằng Tập làm văn là một phân môn khó dạy, khó học và khó đạt hiệu quả cao đã là nhận thức chung của nhiều thầy, cô giáo dạy lớp 4. Qua quá trình giảng dạy lớp 4, tôi nhận thấy có các nguyên nhân sau:

        + Khi làm văn, học sinh chưa xác định được yêu cầu trọng tâm của đề bài.

        + Học sinh không được quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả.

        + Không biết hình dung bằng hình ảnh, âm thanh, cảm giác về sự vật miêu tả khi  quan sát.

        + Vốn từ đã nghèo nàn lại không biết sắp xếp như thế nào để bài viết mạch lạc, chưa diễn đạt được bằng vốn từ ngữ, ngôn ngữ của mình về một sự vật, cảnh vật, về một con người cụ thể nào đó.

        + Nguyên nhân cuối cùng là trách nhiệm của người giáo viên. Phân môn Tập làm văn là một môn học mang tính tổng hợp và sáng tạo nhưng lâu nay người giáo viên (nhất là giáo viên lớp 4) chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập và cảm thụ văn học của học sinh; chưa bồi dưỡng được cho các em lòng yêu quý Tiếng Việt, ham thích học Tiếng Việt.

        Đứng trước thực trạng dạy và học như trên yêu cầu đặt ra cấp thiết là phải đổi mới phương pháp dạy học để học sinh đến với phân môn Tập làm văn thể loại miêu tả một cách say mê, hứng thú để từ đó có cảm xúc viết văn. Để đạt được mục tiêu trên thì cần phải tiến hành giải quyết các vấn đề chính sau:

        + Cung cấp, khuyến khích học sinh tích lũy vốn từ ngữ, vốn sống, vốn hiểu biết khi học, đọc, viết các bài văn tả con vật hoặc khi tiếp xúc với một văn bản mới tả con vật.

        + Hướng dẫn học sinh dùng từ, đặt câu, viết đoạn và hoàn chỉnh bài văn. Chấm và chữa bài cho học sinh phải chu đáo, cẩn thận.

       + Các vấn đề được nêu ở trên cần được giải quyết đồng thời, xen lẫn vào nhau một cách nhịp nhàng và linh động thì hiệu quả sẽ cao hơn rất nhiều. 

       Xuất phát từ thực trạng và nguyên nhân trên, đồng thời thấy rõ vai trò, nhiệm vụ của một giáo viên, tôi mạnh dạn đưa ra cách giúp học sinh lớp 4B, trường Tiểu học Xuân Thắng làm văn miêu tả có hiệu quả như sơ đồ sau: