SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm tốt các dạng bài tập luyện từ và câu

1. MỞ ĐẦU

   1.1. Lí do chọn đề tài:

     Giáo dục ngày càng có vai trò to lớn và quan trọng hơn trong việc bồi dưỡng đạo đức, trang bị kiến thức cho học sinh. Trong giáo dục Tiểu học là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện nhân cách con người. Điều đầu tiên phải nói tới đó là việc hình thành ngôn ngữ cho học sinh. Ngôn ngữ là thứ công cụ quan trọng, có tác dụng biết được những giá trị trừu tượng mà các giác quan không thể vươn tới được. 

    Ở Tiểu học, các môn học có tác dụng hổ trợ cho nhau nhằm giáo dục toàn diện học sinh đó là phải kể đến môn Luyện từ và câu, một phân môn chiếm thời lượng khá lớn trong môn Tiếng Việt. Nó tách thành một phân môn độc lập, có vị trí ngang bằng với phân môn tập đọc, tập làm văn, … song song tồn tại với các môn học khác. Điều đó thể hiện việc cung cấp vốn từ cho học sinh là rất cần thiết và nó có thể mang tính chất cấp bách nhằm “đầu tư” cho học sinh có cơ sở hình thành ngôn ngữ trong hoạt động giao tiếp cũng như chiếm lĩnh nguồn tri thức mới trong các môn học khác. Tầm quan trọng đó đã được rèn giũa luyện tập nhuần nhuyễn trong quá trình giải quyết các dạng bài tập trong phân môn Luyện từ và câu lớp 5.

   Việc giải quyết các dạng bài tập luyện từ và câu lớp 5 có hiệu quả đặt ra cho các giáo viên Tiểu học là một vấn đề không đơn giản. Trong quá trình dạy học cũng như việc phát hiện học sinh năng khiếu, tôi cũng như một số giáo viên khác khi dạy đến tiết Luyện từ và câu, đặc biệt các khái niệm về từ đồng âm, từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ trái nghĩa, kiểu câu ghép, …bộc lộ không ít hạn chế. Về nội dung chương trình dạy phần đó trong sách giáo khoa rất ít. Chính vì vậy học sinh rất khó xác định, dẫn đến tiết học rất dễ trở nên nhàm chán không thu hút học sinh vào hoạt động này. Để tháo gỡ khó khăn đó rất cần có một phương pháp tổ chức tốt nhất, có hiệu quả nhất cho tiết dạy các dạng bài tập luyện từ và câu cho học sinh lớp 5.

    Từ những lí do khách quan và chủ quan đã nêu trên, thông qua việc học tập và 

giảng dạy thực tế, tôi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu về “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm tốt các dạng bài tập luyện từ và câu”  nhằm tìm ra được phương pháp, hình thức tổ chức dạy học thích hợp nhất để vận dụng vào trong quá trình giảng dạy. 

   1.2. Mục đích nghiên cứu:

  – Góp phần tìm ra biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phân môn Luyện từ và câu, đặc biệt là rèn kỹ năng  làm tốt các bài tập liên quan đến phân môn Luyện từ và câu lớp 5.

  – Đề xuất quy trình rèn kỹ năng làm một số dạng bài tập luyện từ và câu cho học sinh lớp 5.

   1.3. Đối tượng nghiên cứu:

   Học sinh lớp 5A – Trường Tiểu học Định Tường.

   1.4. Phương pháp nghiên cứu:

   Từ điều tra thực trạng, trao đổi kinh nghiệm, khảo sát đưa ra nguyên nhân và các giải pháp, sử dụng phương pháp tổ chức đối chiếu trong giảng dạy.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

   2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:   

   Trong chương trình môn Tiếng việt ở Tiểu học, luyện từ và câu được tách thành phân môn độc lập, luyện từ và câu còn được dạy trong các phân môn khác thuộc môn Tiếng Việt và trong các giờ học của các môn học khác, điều đó nói lên ý nghĩa quan trọng của việc dạy luyện từ và câu ở bậc Tiểu học.

    Vốn từ là một trong những bộ phận cấu thành của ngôn ngữ không thể không dặc biệt coi trọng vốn từ cho học sinh trong giao tiếp thông thường cả người phát(nói- viết) và người nhận( nghe – đọc) đều cần nắm được từ, câu và sử dụng từ và câu một cách chuẩn xác thì việc giao tiếp mới diễn ra có hiệu quả, nhất là đối với học sinh độ tuổi Tiểu học. Khi mà vốn Tiếng Việt nói chung, vốn từ và câu nói riêng ở các em còn hạn chế, cần phải được bổ sung phát triển để đáp ứng các nhu cầu học tập giao tiếp….việc dạy từ và câu cho học sinh càng được coi là quan trọng không thể bỏ qua. 

  Nhưng mục đích chủ yếu của việc dạy từ và câu ở phân môn này là giúp học sinh hiểu và cảm thụ tốt nội dung bài văn (Trong phân môn tập đọc), vận dụng một cách thích hợp có hiệu quả trong việc làm một bài văn.

   2.2.Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:

        Thực trạng:

1. a) Đối với chương trình sách giáo khoa:

    Số tiết phân môn Luyện từ và câu của chính sách giáo khoa lớp 5 gồm 2 tiết/tuần. Sau mỗi tiết hình thành kiến thức là một loạt các bài tập củng cố bài. Mà việc xác định phương pháp tổ chức cho một tiết dạy như vậy là hết sức cần thiết. Việc xác định yêu cầu của bài và hướng giải quyết còn mang tính thụ động, chưa phát huy triệt để vốn kiến thức khi luyện tập, thực hành.

1. b) Đối với giáo viên:

    Phân môn Luyện từ và câu tạo cho học sinh môi trường giao tiếp để học sinh mở rộng vốn từ có định hướng, trang bị cho học sinh các kiến thức cơ bản về Tiếng Việt gắn với các tình huống giao tiếp thường gặp. Từ đó nâng cao các kỹ năng sử dụng Tiếng Việt của học sinh. Giáo viên là một trong ba nhân tố cần được xem xét của quá trình dạy học bài luyện từ và câu và là nhân tố quyết định sự thành công của quá trình dạy học này.  Khi nghiêu cứu quá trình dạy hướng dẫn học sinh làm các dạng bài tập luyện từ và câu cho học sinh lớp 5, tôi thấy thực trạng của giáo viên như sau:

 – Phân môn Luyện từ và câu là phần kiến thức khó trong khi hướng dẫn học sinh nắm yêu cầu và vận dụng vào việc làm các bài tập nên dẫn đến tâm lí giáo viên ngại bởi việc vận dụng của giáo viên còn lúng túng gặp khó khăn.

 – Một số ít giáo viên không chịu đầu tư thời gian cho việc nghiên cứu  để khai thác kiến thức và tìm ra phương pháp phù hợp với học sinh. Còn lệ thuộc vào đáp án, gợi ý dẫn đến học sinh ngại học phân môn này.

 – Cách dạy của một số giáo viên còn đơn điệu, lệ thuộc máy móc vào sách giáo khoa, hầu như ít sáng tạo, chưa thu hút lôi cuốn học sinh.

 – Nhiều giáo viên chưa quan tâm đến việc mở rộng vốn từ, phát triển vốn từ cho học sinh, giúp học sinh làm giàu vốn hiểu biết phong phú về Tiếng Việt.

 – Thực tế trong trường tôi công tác, chúng tôi cũng rất tích cực đổi mới phương pháp dạy sao cho có hiệu quả nhất ở môn này. Đồng thời là tiền đề trong việc phát triển, bồi dưỡng những em có năng khiếu. Song kết quả giảng dạy và hiệu quả còn bộc lộ không ít những hạn chế.

1. c) Đối với học sinh:

   Hầu hết học sinh chưa hiểu hết vị trí, tầm quan trọng và tác dụng của phân môn Luyện từ và câu nên chưa dành thời gian thích đáng để học môn này. Các em đều cho đây là phân môn vừa “khô” vừa “khó”.

  Nhiều em chưa nắm rõ khái niệm của từ, câu, … Từ đó dẫn đến việc nhận diện phân loại, xác định hướng làm bài lệch lạc. Việc xác định còn nhầm lẫn nhiều.

   Học sinh chưa có thói quen phân tích dữ kiện của đầu bài, thường hay bỏ sót, làm sai hoặc không làm hết yêu cầu của đề bài.

   Thực tế cho thấy nhiều học sinh khi hỏi đến lí thuyết thì trả lời rất trôi chảy, chính xác nhưng khi làm bài tập thực hành thì lúng túng và làm bài không đạt yêu cầu. Điều đó thể hiện học sinh nắm kiến thức một cách máy móc, thụ động và tỏ ra yếu kém thiếu chắc chắn.

     Kết quả, hiệu quả của thực trạng trên:

    T«i ®· tiến hành khảo sát học sinh bằng bài tập sau: 

    Đề bài: Tìm từ đồng nghĩa, trái nghĩa với mỗi từ sau : thật thà, siêng năng, kiêu ngạo, dũng cảm

       Qua khảo sát 30 học sinh lớp 5A kết quả đạt được như sau:

  Điều đáng nói ở đây là có tớ 20 em chưa biết xác định được từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa. Trong quá trình làm bài, học sinh chưa biết trình bày khoa học rõ ràng, câu trả lời chưa đầy đủ, nhiều em còn lẫn lộn khi tìm từ và vốn từ của các em rất nghèo nàn.

    Qua giảng dạy tôi nhận thấy kết quả chưa cao là do nguyên nhân cả hai phía cả người dạy và người học. Do vậy, tôi rất cần phải trau rồi kiến thức tìm ra phương pháp đổi mới trong hướng dẫn giảng dạy để khắc phục thực trạng trên giúp kết quả dạy học được nâng lên, thu hút sự chú ý của học sinh vào hoạt động học.   

   2.3. Những giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề:

       Sơ lược một số dạng bài tập thực hành chủ yếu trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 5 là:

 – Tìm các từ ngữ nói về chủ đề.

 – Tìm từ ngữ theo nghĩa và hình thức cấu tạo đã cho.

 – Xác định nghĩa của từ và các yếu tố cấu tạo của từ.

 – Xác định nghĩa của thành ngữ, tục ngữ.

 – Phân loại từ ngữ và các yếu tố cấu tạo của từ.

 – Đặt câu với từ ngữ đã cho.

 – Lập bảng tổng kết kiến thức đã học.

 – Xác định tình huống sử dụng thành ngữ, tục ngữ.

      Giải pháp tổ chức thực hiện:

  Với đặc trưng của phân môn Luyện từ và câu cùng các mâu thuẫn giữa yêu cầu của xã hội, nhu cầu hiểu biết của học sinh với thực trạng giảng dạy của giáo viên và việc học của học sinh trường tôi. Vì vậy, để củng cố nâng cao kiến thức và kĩ năng làm các bài tập trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 5 trong quá trình nghiên cứu kết hợp rút ra được nhiều kinh nghiệm thông qua quá trình giảng dạy thực tế trên lớp, trước hết tôi yêu cầu học sinh thực hiện theo các bước sau:

1. Đọc thật kĩ đề bài.
2. Nắm chắc yêu cầu của đề bài. Phân tích mối quan hệ giữa yếu tố đã

cho và yếu tố phải vận dụng.

                3.Vận dụng kiến thức đã học để thực hiện lần lượt từng yêu cầu của đề bài. 

4. Kiểm tra đánh giá.

    Trong quá trình giảng dạy, tôi cũng mạnh dạn đưa ra từng bước hướng dẫn các phương pháp rèn kĩ năng làm các dạng bài tập luyện từ và câu. Muốn học sinh làm bài một cách hiệu quả, trước hết các em phải nắm chắc kiến thức vì đó là bước quan trọng cho cả giáo viên và học sinh. 

    Mỗi một dạng bài tập cụ thể, bài tập riêng đều có một hình thức tổ chức riêng. Có thể theo nhóm, làm việc cả lớp hoặc làm việc cá nhân. Song song với các hình thức đó là phương pháp hình thành giải quyết vấn đề cho học sinh.

   Muốn làm được việc đó, trước tiên học sinh phải hiểu rõ đặc điểm của nội dung các chủ điểm mà phân môn Luyện từ và câu cung cấp.

 – Qua các bài tập mở rộng vốn từ, học sinh được: Cung cấp thêm các từ ngữ mới theo chủ điểm hoặc nghĩa, các yếu tố Hán Việt; rèn luyện khả năng vốn từ theo chủ điểm; rèn luyện kĩ năng dùng từ đặt câu và sử dụng các dấu câu, sử dụng thành ngữ, tục ngữ.

 – Thông qua các bài tập về từ (các hiện tượng đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm), học sinh được cung cấp kiến thức sơ giản về từ như xác định được nghĩa, cấu tạo và cách sử dụng các từ đó.

 – Thông qua các bài tập về từ loại: ngoài việc củng cố các từ loại đã học ở lớp 4, lên lớp 5 học sinh còn được cung cấp các kiến thức về đại từ, quan hệ từ.

 – Qua các bài tập về câu, học sinh nắm được cấu tạo của câu ghép, biết cách đặt câu ghép và biết liên kết các câu và đoạn trong văn bản.