SKKN Một số biện pháp giúp khắc phục những hạn chế của học sinh khi viết bài văn nghị luận xã hội lớp 9

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ.

1. Lý do chọn đề tài.

Trong chương trình Ngữ văn những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa dạng bài nghị luận xã hội bắt đầu học từ lớp 9 cho đến hết lớp 12, thi vào đại học. Nghị luận xã hội là những bài văn bàn về các vấn đề xã hội – nhân sinh, một tư tưởng, đạo lí, một lối sống cao đẹp, một hình tượng tích cực hoặc tiêu cực của đời sống, một vấn đề của tự nhiên, môi trường. Mục đích của kiểu bài này là tạo ra những tác động tích cực đến con người và những mối quan hệ giữa con người với con người trong xã hội, thông qua đó phát triển những tư tưởng, tình cảm, thái độ, quan điểm của người viết một cách trực tiếp về đạo đức, lối sống…bằng một ngôn ngữ trong sáng, hùng hồn với những lập luận chặt chẽ, giàu sức thuyết phục. 

Trong chương trình Ngữ văn lớp 9, kiểu bài nghị luận xã hội chủ yếu là 2 dạng:  nghị luận về một hiện tượng đời sống xã hội và nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí. Bên cạnh đó, trong thời gian gần đây, đối với thi học sinh giỏi và thi khảo sát chất lượng học kỳ II cũng như thi vào 10, Sở Giáo dục và Đào tạo thường đưa ra một dạng nghị luận xã hội nữa đó là nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học, đây là một dạng mới đối với học sinh.

Việc đưa kiểu bài nghị luận xã hội trở thành một kiểu bài bắt buộc trong phân môn Tập làm văn lớp 9, thành nội dung các bài thi, bài kiểm tra là một chủ trương đúng đắn với mục tiêu: học văn, các em không chỉ biết cái hay, cái đẹp của tác phẩm, tài năng của nhà văn mà còn giúp các em biết những vấn đề của cuộc sống, những vấn đề diễn ra xung quanh các em như: phẩm chất đạo đức, lối sống của con người, lối sống, quan niệm sống, môi trường sống…Từ đó các em định hướng cho mình một quan điểm sống phù hợp, sống có ích, có ý nghĩa, hoàn thiện nhân cách, đạo đức, tâm hồn của mình hơn, phát triển toàn diện hơn, đồng thời cũng đưa bộ môn Văn ở THCS gắn liền với thực tế đời sống hơn.

Tuy nhiên, đây lại là một kiểu bài khó đối với học sinh THCS, khi mà tư duy và vốn sống của các em còn hạn chế. Bên cạnh đó, kiểu bài này không chỉ đòi hỏi kỹ năng làm bài mà còn đòi hỏi kiến thức về các vấn đề thực tế của đời sống, để từ đó đòi hỏi các em phải bộc lộ tư tưởng, quan điểm, suy nghĩ của mình. Đây thực sự là một hạn chế ở các em học sinh lớp 9, nhất là học sinh miền núi. Khi mà cuộc sống của các em còn khó khăn, vốn sống còn ít ỏi, tư duy chưa phát triển hoàn thiện, suy nghĩ có phần còn non nớt thì việc bộc lộ suy nghĩ, quan điểm, bình luận, đánh giá, đưa ra các dẫn chứng…thực sự là một khó khăn rất lớn với các em. Chính vì thế mà các em thường hay lúng túng khi làm kiểu bài này, ngại học, ngại làm, kết quả làm bài còn rất thấp, thường mắc nhiều lỗi trong quá trình làm kiểu bài này.

Trong khi đó, nghị luận xã hội ở lớp 9 lại là tiền đề, là cái gốc, là nền tảng để các em học tốt hơn ở cấp THPT cũng như để thi tốt nghiệp lớp 12 và thi đại học. Nếu các em không hiểu, không biết cách làm bài sẽ là một khó khăn rất lớn cho quá trình học tập sau này.

Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy, giáo viên cũng còn đang lúng túng trong cách dạy, phương pháp dạy, chưa chú trọng chỉ ra lỗi, nguyên nhân để có cách khắc phục những hạn chế của các em, chính vì thế mà  dẫn tới kết quả giảng dạy chưa được cao.

Là một giáo viên giảng dạy lớp 9, thấy được những hạn chế các em thường mắc phải, những băn khoăn của đồng nghiệp, tôi đã luôn trăn trở làm thế nào để khắc phục được những hạn chế của các em? Làm thế nào để các em viết tốt hơn bài nghị luận xã hội ? Với những băn khoăn, trăn trở đó, trong quá trình giảng dạy tôi đã nghiên cứu, tìm tòi, học hỏi và từ đó đúc rút ra một số kinh nghiệm để gúp việc dạy và học kiểu bài nghị luận xã hội trong nhà trường THCS được hiệu quả hơn. Chính vì thế, tôi chọn vấn đề “ Một số biện pháp giúp khắc phục những hạn chế của học sinh khi viết bài văn nghị luận xã hội lớp 9” làm đề tài nghiên cứu của mình với mong muốn chia sẻ với các đồng nghiệp cũng như giúp các em học sinh lớp 9 biết làm bài nghị luận xã hội đạt hiệu quả cao hơn ở những cấp học tiếp theo.

2. Mục đích nghiên cứu.

Chỉ ra những hạn chế của học sinh khi viết bài văn nghị luận xã hội, nguyên nhân mắc lỗi của các em để đưa ra các biện pháp khắc phục, để từ đó giúp các em biết viết tốt bài nghị luận xã hội trong quá trình học và tham gia các kỳ thi như thi học sinh giỏi lớp 9 cấp Huyện, cấp Tỉnh, thi vào lớp 10 THPT và chuyên Lam Sơn đạt hiệu quả cao, cũng như làm tiền đề để học tốt hơn kiểu bài này ở cấp THPT sau này.

Đồng thời trao đổi cùng các đồng nghiệp, giúp các đồng nghiệp có thêm kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy kiểu bài nghị luận xã hội lớp 9 có hệ thống, khoa học hơn và đạt hiệu quả cao hơn đối với học sinh miền núi.

3. Đối tượng nghiên cứu.

– Đề tài nghiên cứu những hạn chế học sinh thường gặp khi viết bài văn nghị luận xã hội, nguyên nhân và cách khắc phục những hạn chế của học sinh.

4. Phương pháp nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: nghiên cứu hệ thống lí thuyết về đặc điểm, yêu câu, các bước làm bài văn nghị luận xã hội lớp 9;

PP điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin: khảo sát thực trạng của học sinh khi viết bài nghị luận xã hội.

PP thống kê, xử lý số liệu: thu thập số liệu, xử lý số liệu sau thu thập, điều tra khảo sát thực tế tình trạng của học sinh.

PHẦN II: NỘI DUNG SÁNG KIẾN

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Như chúng ta đã biết trong cấu trúc đề thi cấp Huyện, cấp Tỉnh, hay thi vào THPT, môn Ngữ văn những năm gần đây đều có câu hỏi, yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức xã hội và đời sống để viết bài nghị luận xã hội ngắn khoảng 300 từ (hoặc một trang giấy thi). Có hai dạng bài cụ thể là: Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí; Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

Học sinh phải biết bám sát vào quy định trên để định hướng ôn tập và làm bài thi cho hiệu quả. Ở kiểu bài nghị luận xã hội, học sinh qua những trải nghiệm của bản thân, trình bày những hiểu biết, ý kiến, quan niệm, cách đánh giá, thái độ…của mình về các vấn đề xã hội, từ đó rút ra được bài học (nhận thức và hành động) cho bản thân. Để làm tốt khâu này, học sinh không chỉ biết vận dụng những thao tác cơ bản của bài văn nghị luận (như giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, so sánh, bác bỏ…) mà còn phải biết trang bị cho mình kiến thức về đời sống xã hội .

Bài văn nghị luận xã hội nhất thiết phải có dẫn chứng thực tế. Cần tránh tình trạng hoặc không có dẫn chứng hoặc lạm dụng dẫn chứng mà bỏ qua các bước đi khác của quá trình lập luận. Mặt khác với kiểu bài nghị luận xã hội, học sinh cần làm rõ vấn đề nghị  luận, sau đó mới đi vào đánh giá, bình luận, rút ra bài học cho bản thân. Thực tế cho thấy nhiều học sinh mới chỉ dừng lại ở việc làm rõ vấn đề nghị luận mà coi nhẹ khâu thứ hai, vẫn coi là phần trọng tâm của bài nghị luận…Vì những yêu cầu trên mà việc khắc phục những hạn chế của học khi làm bài cũng như rèn luyện giúp cho học sinh có kĩ năng làm tốt một bài văn nghị luận xã hội là một việc làm rất cần thiết.

2. Cơ sở thực tiễn của sáng kiến kinh nghiệm.

Theo cấu trúc đề thi do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định, ở tất cả các kì thi Học sinh giỏi cấp tỉnh,  cho đến thi vào lớp 10 THPT, thi tốt nghiệp THPT  và thi vào đại học, cao đẳng từ  năm 2009, trong đề thi môn Ngữ văn sẽ có một câu hỏi  (chiếm khoảng 30%)  yêu cầu vận dụng kiến thức về xã  hội đời sống để viết bài nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí; một hiện tượng đời sống xã hội.

Việc đưa nghị luận xã hội vào cấu trúc đề thi là hợp lý, bởi kiểu bài này đòi hỏi học sinh phải có ý thức học một cách nghiêm túc ; có thói quen chủ động giải quyết nhiều tình huống bất ngờ, đa dạng trong cuộc sống; rèn luyện tư duy nhanh nhạy, biết gắn việc học lí thuyết với thực tiễn đời sống xã hội. Kiểu bài này khá hay, có ích và phân loại đúng trình độ người học.

Việc đưa văn nghị luận xã hội trở thành một nội dung trong các bài thi, bài kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn các cấp là một chủ trương đúng. “Văn nghị luận xã hội thực sự là một kiểu bài rất có khả năng kích thích tính tư duy sáng tạo của cả người dạy và người học”- (TS. Nguyễn Văn Tùng)

Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy kiểu bài nghị luận xã hội ở nhà trường đã gặp không ít những khó khăn:

Về sách giáo khoa: