SKKN Một số biện pháp hướng dẫn học sinh giải các bài tập di truyền phần Nhiễm sắc thể trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài.

Sinh học là môn khoa học có nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống như khoa học y dược, khoa học chọn giống, khoa học hình sự, môi trường, v.v… Sinh học hiện đại đang ngày càng phát triển mạnh mẽ và trở thành lĩnh vực quan trọng không thể thiếu trong đời sống con người. Ngày nay, cứ chưa đầy 10 năm, khối lượng tri thức Sinh học của nhân loại lại tăng lên gấp đôi, nhiều vấn đề cấp bách liên quan trực tiếp đến ngành khoa học này. Vì vậy, việc đào tạo, bồi dưỡng nhân tài về lĩnh vực Sinh học cho đất nước là nhiệm vụ quan trọng đặt ra cho ngành Giáo dục. Cũng vì thế, bộ môn này là một trong các môn được ngành Giáo dục và Đào tạo tổ chức thi chọn học sinh giỏi các cấp từ lớp 9 đến lớp 12 trong chương trình giáo dục phổ thông. Đối với môn Sinh học lớp 9, nội dung thi học sinh giỏi chủ yếu tập trung vào kiến thức về cơ sở vật chất, cơ chế và tính quy luật của các hiện tượng di truyền, biến dị ở cấp độ phân tử (ADN) và cấp độ tế bào (nhiễm sắc thể) trong đó có rất nhiều bài tập liên quan. Đây là một phần kiến thức tương đối khó và trừu tượng đối với học sinh, trong khi đó chương trình sách giáo khoa Sinh học 9 hiện nay, các bài tập phần này hầu như không được đề cập đến, trong phân phối chương trình trước đây có rất ít tiết luyện tập, bài tập nên học sinh rất ít được làm quen với việc giải các bài tập di truyền. Qua thực tế giảng dạy và bồi dưỡng đội tuyển nhiều năm, tôi thấy học sinh gặp rất nhiều khó khăn trong việc giải bài tập, rất nhiều em không biết vận dụng kiến thức để giải các bài tập phần này. Vì vậy, để giúp các em có phương pháp giải bài tập hiệu quả, tôi xin đưa ra đề tài sáng kiến: “Một số biện pháp hướng dẫn học sinh giải các bài tập di truyền  phần Nhiễm sắc thể trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 ở trường THCS” trao đổi cùng đồng nghiệp, nhằm giúp giáo viên có thêm thông tin về các dạng toán cơ bản trong chương trình để vận dụng vào việc dạy trên lớp cũng như bồi dưỡng học sinh giỏi trong các nhà trường đạt hiệu quả cao, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu về phương pháp giải bài tập di truyền ở cấp độ tế bào để áp dụng vào việc giảng dạy môn Sinh học khối 9 và ôn thi học sinh giỏi có chất lượng, đạt hiệu quả cao hơn. Nghiên cứu lí luận và thực trạng việc giải bài tập di truyền của học sinh và giáo viên trong dạy – học môn Sinh học trong nhà trường để đề ra những giải pháp hợp lý trong công tác giảng dạy nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục.

Qua việc giải bài tập, học sinh có thể hiểu, nhớ, vận dụng kiến thức linh hoạt, sáng tạo với từng tình huống cụ thể. Thông qua đó các em có thể rèn luyện kĩ năng tư duy lôgic, phân tích, tổng hợp, vận dụng sáng tạo kiến thức lí thuyết vào thực tiễn cuộc sống.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Nghiên cứu lí thuyết về cơ chế di truyền ở cấp độ tế bào (nhiễm sắc thể). – Nghiên cứu các dạng bài tập về cơ chế di truyền ở cấp độ tế bào.

–  Nghiên cứu thực trạng việc giải bài tập di truyền phần tế bào trong môn Sinh học 9 những năm gần đây ở trường THCS Hoằng Châu, huyện Hoằng Hóa. 

– Đề xuất những giải pháp hướng dẫn học sinh giải bài tập có hiệu quả.

– Rút ra những kinh nghiệm trong giảng dạy phần di truyền môn Sinh học 9.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

        Để thực hiện đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

– Phương pháp nghiên cứu và thu thập tài liệu: Đọc sách giáo khoa, sách giáo viên, các tài liệu giáo trình, sách báo, tạp chí giáo dục có liên quan đến vấn đề nghiên cứu.

– Phương pháp điều tra cơ bản: điều tra về thực trạng công tác giảng dạy Sinh học ở nhà trường, kết quả tiếp thu kiến thức, rèn luyện kỹ năng của học sinh qua các bài học, khảo sát chất lượng học sinh đầu năm học.

– Phương pháp kiểm nghiệm.

– Phương pháp tổng kết rút kinh nghiệm: Từ những kết quả đạt được và những vấn đề còn thiếu sót thể hiện trên sản phẩm của hoạt động học tập, giáo viên tiến hành phân tích đánh giá để cải tiến, bổ sung phương pháp, phát huy các thế mạnh và khắc phục tồn tại để hoàn thiện phương pháp giảng dạy cho phù hợp với đặc trưng bộ môn.

– Phương pháp thống kê.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1.  Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Ngày nay, cùng với sự phát triển của các môn khoa học khác, Sinh học ngày càng phát triển về nhiều mặt, lý thuyết Sinh học cũng ngày càng được bổ sung và hoàn thiện hơn, mở rộng hơn, trong đó có những kiến thức về gen, cấu trúc hiển vi và siêu hiển vi của nhiễm sắc thể được khám phá ngày càng nhiều giúp người ta giải thích được cơ chế và tính quy luật của các hiện tượng di truyền, biến dị và ứng dụng chúng vào các lĩnh vực đời sống thực tiễn, cùng với nó là một khối lượng lớn các dạng bài tập liên quan. Việc vận dụng kiến thức vào giải các bài tập này đối với học sinh còn nhiều khó khăn, lúng túng với bao thế hệ học trò vì hầu hết các em không biết nhận dạng bài toán và phương pháp giải của mỗi dạng. Vì vậy khi giảng dạy, giáo viên cần hệ thống được các dạng bài tập và đưa ra phương pháp giải đặc trưng cho mỗi dạng, qua đó học sinh có thể vận dụng dễ dàng từ đó các em thêm yêu thích môn học hơn. 

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Xuất phát từ thực tế: cả chương II “Nhiễm sắc thể” trong chương trình  Sinh học 9 chỉ đề cập phần lý thuyết mà hầu như không có bài tập. Sách bài tập cũng chỉ đưa ra một số bài tập đơn giản và không nêu phương pháp giải cho từng dạng nên học sinh khó hiểu, dẫn đến một bộ phận không nhỏ học sinh chưa có kĩ năng vận dụng kiến thức để giải quyết các bài toán về phần kiến thức này. Trong khi đó, trong các đề thi học sinh giỏi bộ môn Sinh lớp 9 và các đề thi vào lớp 10 chuyên thì phần kiến thức này chiếm tỷ lệ khoảng 30 – 40 % lượng kiến thức của đề. Chính vì vậy việc đưa ra các giải pháp để giúp học sinh biết giải bài tập phần này là việc làm rất cần thiết đối với mỗi giáo viên.

Việc đưa ra phương pháp hướng dẫn học sinh giải các bài tập di truyền phần nhiễm sắc thể trong chương trình Sinh học 9 đã được một số tác giả đưa ra, song một số cách giải còn khó hiểu đối với học sinh nên học sinh gặp khó khăn khi tham khảo để vận dụng. Vì vậy ở phạm vi đề tài này, tôi đưa ra những cách giải nhanh, chính xác, dễ hiểu, giúp các em học sinh vận dụng tốt để làm bài kiểm tra, đặc biệt là thi học sinh giỏi, thi vào lớp chuyên, đồng thời các giáo viên có thể tham khảo phục vụ cho công tác giảng dạy của mình đạt hiệu quả  cao hơn.         

 * Thực trạng cụ thể tại trường THCS Hoằng Châu, huyện Hoằng Hóa. 

       Nhà trường có trang bị cho mỗi phòng học được một máy chiếu phục vụ cho việc giảng dạy; có đội ngũ giáo viên có kinh nghiệm, vững vàng về chuyên môn để trao đổi và học hỏi kinh nghiệm. Nhiều học sinh chăm ngoan, có ý thức học tập, được gia đình quan tâm tạo điều kiện cho các em yên tâm học tập.

Bên cạnh những thuận lợi đó thì nhà trường cũng còn nhiều khó khăn, điển hình như chưa có phòng bộ môn(hiện đang xây dựng trường chuẩn quốc gia); Học sinh chưa có phương pháp học tập hợp lý, trong tư tưởng và nhận thức của nhiều học sinh cho rằng, môn Sinh học là môn phụ không quan trọng nên không cần phải học vì vậy các em chưa quan tâm đầu tư cho môn học. Mặt khác, kiến thức phần Sinh học 9 hoàn toàn mới và khá trừu tượng với các em, một số nội dung kiến thức có thể coi gần như là quá tải đối với học sinh. Do đó dẫn đến tình trạng nhiều học sinh thấy khó và không thích học bộ môn này, dẫn đến chất lượng học tập chưa cao. Qua kiểm tra khảo sát kỹ năng giải bài tập di truyền phần nhiễm sắc thể của các em học sinh đăng ký tham gia đội tuyển học sinh giỏi đầu năm học( khi đã được học nhưng chưa bồi dưỡng), với tổng số 06 học sinh, kết quả như sau:

Kết quả thu được như sau: