SKKN Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 làm và sử dụng con rối đạt hiệu quả cao trong dạy học Mĩ thuật

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

Thực hiện nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XI đổi mới căn bản,toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa-hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, nêu rõ tổng quát mục tiêu của giáo dục và đào tạo là giáo dục con người Việt Nam phát triể toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng.

            Hiện nay việc đổi mới phương pháp dạy học vẫn là một vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm bàn bạc thống nhất. Cụ thể biện pháp nhằm cải tiến phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá quá trình dạy học, tăng cường khả năng tư duy của học sinh ở quá trình lĩnh hội tri thức, phát huy tính độc lập, tính tích cực của học sinh được làm việc dưới nhiều hình thức và có được hứng thú trong giờ học. Một trong những phương pháp dạy học phát huy được tính tích cực của học sinh, tính độc lập sáng tạo, độc lập tư duy là việc giảng dạy môn Mĩ thuật ở trường tiểu học theo phương pháp mới của Đan Mạch, dạy học theo phương pháp này dường  như giáo viên và học sinh được giải phóng khỏi sự rập khuôn, gò bó. Bởi vì phương pháp dạy học mỹ thuật mới của Đan Mạch với các quy trình đa dạng phong phú mang lại hiệu quả cao trong tiết học, học sinh tìm hiểu, so sánh, nhận xét, phán đoán và ghi nhận sự vật dễ dàng, hiểu sự vật qua con mắt quan sát, tưởng tượng bằng nét vẽ, hình vẽ, màu sắc một cách nhanh chóng, nhớ sự vật lâu hơn.

Trường Tiểu học Nga Thái là một trong những trường thực hiện chỉ đạo triển khai phương pháp dạy – học Mĩ thuật mới, sử dụng những quy trình mĩ thuật của SAEPS (Đan Mạch) ở tất cả các trường tiểu học trên toàn quốc. Đó là sự đúc kết những kinh nghiệm quý báu từ vương quốc Đan Mạch và các nền giáo dục Mĩ thuật tiên tiến trên thế giới. Những quy trình Mĩ thuật theo phương pháp mới của Đan Mạch đều hướng tới mục tiêu lấy học sinh làm trung tâm, kích thích sự tương tác, tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức, phát triển các giác quan, kĩ năng sống, kinh nghiệm và khả năng giải quyết vấn đề, các năng lực hợp tác, năng lực tự học và tự dánh giá.

         Phương pháp dạy học mỹ thuật mới giúp cho học sinh hiểu sâu và nhớ những sự kiện, hiện tượng của cuộc sống xung quanh giúp hiểu biết tính chất, quy luật phát triển của những hiện tượng sự kiện ấy, qua đó làm giàu thêm kiến thức về cuộc sống, phong phú thêm trí tưởng tượng của học sinh. Từ đó tư duy thẩm mĩ, vốn sống của học sinh ngày càng được phát triển, việc phát triển thẩm mĩ, yêu quý bảo vệ những cái tốt, cái đúng; ghét, bài trừ những cái xấu và việc làm không đúng; đề cập đến mọi khía cạnh của cuộc sống xã hội đến thiên nhiên, con người.

        Tuy nhiên khi áp dụng vào giảng dạy tôi thấy một số nhược điểm ở học sinh như sau: Học sinh vẽ biểu cảm còn nhìn vào giấy, vẽ ký hoạ dáng nhân vật chưa đa dạng, tạo hình từ vật tìm được còn lúng túng, xây dựng mô hình và sáng tạo các câu chuyện còn nghèo nàn chưa hấp dẫn. Kỹ năng sắp xếp bố cục, vẽ hình, vẽ màu  vào tranh còn yếu. 

           Từ những lý do nêu trên tôi mạnh dạn vận dụng một số biện  pháp dùng “Con rối” trong dạy học nhằm phát huy tối đa hiệu quả các phương pháp trong 7 quy trình dạy học mỹ thuật của Đan Mạch. Giúp học sinh bộc lộ những kĩ năng của mĩ thuật, có khả năng cảm thụ vẻ đẹp của con người và thiên nhiên, … Đó là cơ sở hết sức cần thiết cho sự phát triển khả năng sáng tạo ở học sinh trong học tập. Bản thân tôi xin đề xuất: “Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 Trường Tiểu học Nga Thái làm và sử dụng con rối đạt hiệu quả cao trong dạy học Mĩ thuật”. Từ đó có thể giải quyết phần nào những vấn đề còn vướng mắc và tồn đọng trong dạy học, trong cách sử dụng những kĩ năng sử dụng rối của học sinh lớp 5 nói riêng và học sinh tiểu học  nói chung.                                   

2. Mục đích nghiên cứu

    Việc nghiên cứu đề tài nhằm mục đích tìm ra một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Mĩ thuật theo phương pháp Đan Mạch.

   Thông qua quy trình giáo dục mĩ thuật “ Làm và sử dụng con rối ” học sinh sẽ phát triển được khả năng:

  – Biết cách lập kế hoạch và tổ chức thực hiện những quy trình dạy học hiệu quả và tích cực tại những môi trường học tập được bố trí hợp lý và tạo cảm hứng học tập tích cực cho học sinh, bao gồm cả trong và ngoài lớp học.

  – Có thể tổ chức dạy học Mĩ thuật một cách linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với đối tượng học sinh và thực tế văn hóa, cơ sở vật chất tại địa phương nói riêng và Việt Nam nói chung.

  – Thực hiện và hỗ trợ hoạt động mĩ thuật theo chủ đề và có sự tích hợp dựa trên các nội dung của chương trình hiện hành.

– Biết cách tổ chức và đánh giá liên tục quá trình học mĩ thuật để phát triển các năng lực học tập, khả năng sáng tạo và kĩ năng sống cho mỗi học sinh.

– Phối hợp và chia sẻ kinh nghiệm với các đồng nghiệp khi xây dựng kế hoạch giảng dạy và thực hiện bằng cách kết hợp nhuần nhuyễn các quy trình, cũng như kết hợp các yếu tố liên quan từ việc tích hợp với các môn học khác.

  – Chia sẻ và giúp cha mẹ học sinh, cộng đồng xã hội nhận thấy được tầm quan trọng của mĩ thuật và hoạt động giáo dục mĩ thuật trong nhà trường, trong cuộc sống hiện tại và tương lai.

3. Đối tượng nghiên cứu

      Việc lựa chọn kiến thức, nội dung chủ đề trong chương trình “Em học Mĩ thuật lớp 5” để xây dựng các kĩ năng mới mẻ, lý thú nhưng không xa lạ mà gần gũi với tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 5 trường Tiểu học Nga Thái, Nga Sơn, Thanh Hóa chính là đối tượng nghiên cứu của đề tài mà tôi áp dụng.

4. Phương pháp nghiên cứu:

       Trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm, tôi đã áp dụng một số biện pháp sau :

     + Phương pháp nghiên cứu lí luận: Đọc, phân tích tổng hợp các tài liệu có liên quan đến phương pháp dạy học Mỹ thuật cho học sinh tiểu học; đọc nghiên cứu sách và tài liệu tham khảo..

     + Phương pháp khảo sát thực tiễn: Khảo sát  thực trạng để nắm được chất lượng dạy và học môn Mỹ thuật đối với học sinh lớp 5 ở trường TH Nga Thái.

      +  Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động học tập của học sinh trên lớp.

      + Phương pháp thực nghiệm, đàm thoại, đối chiếu so sánh: Kiểm nghiệm tính khoa học, tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất: Tiến hành dạy thử nghiệm rồi kiểm tra đánh giá chất lượng. Sau khi nhận thấy có kết quả. Tiến hành tổ chức chuyên đề để mở rộng cho các đồng nghiệp, lấy ý kiến tập thể đúc rút đánh giá, sau đó cho tiến hành dạy thực nghiệm ở một số lớp, tiến hành khảo sát chất lượng, so sánh kết quả thu được sau khi đã được thực nghiệm và trước khi chưa được thực nghiệm. 

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Như chúng ta đã biết, trong văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII   (Ngày 26/ 1 / 2016 ) định hướng đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đã nêu rõ “Phương pháp dạy học và học mới không chỉ làm cho người học phát triển tư duy độc lập, sáng tạo mà còn giúp người thầy thêm tiến bộ, trưởng thành… Giáo dục cần phải tập trung phát triển mạnh năng lực và phẩm chất người học, đảm bảo hài hòa đức, trí, thể, mĩ, thực hiện tốt phương châm mới: Dạy người, dạy chữ, dạy nghề( trước đây là dạy chữ, dạy người, dạy nghề). Vì vậy việc đổi mới phương pháp dạy học và tập chung rèn kĩ năng, bồ dưỡng năng lực, phẩm chất người học là nhiệm vụ cần được chú trọng trong giáo dục đào tạo. Năm học ………..Bộ giáo dục và đào tạo, nhà trường đã chỉ đạo triển khai phương pháp dạy học Mĩ thuật mới, vận dụng những quy trình dạy- học mĩ thuật của dự án SAEPS (Đan Mạch) ở tất cả các trường tiểu học trên toàn quốc, trong đó có trường tiểu học Nga Thái, Nga Sơn, Thanh Hóa.

          Môn Mĩ thuật ở trường Tiểu học có nhiệm vụ hình thành năng lực hoạt động cho học sinh. Cung cấp cho học sinh một số kiến thức Mĩ thuật phổ thông, giúp các em hiểu biết về cái đẹp và hoàn thành các bài tập của chương trình, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh học tốt các môn học khác, góp phần xây dựng môi trường thẩm mĩ cho xã hội. Rèn luyện cho học sinh cách quan sát, kỹ năng tìm tòi, sáng tạo để góp phần hình thành phẩm chất người lao động mới. Giúp học sinh nhận thức được vẻ đẹp của Mĩ thuật dân tộc và có ý thức giữ gìn, bảo tồn nền Mĩ thuật. Giúp học sinh phát huy năng khiếu sẵn có của tuổi thơ, đồng thời hướng dẫn một số phương pháp để các em quan sát tập vẽ tranh và xem tranh… Từ đó tạo cho các em niềm say mê, hứng thú tìm cái hay, cái đẹp trong nghệ thuật, tiến tới hình thành thị hiếu thẩm mĩ tốt trong học tập, lao động và vui chơi hàng ngày.

       Môn Mĩ thuật luôn có sức hấp dẫn kì lạ đối với các em ở mọi lứa tuổi. Các em có thể vẽ hoặc tạo ra các sản phẩm mỹ thuật từ các vật liệu tìm được. Những sản phẩm mĩ thuật, hình vẽ đầy sáng tạo của các em làm chúng ta ngạc nhiên, tuy nhiên, không phải em nào cũng thực hiện được để mơ ước trở thành hoạ sĩ. 

        Trong quá trình dạy môn Mĩ thuật ở trường tiểu học, tôi thấy có rất nhiều học sinh không thực hiện theo các quy trình đã được học. Chúng ta đều biết,  mĩ thuật là một ngành nghệ thuật, không phải là khoa học, nhưng nếu muốn phát triển được năng khiếu thì cần phải ứng dụng các kiến thức khoa học, phải có quá trình rèn luyện, vì nghệ thuật chính là sự sáng tạo của con người thông qua cảm xúc nghệ thuật, sự quan sát tinh tế, khiếu thẩm mỹ và đôi bàn tay khéo léo.

    Có 7 quy trình Dạy – Học mĩ thuật theo phương pháp mới của SAEPS 

1. . Vậy quy trình là gì? Là trình tự ( thứ tự, cách thức ) thực hiện một hoạt động đã được quy định, mang tính chất bắt  buộc, đáp ứng những mục tiêu cụ thể của hoạt động quản trị.
2. . Quy trình Tạo hình con rối và nghệ thuật biểu diễn là gì? 

  Là lựa chọn hình thức biểu diễn và thể hiện, phát triển các câu chuyện.

Tạo hình các con rối và tạo ra một buổi trình diễn ấn tượng, học sinh được phát triển không ngừng khả năng quan sát, trí tưởng tượng, trí nhớ, cách thức thể hiện…

   – Những quy trình Dạy – Học mĩ thuật theo phương pháp mới của SAEPS đều hướng tới mục tiêu:

  + Lấy học sinh làm trung tâm.

  + Kích thích sự tương tác, tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức giúp học sinh có được các khả năng.

  + Biểu đạt và giao tiếp thông qua hình ảnh.

  + Khám phá và hiểu được văn hóa thông qua nghệ thuật thị giác.

  + Hình thành các kỹ năng sống trong lĩnh vực Mĩ thuật.

  + Yêu thích cái đẹp và biết vận dụng vào cuộc sống sinh hoạt, học tập hàng ngày.

2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

 2.1. Về phía nhà trường:

Các trang thiết bị  phục vụ cho việc giảng dạy theo phương pháp mới của Đan Mạch còn nhiều hạn chế.

2.2 Về phía giáo viên:

        Luôn sáng tạo và linh hoạt các hoạt động dạy học. Lựa chọn và bao quát được toàn bộ hoạt động trên lớp dựa trên những kiến thức nền tảng cũng như những gì phát sinh trong quá trình học tập với nhiều lựa chọn: Giáo viên lập được kế hoạch cho từng hoạt động; Điều khiển quá trình và tạo điều kiện cho học sinh phát triển nội dung bằng các câu hỏi mở và khuyến khích các em chia sẻ những kinh nghiệm sẵn có của mình.Tạo ra nền tảng cần thiết để giúp các em kiến tạo được quy trình học tập của mình bằng cách liên hệ những điều đã biết với những điều sẽ học.

Về phía đồng nghiệp đa số có chuyên môn Mĩ thuật nhưng thực tế không chuyên sâu nên việc học tập để nâng cao nghiệp vụ tay nghề nhiều hạn chế. Đặc biệt là phần hướng dẫn học sinh làm và sử dụng con rối.

      + Tài liệu để nghiên cứu không nhiều.

2.3. Về phía học sinh:

Trình độ tiếp thu của các em không đồng đều. Học sinh còn nhút nhát thụ động, chưa tích cực trong việc chủ động phát huy tích tích cực trong học tập, sáng tạo còn hạn chế. 

       + Các em chưa có thói quen quan sát, nhận xét hình dáng con người, con vật, cảnh thiên nhiên, Nhìn chung kết quả sản phẩm mĩ thuật còn sơ sài đơn giản. 

       + Chưa có đủ dụng cụ đồ dùng học tập môn học ( màu vẽ, giấy vẽ…)

       + Môn Mĩ thuật là môn chưa được phụ huynh coi trọng quan tâm nên phụ huynh chưa chú trọng để đầu tư cho con em học hành.

       + Số học sinh có năng khiếu là rất ít.

    Kết quả khảo sát chất lượng như sau:

         Vào đầu năm học ……….., tôi khảo sát chất lượng 2 lớp. Lớp thực nghiệm là lớp 5A: 32 em và lớp đối chứng là lớp 5B: 31 em. Với cùng chủ đề Trường em và có kết quả kiểm nghiệm như sau:

   * Kết quả kiểm nghiệm :

     Từ kết quả thực trạng trên cho thấy chất lượng học tập của học sinh hai lớp 5 nói riêng và học sinh trường tiểu học Nga Thái nói chung còn nhiều hạn chế, dẫn đến mỗi tiết học sử dụng con rối hiệu quả còn chưa cao, học sinh còn rụt rè, thiếu tích cực chủ động trong học tập và hoạt động nhóm. Vì vậy mà ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng của môn Mỹ thuật và các môn học khác trong nhà trường, như thể là chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới của nền giáo dục tiểu học ở Việt Nam hiện nay, vì vậy tôi áp dụng “Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 Trường Tiểu học Nga Thái làm và sử dụng con rối đạt hiệu quả cao trong dạy học Mĩ thuật”. Với mong muốn giúp học sinh mạnh dạn, tự tin phát huy tính sáng tạo, năng khiếu của mình trong môn Mỹ thuật, giúp các em cảm nhận và sáng tạo ra những con rối biểu diễn đẹp theo cảm nhận riêng của mình.                                                                                       

1. Các giải pháp sử dụng để giải quyết vấn đề.

Qua nghiên cứu, khảo sát, phân tích thực trạng, bản thân tôi đã đưa ra một số giải pháp sau:

     3.1. Sử dụng một số phương pháp tổ chức dạy học giúp học sinh làm và sử dụng con rối.