SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng viết bài văn miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4

1. PHẦN MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài:

       Việc dạy Tập làm văn ở bậc Tiểu học có một vị trí rất quan trọng, nó góp phần rèn luyện cho học sinh năng lực sử dụng tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện cho các em giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày và học tập tốt các môn học khác. Nếu như các môn học và phân môn khác của môn Tiếng Việt cung cấp cho các em một hệ thống các kiến thức kĩ năng thì phân môn Tập làm văn tạo điều kiện cho các em thể hiện các kiến thức, rèn luyện các kĩ năng đó một cách linh hoạt, thực tế và có hệ thống hơn. Và dạng văn giúp các em phát triển ngôn ngữ và diễn đạt tốt nhất đó là văn miêu tả.  

       Ở phân môn Tập làm văn lớp 4, miêu tả cây cối chiếm thời lượng lớn nhất về số tiết so với các loại văn bản khác. Nhưng thực tế cho thấy, việc dạy văn miêu tả cây cối ở lớp 4 bên cạnh những điểm tốt và một số kết quả nhất định đã đạt được còn bộc lộ khá nhiều nhược điểm. Dễ phát hiện nhất là bệnh công thức, khuôn sáo, máy móc và thiếu tính chân thực. Các bài viết của học sinh vì rất nhiều lí do khác nhau còn chưa đạt hiệu quả. Cụ thể ta thấy, hầu hết bài viết của các em thường chỉ diễn đạt nội dung, câu văn chỉ mang tính chất thông báo, liệt kê, mô tả chứ chưa có hình ảnh, chưa có cảm xúc. Vậy làm thế nào để giúp học sinh miêu tả được sống động người bạn thiên nhiên gần gũi và đáng yêu này ? Trong khuôn khổ bài viết này, tôi mạnh dạn trình bày: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng viết bài văn miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4”.

2. Mục đích nghiên cứu:
3. a) Giúp học sinh lớp 4:

– Rèn kĩ năng quan sát cây cối tốt.

– Rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu viết đoạn, diễn đạt lưu loát, mạch lạc trong bài văn miêu tả cây cối.

– Rèn kĩ năng viết văn miêu tả cây cối giàu hình ảnh, cảm xúc.

– Bồi dưỡng tình cảm yêu mến, gắn bó, trân trọng các đối tượng xung quanh mình.

– Tạo tiền đề tốt để học viết văn miêu tả lớp trên.

1. b) Giúp giáo viên:

– Nhìn nhận lại sâu sắc hơn việc dạy văn miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4 để có thể vận dụng phương pháp, biện pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt đạt hiệu quả cao.

– Tự tìm tòi, đúc rút kinh nghiệm, nâng cao tay nghề trong giảng dạy văn miêu tả nói chung và bài văn miêu tả cây cối nói riêng.

3. Đối tượng nghiên cứu:

– Nghiên cứu về một số biện pháp nâng cao chất lượng viết văn miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4.

4. Phương pháp nghiên cứu:
5. a) Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết:

        – Đọc tài liệu liên quan đến đề tài.

        – Nghiên cứu nội dung chương trình Tập làm văn lớp 4 mạch kiến thức Dạy viết văn miêu tả cây cối.

1. b) Phương pháp quan sát sư phạm: 

– Điều tra thực trạng qua từng giai đoạn trong suốt năm học, trao đổi với giáo viên và học sinh, tìm hiểu thực tế việc dạy – học phân môn Tập làm văn trong trường.

– So sánh đối chứng trong cùng một giai đoạn giữa lớp này với lớp kia, giữa các giai đoạn với nhau trong cùng một lớp, đối chứng cả năm học trước.

– Quan sát tinh thần, thái độ, ý thức trong học Tập làm văn của học sinh lớp mình hay lớp khác trong khi đi dự giờ. Quan sát phương pháp sư phạm của giáo viên giảng dạy. Quan sát chất lượng bài viết của học sinh ở từng dạng miêu tả khác nhau để tìm hiểu những tác nhân trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng viết văn miêu tả của học sinh.

1. c) Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:

– Tiến hành đồng thời với phương pháp kiểm tra toán học và phương pháp tổng hợp số liệu. Khi kiểm tra đánh giá chất lượng bài văn miêu tả của từng học sinh, tôi mô tả và thống kê chất lượng bằng những số liệu cụ thể, sau đó tổng hợp các số liệu đã thu được nhằm rút ra kinh nghiệm giảng dạy cho bản thân.

5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

       Đứng trước thực trạng dạy và học như trên yêu cầu đặt ra cấp thiết là phải đổi mới phương pháp dạy học để học sinh đến với phân môn Tập làm văn nói chung và dạng văn miêu tả cây cối nói riêng một cách say mê, hứng thú từ đó có cảm xúc viết văn. 

       Để đạt được mục tiêu trên thì cần phải tiến hành giải quyết các vấn đề chính sau:

  – Cung cấp cho học sinh các phương pháp quan sát đối tượng miêu tả. 

  – Hướng dẫn học sinh cách viết câu văn có sử dụng biện pháp nghệ thuật.

– Rèn cho học sinh cách viết mở bài ấn tượng và kết bài để lại dư âm lắng đọng sâu sắc trong lòng người đọc.

          – Cung cấp, khuyến khích học sinh tích lũy vốn từ ngữ giàu hình ảnh cảm xúc để viết các câu văn tả một số bộ phận của cây.

– Thực hiện dạy học theo quan điểm tích hợp và giáo dục bảo vệ môi trường

Các vấn đề được nêu ở trên nếu được giải quyết đồng thời, xen lẫn vào nhau một cách nhịp nhàng và linh động thì hiệu quả sẽ cao hơn rất nhiều.

1. PHẦN NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận:

Cấu tạo của bài văn miêu tả thường gồm 3 phần với dàn ý sơ lược như sau:   1. Mở bài: Giới thiệu cây định tả.

2. Thân bài: – Tả bao quát.

                      – Tả từng bộ phận của cây hoặc tả từng thời kì phát triển của cây.

3. Kết bài: Nêu ích lợi của cây, nêu cảm nghĩ của em.

Theo sách giáo khoa Tiếng Việt 4 – Tập 1 trang 140 “Miêu tả là vẽ lại bằng lời những đặc điểm nổi bật của cảnh, của người, của vật để giúp người nghe, người đọc hình dung được các đối tượng ấy”.

Quả thật, nếu ta ví thế giới văn học là một kho báu thì những trang văn miêu tả hay giống như những viên ngọc quý trong kho báu ấy. Những câu văn hay, không chỉ chắp cánh cho trí tưởng tượng của học sinh bay xa mà còn làm sáng lên vẻ đẹp và sự hấp dẫn của ngôn ngữ, khiến các em thấy thế giới hiện lên thật đẹp đẽ, lung linh. Đồng thời cũng tiết lộ cho các em bí quyết viết hay, chạm tới trái tim người đọc.

Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại, bận rộn và gấp gáp khiến cho kho báu ấy dường như bị lãng quên hoàn toàn. Thay vì dạy viết và phát triển ngôn ngữ cho học sinh qua những ngữ liệu hay từ những tác phẩm văn học nổi tiếng thì học sinh lại được dạy những bài văn khuôn mẫu, rập khuôn như một bộ đồng phục với các kiểu viết “Mì ăn liền” kinh điển: “Nhà em trồng rất nhiều … nhưng em thích nhất là …”… 

Chính vì vậy, khi dạy văn miêu tả cây cối giáo viên cần chỉ rõ cho học sinh thấy: không nên đưa ra những nhận xét chung chung, những lời đánh giá trừu tượng về sự vật mà phải tả sự vật một cách sinh động, cụ thể như nó vốn có. Miêu tả không chỉ đơn thuần ở việc giúp người đọc thấy rõ những nét đặc trưng, những đặc điểm, tính chất, … của sự vật mà nó còn giúp người nghe, người đọc thấy rõ chúng, tưởng tượng ra chúng như đang được nhìn tận mắt, sờ tận tay.

2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
3. a) Thực trạng:

Năm học ……., tôi tiếp tục được phân công phụ trách lớp 4C với 25 học sinh. Hầu hết học sinh của lớp tôi chủ nhiệm còn rất nhiều hạn chế khi làm các bài văn miêu tả. Trong chương trình lớp 2 và lớp 3 học sinh đã được tập quan sát và trả lời câu hỏi để làm quen với văn miêu tả. Lên lớp 4 do yêu cầu cao hơn các em phải học cách lập dàn ý, dựng đoạn, viết thành bài văn hoàn chỉnh. Thực tế cho thấy, đa số học sinh lớp 4 viết văn miêu tả chưa hay hoặc xếp ý còn lộn xộn, hình ảnh chưa gợi tả, ít liên tưởng hoặc chỉ là sao chép bài văn mẫu. Đó cũng là điều trăn trở của tôi. Bên cạnh những khó khăn đó thì trường tôi công tác có thuận lợi là trường chuẩn Quốc gia mức độ 2 nên học sinh được học 2 buổi/ ngày rất thuận tiện cho việc rèn thêm về kiến thức, kĩ năng các môn học. Và với mong muốn nâng cao được chất lượng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4 đã nung nấu trong tôi từ năm học trước nên cuối năm học …….tôi tiến hành cho 25 học sinh lớp 4C làm bài khảo sát để phân tích nguyên nhân, từ đó tìm ra được biện pháp khắc phục ở năm học sau.

Họ và tên: ……………………………  BÀI KHẢO SÁT

Lớp: ………….                               Môn: Tập làm văn                  Thời gian: 40 phút

Đề bài: “Em hãy tả một cây bóng mát mà em yêu thích”.

Sau khi chấm bài tôi thu được kết quả cụ thể như sau:

Bảng 1: Kết quả khảo sát giữa kì II năm học …….:

Qua kết quả khảo sát và quá trình dạy học cho thấy: Đa số học sinh trong lớp đều viết những bài văn rất ngắn, câu chưa đầy đủ thành phần, kể lể, ít hình ảnh, … 

Ví dụ: Cây bàng cao đến mái nhà. Thân nó to, xù xì. Cây bàng có nhiều cành, tán rộng. Lá màu xanh. Quả có vị chát.

Đoạn văn như trên được coi là tạm được vì đúng ý, câu văn rõ nghĩa. Nhưng miêu tả như vậy chỉ cần vài câu là xong một cây. Và miêu tả rất chung chung, không làm nổi bật được những nét riêng của cây đó để phân biệt với cây khác.

– Mở bài còn khô khan: “Trường em có trồng một cây bàng từ lâu rồi.” hay “ Trong trường em có nhiều cây nhưng em thích nhất là cây bàng”. 

– Có kết bài mở rộng nhưng nội dung nhạt nhẽo: “Em rất yêu quý cây 
bàng”, “ Cây bàng này thật có ích”. 

 – Tả sai thực tế như: “Cây bàng cao chừng 14 – 15 mét”, “ Thân cây bàng bốn bạn ôm không xuể” 

– Dùng từ ngữ còn vụng về, thiếu hình ảnh: “Cây bàng mùa xuân đẹp không chê vào đâu được”, “Lá bàng to và có hình bầu dục”, … 

– Việc so sánh khập khiễng, thiếu chính xác: “Lá bàng to bằng quyển vở”, “Quả bàng to như quả cam”, “Cành bàng bé như que tăm”, …

1. b) Nguyên nhân của những lỗi trên là do: 

* Đối với học sinh: 

– Bản thân các em chưa có kĩ năng viết một bài văn miêu tả, vốn từ nghèo nàn, lời văn sơ lược, đơn giản không có cảm xúc chân thực.

– Học sinh thiếu sáng tạo, hay vay mượn tình ý của người khác thường là của một bài văn mẫu. Nói cách khác, học sinh thường dựa vào bài văn mẫu để viết thành bài của mình không kể đề bài có quy định như thế nào. Với cách làm như vậy, các em không cần biết đến đối tượng được miêu tả, không quan sát và không có cảm xúc gì về chúng. Khi giáo viên chấm bài rất có thể khen nhầm bài văn của người khác mà cứ tưởng là bài văn của học sinh mình. Và hầu như bài văn của nhiều em đều na ná giống nhau.

– Miêu tả hời hợt, chung chung, không có sắc thái riêng biệt nào của đối tượng được miêu tả. Vì thế, bài văn ấy có thể gắn cho đối tượng miêu tả cùng loại nào cũng được. 

– Học sinh không được quan sát hoặc không biết cách quan sát nên không có được nhận xét gì cụ thể về đối tượng miêu tả. Bên cạnh đó cũng có thể khẳng định rằng khả năng tư duy và diễn đạt của các em còn nhiều hạn chế. 

* Đối với giáo viên: 

– Điều đầu tiên tôi nhận thấy là: Chủ yếu kiến thức về phân môn Tập làm văn của mình còn nhiều hạn chế.

– Bản thân tôi các năm học trước dạy văn miêu tả đối phó với học sinh làm bài kém nhằm đảm bảo chất lượng bài kiểm tra bằng cách cho học sinh đọc văn mẫu