SKKN Một số biện pháp rèn Kĩ năng Nói cho học sinh lớp 1 trường Tiểu học

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Ở Tiểu học, môn Tiếng Việt có vị trí đặc biệt quan trọng. Học tốt môn Tiếng Việt, các em có cơ sở để diễn đạt tốt và tiếp thu tốt các môn học khác. Trong bốn kĩ năng: Nghe, Nói, Đọc, Viết thì Kĩ năng Nói có vị trí thứ hai trong yêu cầu cơ bản cần đạt của học sinh. Trong học tập, với phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh, các em cần phải được trình bày ý kiến bằng lời nói trong việc mô tả, giải thích …  các nội dung kiến thức của bài học. Hơn nữa, trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, Kĩ năng Nói là một kĩ năng quan trọng không thể thiếu trong giao tiếp và là một kĩ năng sống cơ bản và cần thiết ở mỗi học sinh. Vì vậy các em rất cần và xứng đáng được quan tâm trong việc rèn luyện kĩ năng nói để hướng tới mục tiêu có kĩ năng giao tiếp, ứng xử tốt. Nếu học sinh tiểu học nói chung, học sinh lớp 1 nói riêng có kĩ năng nói tốt, các em sẽ luôn mạnh dạn, tự tin trong việc trình bày suy nghĩ, hiểu biết và chia sẻ ý kiến cá nhân trước lớp. Có kĩ năng nói tốt, các em sẽ biết diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, mạnh dạn trình bày suy nghĩ của mình cũng như việc trình bày ý kiến nhận xét, đánh giá, góp ý xây dựng bài … Có kĩ năng nói tốt sẽ giúp các em luôn tự tin trong giao tiếp, trình bày các nội dung một cách rõ ràng, trôi chảy, dễ hiểu nên sẽ luôn gây được tình cảm và sự chú ý lắng nghe của mọi người.
Ở bậc tiểu học, học sinh ở mỗi khối lớp với mỗi độ tuổi khác nhau, do đó yêu cầu cần đạt về Kĩ năng Nói đối với học sinh ở mỗi khối lớp cũng khác nhau. Song, từ thực tế công tác dạy học ở trường Tiểu học Vạn Xuân, huyện Thường Xuân cho thấy, đa số học sinh đều còn rất hạn chế về Kĩ năng Nói (Kĩ năng Giao tiếp).
Là một giáo viên đã công tác ở trường nhiều năm, tôi nhận thấy Kĩ năng Nói của các em còn nhiều hạn chế đã ảnh hưởng không tốt đến việc học tập và giao tiếp trong các hoạt động và cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của các em.
Qua nhiều nguồn thông tin trên các sách, báo, đài, ti vi, mạng Internet, … tôi đã được chứng kiến có rất nhiều học sinh ở lứa tuổi tiểu học có Kĩ năng Nói rất tốt, thậm chí có những em mới chỉ học lớp 1 nhưng nói năng rất lưu loát, rõ ràng, nói đúng nội dung và thể hiện rõ khả năng trình bày ý kiến bằng lời trước nhiều người rất thuyết phục và luôn chiếm được tình cảm của mọi người.
Tôi suy nghĩ, trăn trở và muốn tìm cách khắc phục những hạn chế trong giao tiếp của các em học sinh trường Tiểu học Vạn Xuân ngay từ khi các em còn đang học lớp 1. Tôi lựa chọn nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn Kĩ năng Nói cho học sinh lớp 1A, trường Tiểu học Vạn Xuân, huyện Thường Xuân. Mong muốn sẽ giúp các em có được kĩ năng nói tốt, hướng tới có khả năng giao tiếp, ứng xử tốt trong học tập, hoạt động và cuộc sống hàng ngày.
1.2. Mục đích nghiên cứu
– Nghiên cứu để tìm ra phương pháp rèn luyện Kĩ năng Nói cho học sinh lớp 1A, trường Tiểu học Vạn Xuân, huyện Thường Xuân giúp các em có kĩ năng nói tốt (biết nói đúng nội dung, diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, trôi chảy, lời lẽ trong sáng, tự nhiên), hướng tới có kĩ năng giao tiếp, ứng xử tốt trong học tập, sinh hoạt và cuộc sống hàng ngày.
– Từ những kinh nghiệm đã được đúc rút trong việc thực hiện các biện pháp rèn kĩ năng nói cho học sinh lớp 1A đạt hiệu quả cao, bản thân sẽ tiếp tục vận dụng linh hoạt và sáng tạo trong việc rèn luyện kĩ năng nói, kĩ năng giao tiếp, ứng xử (Kĩ năng sống) cho các lớp học sinh trong những năm công tác tiếp theo.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Kĩ năng nói của học sinh lớp 1A trường Tiểu học Vạn Xuân, huyện Thường Xuân.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
1. Phương pháp Quan sát
2. Phương pháp Điều tra, khảo sát
3. Phương pháp Thống kê số liệu
4. Phương pháp Thực nghiệm
5. Tổng kết nghiên cứu
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận
Từ xưa, nhân dân ta đã có câu: “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Qua câu nói trên, chúng ta thấy ông cha chúng ta đã xác định rõ tầm quan trọng của lời nói. Trong giao tiếp, lời lẽ phải có sự lựa chọn, cân nhắc, vì mỗi khi lời nói đã nói ra thì không sao rút lại được. Chính vì thế việc giúp học sinh tiểu học nói chung, học sinh lớp 1 nói riêng có được Kĩ năng Nói tốt (nói rõ ràng, gãy gọn, đủ ý và phù hợp trong mọi tình huống giao tiếp) là một nhiệm vụ quan trọng trong công tác giảng dạy và giáo dục của mỗi giáo viên.
Bằng hoạt động luyện nói, giáo viên sẽ giúp các em sử dụng và phát huy vốn ngôn ngữ mẹ đẻ, nói đúng cấu trúc ngữ pháp, mở rộng thêm vốn từ ngữ, … Từ đó, Kĩ năng nói của các em được hình thành và rèn luyện thường xuyên, làm cơ sở nền tảng cho việc tiếp thu tri thức sau này. Đồng thời, việc rèn luyện kĩ năng nói thường xuyên sẽ góp phần hình thành ở các em thói quen, ý thức giữ gìn sự giàu đẹp và trong sáng của tiếng Việt, góp phần phát triển toàn diện nhân cách con người.
Kĩ năng nói của các em được rèn luyện không chỉ thông qua các hoạt động học tập ở trường mà còn được rèn luyện thông qua các hoạt động ở gia đình và xã hội. Những nội dung và yêu cầu hướng tới ở các em đó là những kĩ năng đầu đời và cơ bản cho các em trong học tập, sinh hoạt … Đó là những chuẩn mực, quy tắc giao tiếp, cách chào hỏi, cách nói lời cảm ơn, xin lỗi, cách nói lời chia sẻ, nhận xét, xử lí tình huống, cách nói lời yêu cầu đề nghị … Thông qua đó giúp các em có sự chia sẻ, hội nhập và tiếp cận cộng đồng.
2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
– Trường Tiểu học Vạn Xuân là một trường thuộc xã miền núi của huyện thường Xuân. Học sinh trong trường chủ yếu gồm các dân tộc Kinh và Thái, trong đó đa số học sinh là con em các gia đình thuộc dân tộc Thái. Kinh tế chủ yếu ở địa phương là sản xuất nông nghiệp nên đời sống của nhân dân còn nhiều khó khăn. Trình độ dân trí không đồng đều, trong đó có một bộ phận trình độ dân trí còn thấp. Sự quan tâm của một số gia đình đến việc học tập của con cái còn hạn chế, dẫn đến kết quả học tập và giáo dục của con cái chưa cao.
–  Kĩ năng Nói (Kĩ năng Giao tiếp) của đa số học sinh trong trường đều rất hạn chế, bởi vậy khả năng giao tiếp của đa số các em chưa tốt.
Qua hoạt động thăm lớp, dự giờ, qua việc giao tiếp, trò chuyện với học sinh trong trường, tôi nhận thấy một số hạn chế trong kĩ năng nói (kĩ năng giao tiếp) của các em như sau:
– Với học sinh các khối lớp 4 và 5, nhiều em còn hạn chế ở kĩ năng dùng từ, diễn đạt ý; khi trả lời câu hỏi thường nói nhỏ, rụt rè, nhút nhát; khi trình bày ý kiến còn thiếu sự trôi chảy, thiếu tự tin, còn nghèo nàn về vốn từ ngữ, hạn chế trong việc sử dụng từ ngữ trong giao tiếp hàng ngày …
– Với học sinh khối lớp 2 và 3, ngôn ngữ diễn đạt còn nghèo nàn, thiếu lô gic, nói không đủ ý, chưa thành câu; thiếu tự tin trong việc trình bày ý kiến cá nhân trước lớp; không tự tin khi phát biểu ý kiến chia sẻ, nhận xét về các nội dung học tập với bạn, nhóm bạn; … Đặc biệt hầu hết các em khối lớp 2, 3, 4 và 5đều rất hạn chế trong việc thực hành kĩ năng nói lời cảm ơn, xin lỗi trong những tình huống cần thiết, các em cảm thấy rất ngại ngùng trong việc nói lời cảm ơn khi được nhận lời khen của cô giáo, sự giúp đỡ của bạn, hay ngại nói lời xin lỗi khi lỡ mắc khuyết điểm hay lỡ làm phiền người khác, …
– Với học sinh khối lớp 1, nhiều em nhút nhát, khi cô giáo hỏi, có nhiều em không biết nói câu trả lời thế nào, không dám trình bày, chia sẻ với các bạn những điều mình nghĩ, mình biết hoặc có nói thì cũng nói trống không, không rõ nghĩa. Thậm chí có một số em còn phát âm chưa rõ ở một số tiếng (nói ngọng). Nhiều em (dân tộc Thái) còn rất hạn chế trong việc nói tiếng phổ thông, các em còn nghèo nàn về vốn từ, hạn chế trong việc diễn đạt bằng lời nói, … Đặc biệt có nhiều em có thói quen nói đảo ngữ ở nhiều trường hợp không cần thiết (đây là thói quen trong cách nói của đa số người dân tộc Thái ở Vạn Xuân, Thường Xuân).
Ví dụ: Học sinh hỏi cô giáo:
– Cô giáo có đi xem xiếc không, tối hôm qua ấy?
hoặc, học sinh hỏi bạn:
– Bạn có đi đá bóng không, chiều nay ấy?
Hay, khi cô giáo hỏi một số học sinh trong lớp:
– Nhà em có mấy con trâu?
– Học sinh 1: Có một con thôi, nhà em ấy.
– Học sinh 2: Có năm con luôn, nhà em ấy.
(Đúng ra các em cần hỏi:
– Tối hôm qua, cô giáo có đi xem xiếc không?
Hoặc:
– Chiều nay, bạn có đi đá bóng không?
Hay các em cần trả lời:
– Nhà em có một con thôi.
– Nhà em có năm con luôn.
– …
Nhưng thực tế có rất ít em biết nói câu hỏi, câu trả lời đúng như vậy)
–  Năm học ………, Tôi được giao nhiệm vụ dạy các môn văn hóa và chủ nhiệm lớp 1A. Sĩ số lớp gồm 24 học sinh, trong đó học sinh nam: 14 em, học sinh nữ: 10 em. Học sinh dân tộc Kinh: 4 em; Học sinh dân tộc Thái: 20 em. Khảo sát đầu năm về kĩ năng nói của 24 học sinh trong lớp, kết quả như sau:
Năm học
Sĩ số
Thời điểm
Số học sinh nói mạch lạc, diễn đạt tốt
Số học sinh nói đủ ý
Số học sinh nói chưa đủ ý
Số học sinh nhút nhát, ít phát biểu, hoặc nói còn ngọng
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
………
24
Tháng ………

0
0
2
8,6
12
50,0
10
41,4

(Bảng khảo sát về Kĩ năng Nói của học sinh lớp 1A, thời điểm ………)
2.2.1. Nguyên nhân chủ quan
* Về phía giáo viên
– Việc rèn luyện Kĩ năng Nói cho học sinh trong nhà trường chưa thực sự được chú trọng và quan tâm đúng mức. Trong giờ học Tiếng Việt, thời lượng dành cho hoạt động nói của học sinh còn quá ít. Giáo viên chưa thực sự chủ động tạo nhiều cơ hội để học sinh được luyện nói mà thường quan tâm nhiều hơn đến rèn các kĩ năng đọc, viết và đôi khi có phần lơ là, còn xem nhẹ trong việc rèn kĩ năng nói cho các em.
– Giáo viên chưa tập trung tìm hiểu về đặc điểm tâm sinh lý, môi trường sống của học sinh, chưa thật sự hiểu những khó khăn học sinh còn vướng phải trong thực hành luyện nói, chưa thực sự quan tâm đến những học sinh ít nói, những học sinh nghèo nàn về ngôn ngữ, vì sợ gọi những em này trả lời sẽ làm mất nhiều thời gian. Thực tế này vô tình giáo viên đã làm cho những học sinh rụt rè, nhút nhát ngày càng trở nên nhút nhát hơn.
– Nhiều khi giáo viên nêu câu hỏi hoặc đưa ra các tình huống chưa phù hợp với từng đối tượng học sinh trong lớp đẫn đến việc luyện nói kém hiệu quả.
– Giáo viên có quan tâm sửa lỗi cho học sinh khi luyện nói nhưng chưa thực sự thường xuyên và kiên trì.
– Chưa thực sự chủ động phối kết hợp với gia đình học sinh và các lực lượng giáo dục khác để cùng làm tốt công tác rèn luyện kĩ năng nói cho các em.
* Về phía học sinh
– Do học sinh lớp 1 còn nhỏ, các em rất hiếu động, dễ nhớ nhưng lại chóng quên nên việc ghi nhớ lời thầy cô dạy là chưa vững chắc.
– Chưa chú ý lắng nghe một cách tích cực khi giáo viên nêu yêu cầu nên đến lúc trình bày thường nói không đúng nội dung hoặc nói chưa đủ ý. Một số trường hợp chỉ trả lời một tiếng là “có” hoặc “không” mà chưa giải thích được  vì sao có, vì sao không ?
– Còn ỷ lại, nói theo bạn, chưa thực sự tích cực suy nghĩ để tìm ra câu trả lời của chính mình.
– Do vốn từ của các em còn nghèo nàn, kĩ năng sử dụng từ ngữ trong việc diễn đạt còn vụng về, hạn chế.
– Một phần do ảnh hưởng bởi thói quen theo cách nói của địa phương (lôgic trong diễn đạt)
* Về phía gia đình
Nhiều gia đình chưa thực sự quan tâm trong việc rèn luyện cho con cách nói năng, cách giao tiếp, ứng xử hàng ngày. Một số gia đình, người lớn chưa thực sự mẫu mực trong lời nói, trong giao tiếp, ứng xử hàng ngày nên đã phần nào ảnh hưởng không tốt đến việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp của các em.
2.2.2 Nguyên nhân khách quan
– Do đặc thù vùng miền và dân trí không đồng đều, trường nằm ở vùng sâu, vùng xa, học sinh còn nhiều thiếu thốn, khó khăn, môi trường giao tiếp hẹp, ít có điều kiện tiếp cận với môi trường mới lạ nên ngôn ngữ diễn đạt trong giao tiếp phần nào còn hạn chế.
– Phụ huynh chưa có điều kiện dành nhiều thời gian ngồi học, trò chuyện hoặc đưa con đi chơi, giải trí trong những dịp cuối tuần để các em có điều kiện giao tiếp với mọi người, với môi trường mới lạ.
2.3. Các biện pháp thực hiện
2.3.1. Tăng cường rèn Kĩ năng Nói trong môn Tiếng Việt (Tiếng Việt lớp 1 – Công nghệ giáo dục)
– Trước hết, giáo viên cần xác định rõ Kĩ năng Nói là một trong bốn kĩ năng quan trọng của môn Tiếng Việt ở tiểu học, vì vậy việc rèn luyện kĩ năng nói cho học sinh qua môn Tiếng Việt là nhiệm vụ hết sức quan trọng và không thể thiếu được trong mỗi bài dạy Tiếng Việt trên lớp của mỗi giáo viên.