SKKN Một số biện pháp rèn kĩ năng nói qua phần luyện nói của phân môn học vần lớp 1

I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Chúng ta đều biết rằng môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học có nhiệm vụ vô cùng quan trọng đó là hình thành 4 kỹ năng: Nghe – nói – đọc – viết cho học sinh.
Học vần có vị trí vô cùng quan trọng trong chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học. Học vần là phân môn khởi đầu của việc dạy học Tiếng Việt. Học vần trao cho học sinh công cụ ngôn ngữ để sử dụng trong giao tiếp, trong học tập, trong cuộc sống.
Mỗi phân môn, mỗi tiết học, mỗi nội dung dạy học đều hướng tới mục đích phát triển của lời nói. Vấn đề phát triển lời nói cho học sinh không phải đến bây giờ mới được đề cập đến. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy “ Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó làm cho nó ngày càng phát triển rộng khắp”. Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng đã nói: “ Trường học có trách nhiệm lớn lao trong việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Phải làm cho thế hệ trẻ nói và viết tốt hơn chúng ta”. Muốn thực hiện lời dạy đó trường Tiểu học cần tổ chức và có phương pháp dạy học hợp lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn tiếng Việt, giúp học sinh sử dụng thành thạo tiếng Việt.
Một trong những quan điểm cơ bản của xây dựng chương trình là quan điểm giao tiếp và quan điểm này đã được thể hiện khá rõ trong sách Tiếng Việt 1, nhất là sự xuất hiện của nội dung luyện nói được coi như một nội dung độc lập. Đây là một nội dung mới trong SGK Tiếng Việt 1. Trẻ lớp 1 trước khi đến trường đã “biết nghe, biết nói” tiếng Việt song vẫn chưa thật sự thành thạo và thực tế hoạt động nói của các em vẫn còn nhiều hạn chế. Chương trình môn Tiếng Việt 1 yêu cầu giáo viên khi dạy phải đảm bảo mục tiêu hình thành và phát triển cho học sinh đầy đủ 4 kỹ năng. Trong đó kỹ năng nói được luyện tập kết hợp trong các kỹ năng đọc, nghe, viết. Điển hình là trong  tiết 2 của một bài học vần hay tập đọc đều có riêng một hoạt động để học sinh được luyện nói.
Việc rèn kỹ năng nói cho học sinh lớp 1 đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp cho các em có khả năng giao tiếp, biết ứng xử và nhận xét sự vật, sự việc bằng nhận thức riêng, qua sự cảm nhận ngây ngô của con mắt trẻ thơ. Đó chính là cơ sở bước đầu để tạo nên một con người mạnh dạn, tự tin và giao tiếp nhạy bén trong tương lai. Vì thế, để học sinh luyện nói lưu loát, đạt hiệu quả, giáo viên cần phải có biện pháp, cách tổ chức dạy học để khơi gợi, kích thích học sinh có hứng thú bộc lộ cảm xúc, ý nghĩ của riêng mình, nhằm phát huy kỹ năng nói của các em. Đó chính là lý do tôi chọn đề tài “Một số biện pháp rèn kĩ năng nói qua phần luyện nói của phân môn học vần lớp 1.”
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến chất lượng phần luyện nói của học sinh chưa cao.
Đề xuất, áp dụng một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần luyện nói phân môn Học vần ở lớp 1A4 trường Tiểu học Ba Đình, thành phố Thanh Hoá.
3. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu là thực trạng dạy luyện nói cho học sinh lớp 1 ở trường Tiểu học Ba Đình, thành phố Thanh Hóa.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
– Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
+ Đọc đề tài tham khảo:  Sách giáo khoa và sách giáo viên lớp một tập 1, 2.
– Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Phương pháp quan sát.
+ Phương pháp phân tích nội dung.
+ Phương pháp thống kê.

II. NỘI DUNG
2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
2.1.1. Vai trò của việc phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 1.
“Nói” là một trong bốn kỹ năng quan trọng trong việc dạy tiếng Việt để học sinh có khả năng thực hành giao tiếp nhanh và đạt hiệu quả cao nhất. Học sinh lớp 1 nhìn chung kỹ năng nói còn nhiều hạn chế, các em rất ngại nói trong các giờ học do nhiều nguyên nhân khác nhau như: tâm lý ngượng ngùng, dè dặt, ngại các bạn cười khi mình nói sai; do lớp học đông, giáo viên ít có thời gian rèn luyện kỹ năng cho mỗi học sinh. Tổ chức luyện nói tốt sẽ giúp khắc phục bớt những hạn chế trên.
Thông qua thực hành nói học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động, khắc phục được sự ức chế khi trong lớp chỉ có một số học sinh giỏi tham gia phát biểu, do vậy sẽ lôi cuốn được toàn thể học sinh trong lớp tham gia hoạt động kể cả các em học trung bình hoặc yếu.
Tăng cường khả năng ứng xử của học sinh trong các tình huống khác nhau, gây hứng thú, tự tin mạnh dạn cho học sinh khi thực hành giao tiếp, giờ học sẽ trở lên vui vẻ, sôi nổi và đạt hiệu quả cao.
2.1.2. Yêu cầu kỹ năng nói đối với học sinh lớp 1 trong phân môn học vần.
– Phát âm:
+ Phát âm đúng rõ các âm, vần và tiếng được học (trừ các tiếng có vần khó ít dùng) và chữa các lỗi về phát âm theo hướng dẫn của giáo viên.
+ Phát âm liền mạch 1 lời nói (không lặp, không thiếu tiếng) biết nói to đủ nghe trong giờ học Học vần.
– Diễn đạt bằng lời nói.
+ Nói trong hội thoại:
Trả lời các câu hỏi về vật, người, hành động, tính chất, tập trả lời các câu hỏi: ai, cái gì, việc gì, là gì, làm sao, như thế nào…thuộc phạm vi trường lớp, gia đình và môi trường xung quanh.
Đặt câu hỏi có sử dụng từ để hỏi :ai, cái gì, việc gì, là gì, làm sao, như thế nào?
Dùng đúng từ xưng hô khi xưng hô với người trong gia đình, với thầy cô giáo, bạn bè và những người gần gũi, luyện tập xưng hô với các đối tượng ở lớp, trường trong khi học và chơi.
Chào, hỏi, mời, nhờ, yêu cầu bằng một vài cách theo nghi thức lời nói.
+ Nói thành đoạn.
Giới thiệu về mình, về người thân về đồ vật, con vật quen thuộc bằng 2- 3 câu liên tục; tập kể về ông bà bố mẹ anh chị em, tập kể về động vật, con vật…
Kể lại một câu chuyện đơn giản chỉ có một tình tiết với sự hỗ trợ của văn bản, của tranh liên hoàn và các câu hỏi gợi ý.
2.1.3. Nội dung chương trình rèn kỹ năng nói cho học sinh lớp 1 trong phân môn học vần.
Phần học vần có 88 chủ đề. Thời gian dành cho phần luyện nói giao động trên dưới 10 phút. Trong chương trình yêu cầu luyện nói được nâng dần theo mức độ từ dễ đến khó, ngắn đến dài. Việc luyện nói thường được sắp xếp ở phần cuối mỗi bài học.
Bài tập rèn kĩ năng nói trong phần luyện nói phân môn học vần lớp 1 hiện nay bao gồm những nhóm bài sau:
Kiểu bài
Nhóm bài
Số lượng
Luyện nói
Nói theo chủ đề tranh: Ví dụ:  Chủ đề “bé” (TV1, trang 9), chủ đề “bẻ” (TV1, trang 11)…
6
Nói theo chủ đề liên quan đến âm, vần mới học. Ví dụ: Bài 8: l – h : chủ đề: “le le”. Bài 9 : o – c : chủ đề “vó bè”…
80
Nói theo nghi thức lời nói: Nói lời xin lỗi (TV 1, trang 96); Nói lời cảm ơn (TV1, trang 123)
2

Qua khảo sát thức tế, tôi nhận thấy số lượng bài tập nói theo chủ đề nhiều, nhưng chủ yếu là bài độc thoại (đối với HS lớp 1, dạng bài này khó hơn so với bài hội thoại).  Một số chủ đề còn khó và xa lạ đối với HS (Bài 8 có chủ đề là “le le”; Bài 9 có chủ đề là “vó bè”).
Quy trình tổ chức luyện nói cho HS còn chung chung. Đa số các bài luyện nói trong sách, giáo viên đều thực hiện như sau:
Bài luyện nói trong phần Học vần: Một HS (hoặc GV) đọc (hoặc nêu) yêu cầu → GV đưa ra hệ thống câu hỏi gợi mở→ HS trả lời. Các biện pháp vận dụng rèn KNN cho HS chưa tường minh và không có hướng dẫn cách thực hiện cụ thể: Bước 1: HS đọc tên bài luyện nói; Bước 2: GV tùy trình độ lớp để có các câu hỏi gợi ý theo tranh cho thích hợp, sau đó đưa ra một loạt các câu hỏi gợi ý. (Phần Học vần từ bài 7 đến bài 82, Tiếng Việt 1, tập 1). Chính vì những điều đó GV đã không áp dụng được nhiều và cảm thấy lúng túng khi dạy luyện nói cho HS.

2.2. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY LUYỆN NÓI CHO HỌC SINH LỚP 1 HIỆN NAY:
Qua thực tiễn giảng dạy, qua trao đổi kinh nghiệm và các tiết dự giờ, các buổi sinh hoạt chuyên môn cùng các đồng nghiệp, tôi nhận thấy thực tế việc dạy học luyện nói ở trường tôi hiện nay như sau:
2.2.1. Về phía giáo viên:
Nhìn chung giáo viên Tiểu học đều rất coi trọng phân môn học vần lớp 1. Qua khảo sát 6 lớp 1, tôi nhận thấy:
+ Chỉ có 70% giáo viên khẳng định việc luyện nói quan trọng.
+ Thời gian phân bố luyện nói trong giờ học vần:
– 100% số giáo viên cho rằng thời gian học vần là nhiều hơn. Thời gian phân bố cho dạy học luyện nói trong 1 tiết học vần ít hơn thời gian học âm, vần mới.
+  Phương pháp, đồ dùng dạy học giáo viên thường sử dụng trong phần luyện nói:
Các phương pháp mà giáo viên sử dụng trong việc giảng dạy phần này chưa khai thác hết nội dụng cần chuyển tải cho học sinh. Đa số giáo viên chưa sử dụng phương pháp dạy học phù hợp cho từng nhóm chủ đề cũng như các loại bài luyện nói. Việc sử dụng đồ dùng dạy học còn nhiều hạn chế, giáo viên còn dạy “ Chay” chưa coi những phương tiện trực quan, chưa ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình dạy học luyện nói.
2.2.2.. Về phía học sinh:
Thực tế cho thấy khả năng nói của học sinh mới bước vào lớp 1 nói chung, cũng như học sinh lớp 1A4 nói riêng còn rất hạn chế. Đa số các em đều không diễn đạt được hết ý khi nói, khi giao tiếp; các em phát âm không chuẩn, phát âm không đúng; còn rụt rè trong giao tiếp, giao tiếp kém hoặc có thì nói năng cộc lốc. Tình trạng trên vẫn còn là do những nguyên nhân sau:
2.2.2.1. Xuất phát từ bản thân học sinh.