SKKN Một số biện pháp rèn kỹ năng nói trong giờ Tập làm văn cho học sinh Lớp 5

1. PHẦN MỞ ĐẦU
2. Lý do chọn đề tài

       Kĩ năng sử dụng ngôn ngữ: Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của xã hội loài người. Ngôn ngữ tồn tại dưới hai dạng: nói và viết. Cùng diễn đạt một nội dung nào đó bằng phương tiện ngôn ngữ, có thể sử dụng dạng nói hoặc dạng viết tùy theo yêu cầu, mục đích, đối tượng, điều kiện, hoàn cảnh giao tiếp.

    Việc rèn luyện kĩ năng nói rất có ích đối với sự phát triển và trưởng thành của học sinh, đồng thời giúp học sinh phát triển sự nhận thức về thế giới xung quanh. Cha mẹ và thầy cô giáo có nhiệm vụ giúp đỡ trẻ rèn luyện kĩ năng nói tự tin và hiệu quả. Họ cần dạy học sinh nói rõ ràng thuyết phục và tự tin. Việc rèn luyện kĩ năng nói giúp học sinh trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống cũng như nhiều nghề nghiệp trong tương lai. Quá trình tư duy của trẻ thay đổi kéo theo việc học ngôn ngữ cũng thay đổi. Lúc này, trường Tiểu học trở thành môi trường giáo dục tốt nhất hướng dẫn trẻ phát triển vốn từ, học các cấu trúc chính xác của tiếng mẹ đẻ, mở mang hiểu biết, hoàn thiện nhân cách.

      Quan điểm dạy học theo xu thế hiện nay là dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Ứng với quan điểm này đã có một hệ thống các phương pháp dạy học cụ thể, có thể gọi là các phương pháp dạy học tích cực theo mô hình trường học mới. 

      Mỗi phương pháp dạy học tích cực lại có một hệ thống biện pháp, thao tác đặc trưng (có thể gọi là hệ thống kĩ thuật) để thực hiện. Quy trình của một tiết dạy học (các bước lên lớp) phản ánh ý tưởng của phương pháp dạy học đã được lựa chọn. Lựa chọn phương pháp dạy học nào, phối hợp các phương pháp dạy học nào đối với mỗi bài học cần dựa vào đặc điểm, yêu cầu của mỗi kiểu bài học, năng lực học sinh trong lớp và điều kiện, phương tiện dạy học cụ thể của từng trường, từng địa phương để áp dụng phương pháp dạy học.

      Để đạt được mục tiêu trên trong chương trình Tiểu học, như ta đã biết môn Tiếng Việt chiếm vị trí rất quan trọng. Tiếng Việt tạo điều kiện và cơ sở cho học sinh học tốt các bộ môn khác. Đặc biệt môn Tiếng Việt lớp 5 và cụ thể là môn Tập làm văn nói. Thực tế dạy học hiện nay cho thấy kỹ năng nói của học sinh đang ngày bị xem nhẹ và hình thức kiểm tra chủ yếu hiện nay là kiểm tra viết và giáo viên chỉ tập trung vào các kỹ năng: đọc, viết, tính toán trong nhà trường là việc có thật. Việc rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh trong phân môn Tập làm văn lớp 5 hiện  nay chưa làm nổi bật các đặc thù là rèn kỹ năng nói cho học sinh mà chủ yếu mới chỉ tập trung vào lập dàn bài để phục vụ cho giờ văn viết. Do đó, việc rèn luyện  kỹ năng nói lưu loát trong cách diễn đạt cho học sinh là việc làm cần thiết  của người giáo viên ở trên lớp, đây là cả một quá trình đòi hỏi giáo viên phải nỗ lực, cố gắng, tìm hiểu và quan tâm đến từng đối tượng học sinh ở trong  lớp để có thể  có những biện pháp giúp đỡ các em có điều kiện luyện tập tùy theo cách nhìn nhận vấn đề của từng học sinh. Do đó việc cải tiến, đổi mới về phương pháp luyện nói cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 5 nói riêng là vấn đề cần quan tâm, bởi vì khả năng diễn đạt vấn đề của học sinh hiện nay hầu hết còn rất nhiều hạn chế cần khắc phục. Bởi vậy làm thế nào để dạy tốt là vấn đề hết sức cần thiết đối với mỗi giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

    Từ thực trạng việc diễn đạt vấn đề của học sinh lớp 5, trường Tiểu học Lê Quý Đôn hiện nay. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy, tôi thiết nghĩ cần phải cải tiến và đổi mới về thực trạng hiện nay  để nâng cao khả năng diễn đạt, khả năng giao tiếp và nhận biết vấn đề của học sinh. Vì vậy tôi mạnh dạn chọn đề tài sáng kiến: “Một số biện pháp rèn kỹ năng nói trong giờ Tập làm văn cho học sinh lớp 5A1 Trường Tiểu học Lê Quý Đôn”. Tôi mong rằng đề tài nghiên cứu của tôi sẽ giúp các đồng nghiệp khác thực hiện nhiệm vụ của mình để công tác giáo dục ngày càng đạt được hiệu quả cao hơn.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

    Mục tiêu của giáo dục là coi giáo dục đào tạo cùng với khoa học công nghệ là nền tảng, là động lực của sự nghiệp Công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Phát huy động lực con người phát triển toàn diện là yếu tố cơ bản cho sự phát triển lâu dài và bền vững trong mọi lĩnh vực. Trọng tâm là việc chú trọng đến con người được đào  tạo có đầy đủ năng lực, trí tuệ, có đạo đức, thích nghi được với những thay đổi. Để đáp ứng như cầu của xã hội là đào tạo ra những con người phát triển toàn diện thì việc dạy học ở trường Tiểu học chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng, bởi vì bậc Tiểu học là bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục Quốc dân, do đó đòi hỏi phải dạy đúng, dạy đủ các môn học theo quy định nhằm giúp các em có thêm kiến thức sâu rộng để có thể tiếp cận được với nền khoa học tiên tiến hiện nay là “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài”.

       Môn Tiếng Việt ở Tiểu học có vị trí rất đặc biệt và mối quan hệ mật thiết với nhau, hỗ trợ cho nhau cực kỳ quan trọng. nó chiếm thời lượng nhiều hơn cả so với các môn học khác. Phương tiện chủ yếu của môn Tiếng Việt là ngôn ngữ, là công cụ không thể thiếu để giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày và là phương tiện để học sinh có thể tiếp cận và học tốt được các môn học khác. Ngôn ngữ phát triển thì tư duy cũng phát triển.

        Môn Tiếng Việt còn giúp cho các em cảm nhận, khám phá ra những nét đẹp tâm hồn, sự hiểu biết về thế giới xung quanh. Môn Tiếng Việt là cơ sở, là chỗ dựa cho học tốt các môn học khác.Vì muốn học môn nào cũng cần sử dụng kỹ năng nói, đọc, viết mà môn Tiếng Việt là môn bước đầu hình thành kỹ năng này. Trong Tiếng Việt thì phân môn: Tập làm văn lại là môn tổng hợp các kỹ năng và kiến thức của các phân môn: Luyện từ và câu, Chính tả, kể chuyện. Vì thế, bậc Tiểu học cần rèn luyện cho các em có kỹ năng học tốt phân môn Tập làm văn để giúp các em nắm bắt được cái hay, cái đẹp, biết cảm thụ văn học và có tình yêu quê hương, đất nước và con người.

     Qua ngôn ngữ nói ta dễ nhận thấy trí tuệ, tâm hồn của người nói bởi lời nói luôn mang phong cách riêng của mỗi người. Trong lời nói cần thể hiện tư duy, nếu tư duy tốt lời nói sẽ dễ dàng, gọn gàng, hấp dẫn được người nghe, ngược lại nếu nói ấp úng, không rõ ràng sẽ không thuyết phục được người nghe và đôi khi còn hiểu sai ý mình muốn nói. Vì thế mục đích của giao tiếp sẽ khó được thực hiện hoàn chỉnh. Để có những lời nói đẹp mỗi người cần phải rèn luyện trong một quá trình lâu dài. Những giờ Tập làm văn chính là giờ học hình thành cho học sinh những kỹ năng nói đầu tiên, ở lứa tuổi này các em đã có một sự thay đổi đáng kể đặc điểm tâm sinh lý. Các em đã tự thay đổi trong quá trình nhận thức, việc sử dụng các công cụ trực quan đã giảm bớt so với ở các lớp học trước và thay vào đó là học sinh có thể dùng lời để chứng minh một vấn đề. Vì vậy, theo mô hình dạy học hiện nay, cần phải rèn cho học sinh kỹ năng diễn đạt mỗi vấn đề cụ thể một cách rõ ràng, mạch lạc. Vì vậy giờ Tập làm văn còn rèn cho học sinh kỹ năng nói, dạy các em biết tổng hợp kiến thức từ các phân môn như: Luyện từ và câu, Tập đọc và các kinh nghiệm cuộc sống mà học sinh có được. Cùng một vấn đề nhưng không phải học sinh nào cũng nói như nhau, do đó giáo viên phải luôn quan tâm tới đặc điểm riêng của từng học sinh để rèn luyện kỹ năng nói cho phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.

3. Đối tượng nghiên cứu.

Một số biện pháp rèn kỹ năng nói trong giờ Tập làm văn cho học sinh lớp 5A1 Trường Tiểu học Lê Quý Đôn, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đak lak, năm học ……..

 vi nghiên cứu.

       – Nhằm đi sâu vào một vấn đề nên tôi chỉ giới hạn đề tài trong phạm vi nghiên cứu việc dạy học kiểu bài luyện nói cho học sinh lớp 5A1 Trường Tiểu học Lê Quý Đôn với phạm vi nghiên cứu hẹp như vậy, tôi hi vọng sẽ thu được nhiều kết quả, góp phần thực hiện nhiệm vụ giáo dục của một nhà giáo trong giai đoạn mới; thực hiện các dự án mô hình trường học mới tại Việt Nam.

       – Thời gian từ đầu tháng …….đến  tháng …….

5. Phương pháp nghiên cứu

– Để thực hiện giải pháp trong việc nâng cao kỹ năng trình bày bằng lời nói trong giờ Tập làm văn ở lớp 5, bản thân tôi có dự kiến ban đầu về công việc cần làm như sau: 

– Thực hiện kết hợp gia đình với nhà trường, tuyên truyền vận động để tất cả các phụ huynh đều thấu hiểu về tầm quan trọng của môn Tiếng Việt lớp 5.

– Giáo viên nghiên cứu tài liệu, đổi mới nội dung phương pháp dạy học  để rèn luyện kỹ năng lời nói trong phân môn Tập làm văn lớp 5.  

– Tìm hiểu thực tế: Tìm hiểu thực trạng dạy của giáo viên và học của học sinh  

– Thường  xuyên kiểm tra đánh giá học sinh, giúp đỡ  đến từng học sinh để các em trong lớp đều có thể có kỹ năng giao tiếp thông qua việc rèn luyện kĩ năng nói.                                                                                         

– Thực hiện tốt việc luyện đọc đối với học sinh thông qua các giờ Tập làm văn, thông qua các văn bản đã học giúp học sinh có khả năng trình bày văn bản bằng lời nói.

– Tìm hiểu cụ thể  thực trạng  ban  đầu về chất lượng môn Tiếng Việt của học sinh trong trường đặc biệt là chất lượng môn Tiếng Việt của học sinh lớp 5.  

–  Bản thân đã thực hiện nghiên cứu từ năm học …….kết hợp thêm các phương pháp sau:

* Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

* Dạy học thực nghiệm ở lớp 5A1

* Tổng kết phân tích đối chứng.

* Tổng hợp kinh nghiệm.

* Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã sử dụng một số phương pháp cơ bản sau đây:

+ Phương pháp khảo sát, quan sát.

+ Phương pháp thu thập tài liệu.

+ Phương pháp phân tích.

+ Phương pháp tổng hợp.

+  Phương pháp thực nghiệm.

1. PHẦN NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận

Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phương tiện nghệ thuật khác) làm cho người nghe (người đọc, người xem) có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt. Văn miêu tả giúp người đọc hình dung một cách cụ thể hình ảnh của sự vật thông qua những nhận xét tinh tế, những rung động sâu sắc thể hiện cảm xúc thẩm mỹ của người viết, sinh động và tạo ngôn ngữ miêu tả giàu hình ảnh.

– Miêu tả: Theo Từ điển Tiếng việt – NXB KHXH, Hà Nội, 1997 có nghĩa là:“ Thể hiện sự vật bằng lời hay nét vẽ”.  

Theo Đào Duy Anh trong Hán Việt từ điển, “ Miêu tả “ là:“Lấy nét vẽ hoặc câu văn để biểu hiện cái chân tướng của sự vật ra.”

Trong văn học, nhà văn không chỉ miêu tả đơn thuần mà bằng sự tinh tế nhạy cảm của mình, bằng ngôn ngữ sinh động khắc họa lên sự vật đó khiến người đọc người nghe cảm thấy mình đang đứng trước sự vật, hiện tượng đó và cảm thấy như nghe thấy, sờ được những gì mà nhà văn nói đến.Mỗi đề bài Tập làm văn đều xác định một nhiệm vụ giao tiếp. Việc định hướng trong giao tiếp sẽ thực hiện dưới dạng tìm hiểu đề bài, xác định tư tưởng cơ bản của bài viết.

Ứng với giai đoạn lập chương trình là kĩ năng lập ý tìm ý, xây dựng dàn ý. Việc làm này sẽ giúp học sinh trình bày bài đầy đủ, mạch lạc. Khi lập dàn ý phải xác định được ý chủ đạo và sắp xếp ý theo trình tự nhất định.

Ứng với giai đoạn hiện thực hóa chương trình là kĩ năng nói (viết) thành bài, nó bao gồm các kĩ năng bộ phận như dùng từ, đặt câu, viết đoạn, viết bài.

Ứng với giai đoạn kiểm tra kết quả là nhóm kĩ năng phát hiện lỗi và kĩ năng sửa lỗi.

Vì vậy kĩ năng Tập làm văn được chia thành kĩ năng nói và kĩ năng viết.

Kĩ năng nói được hình thành trước kĩ năng viết nhờ giao tiếp tự nhiên. Lời nói miệng có hai dạng: hội thoại và độc thoại. Vì vậy, các bài tập luyện nói trong giờ Tập làm văn sẽ được chia ra: nói trong hội thoại và độc thoại.

1. PHẦN NỘI DUNG 
2. Cơ sở lý luận.

     Đất nước ta ngày càng phát triển, đổi mới, việc đào tạo một lớp người mới biết sử dụng thành thạo ngôn ngữ diễn đạt một cách mới mẻ sáng tạo tư duy là vô cùng cần thiết. Cũng  bởi Tiếng Việt là ngôn ngữ, là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của xã hội hiện nay. Do vậy Tiếng Việt được đưa vào dạy học trong tất cả các cấp học với lượng kiến thức và thời gian nhiều. Môn Tiếng Việt là một trong những môn học trong trường Tiểu học phải được thực hiện theo nguyên tắc dạy và học. Nguyên tắc dạy học Tiếng Việt cho học sinh Tiểu học cần dựa trên cơ sở những quy luật và nguyên tắc để đề ra những phương pháp dạy học cũng như cách tổ chức quá trình dạy học cụ thể hơn, khoa học hơn. Khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nề nết tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, hiện đại vào quá trình dạy học. Do vậy rèn luyện kỹ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh của mỗi giáo viên Tiểu học cần phải được chú trọng và quan tâm.

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu.

Sách giáo khoa hướng dẫn học  môn Tiếng Việt hiện nay tạo ra nhiều cơ hội cho học sinh luyện nói. Ngay từ những bài học đầu tiên của lớp 1, học sinh đã được luyện nói theo chủ đề. Những chủ đề luyện nói cuối mỗi bài học nếu thực hiện tốt sẽ vừa giúp học sinh ôn tập, vừa tạo không khí học tập thoải mái, thân thiện, vừa góp phần rèn kĩ năng nói theo chủ đề cho học sinh. Các bài Luyện tập tổng hợp, các tiết Kể chuyện ở học kì II lớp 5 và nội dung các bài học của phân môn Kể chuyện, Tập làm văn, Tập đọc, Luyện từ và câu… ở các lớp 2, 3, 4, 5 đã từng bước rèn luyện và phát triển kỹ năng nói cho học sinh Tiểu học. 

Bên cạnh những ưu điểm đạt được kể trên, thực tế dạy học ở trường Tiểu học còn cho thấy việc dạy học kĩ năng nói cho học sinh lớp 5 còn bộc lộ những hạn chế cần được khắc phục, đó là : 

– Giáo viên chưa chủ động trong việc xác định trọng tâm của giờ học cũng như chưa linh hoạt trong việc tập trung vào những kĩ năng còn yếu của học sinh lớp mình.  

– Giáo viên cũng chưa có biện pháp khuyến khích học sinh luyện nói hiệu quả. Giáo viên chưa có biện pháp kiểm soát kết quả học sinh luyện nói theo nhóm khiến việc tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm chỉ mang tính hình thức, chưa hiệu quả. 

– Một lí do khiến học sinh Tiểu học lúng túng khi nói chính là các em còn hạn chế về vốn sống, vốn hiểu biết và kinh nghiệm giao tiếp dẫn đến việc các em không biết nói gì với các chủ đề luyện nói theo yêu cầu bài học. 

– Đối với loại bài học kể lại hoạt động hay câu chuyện đã tham gia hoặc đã chứng kiến theo các chủ điểm và bài thuyết trình, tranh luận, giáo viên chưa có biện pháp hữu hiệu để giúp các em rèn luyện một cách có hiệu quả.
          Các yêu cầu của môn Tiếng Việt lớp 5 đối với học sinh vùng thành phố, thị xã thì việc thực hiện dễ dàng. Song đối với học sinh lớp 5A1 trường Tiểu học Lê Quý Đôn cần phải thực hiện thường xuyên, nhiệt tình để nâng cao chất lượng học tập tốt hơn.

Ở đơn vị trường Tiểu học Lê Quý Đôn, tỷ lệ học sinh đạt chất lượng cao ở môn Tiếng Việt nói chung và khả năng trình bày bằng lời nói của học sinh nhìn chung còn chưa đồng đều ở các khối, lớp.  

    Nhìn chung chất lượng các môn học đối với lớp do tôi chủ nhiệm khá đồng đều, nhưng riêng môn Tập làm văn của các em kết quả còn hạn chế, đó là khả năng trình bày bằng lời nói còn nhiều hạn chế, ngữ điệu trong  khi trình bày chưa thể hiện được theo nội dung của văn bản. Bên cạnh những điều kiện thuận lợi, nhà trường còn gặp không ít khó khăn ảnh hưởng đến chất lượng chung. Do đây là vùng tương đối thuận lợi nhưng các em sử dụng tiếng địa phương quá nhiều nên khi các em diễn đạt bằng lời nói hoặc bài viết chưa đa da dạng trong cách dùng từ, đặt câu. Bên cạnh đó một số em gia đình có hoàn cảnh khó khăn bố mẹ đi làm ăn xa nên chưa thực sự quan tâm đến các em nên phần nào ảnh hưởng đến kết quả học tập.

      Thực tế trong quá trình giảng dạy, bản thân tôi đã khảo sát trực tiếp lớp 5A1. Trong năm học  …….và khi học sinh trình bày bằng lời nói thông qua bài văn tả cảnh, kết quả thu được như sau :

    Việc học sinh còn lúng túng trong khi diễn đạt văn bản bằng lời nói làm cho việc tiếp cận các kiến thức khoa học kỹ thuật càng trở nên khó khăn hơn, làm cho các em mất lòng tin khi bước vào cuộc sống sau này. Nhìn bảng thống kê kết quả khảo sát việc diễn đạt bằng lời nói của học sinh ở trên, chúng ta có thể thấy việc đọc hiểu và trình bày lưu loát văn bản bằng lời nói làm cho người nghe có hứng thú khi nghe của học sinh còn rất nhiều hạn chế. Tỷ lệ học sinh còn lúng túng khi trình bày bài tập còn khá cao. Mà những học sinh này do vốn Tiếng Việt còn hạn chế, cho nên ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng học tập của các môn học khác.

   Nhận thức được rõ điều đó và trước thực trạng học môn luyện nói thông qua phân môn Tập làm văn chương trình Tiểu học mới của học sinh lớp 5 tôi đã tìm ra các biện pháp để nâng cao chất lượng trình bày bằng lời nói môn Tiếng Việt lớp 5 như sau:

* Về ưu điểm: Chương trình sách giáo khoa cũng chú ý rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh trên cơ sở quy trình sản sinh ngôn bản đó là:

– Kĩ năng định hướng văn bản ( nhận diện văn bản tả cảnh, phân tích đề bài văn tả cảnh).

– Kĩ năng tìm ý và lập dàn ý.

– Kĩ năng xây dựng đoạn văn tả cảnh, liên kết các đoạn văn thành bài văn tả cảnh. Đặc biệt kĩ năng xây dựng đoạn văn theo yêu cầu được chú trọng hơn cả như cách xây dựng đoạn mở bài ( theo 2 cách: trực tiếp hoặc gián tiếp)  đoạn kết bài ( theo 2 cách: kết bài không mở rộng và kết bài mở rộng); các đoạn văn trong phần thân bài ( theo nhiều cách khác nhau tùy theo đối tượng miêu tả).

Nội dung chương trình đã luyện tập các kĩ năng viết văn cho học sinh thông qua hệ thống các bài tập. Các bài tập trong sách giáo khoa khá phong phú và hấp dẫn học sinh cả về nội dung và hình thức. Các bài tập này thường được sắp xếp theo thứ tự từ dễ đến khó.

Một ưu điểm nổi bật đó là văn trong thể loại văn tả cảnh ở lớp 5 đa phần thuộc kiểu đề bài mở tạo điều kiện cho các em học sinh những khả năng lựa chọn tùy theo ý thích của các em.

Ví dụ: Tả cảnh một buổi sáng( trưa, chiều) trong vườn cây ( hay trong công viên, trên đường phố, trên cánh đồng, nương rẫy).

Đề bài tập làm văn tả cảnh thường đề cập đến những đề tài gắn bó với vốn sống, vốn hiểu biết của các em, gần gũi với các em.

Ví dụ: + Tả quang cảnh trường em trước giờ vào học. 

           + Tả ngôi nhà gia đình em đang sống.

           + Tả một cơn mưa.

Nội dung dạy học văn tả cảnh trong sách giáo khoa Tiếng Việt 5 thể hiện rõ quan điểm tích hợp.

Phần văn tả cảnh lớp 5 nói riêng và phân môn Tập làm văn nói chung có sự gắn bó chặt chẽ với chủ điểm của mỗi tuần học với các phân môn khác trong môn Tiếng Việt.