SKKN Một số biện pháp tạo hứng thú trong tiết dạy học sinh lớp 2 vẽ tranh theo đề tài (Bộ sách Kết nối tri thức)

I. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Môn Mĩ thuật là một môn học có vai trò quan trọng trong chương trình giáo dục tiểu học. Qua môn học, học sinh biết cách cảm thụ cái đẹp, yêu cái đẹp từ đó biết cách rèn luyện đôi bàn tay, trí óc của mình để tạo ra cái đẹp qua việc phát huy óc sáng tạo, tính độc lập của mình. Môn Mĩ thuật đã góp phần cùng với các môn học khác giáo dục học sinh phát triển toàn diện về Đức – Trí – Thể – Mỹ.

Tuy nhiên môn Mĩ thuật là một bộ môn năng khiếu, khả năng diễn đạt những suy nghĩ, sáng tạo của các em bằng nét vẽ trên giấy là rất khó khăn. Nhất là phân môn Vẽ tranh, đòi hỏi các em phải hiểu rõ về nội dung đề tài mình muốn vẽ. Trong khi các em là học sinh tiểu học chưa thể hiểu hết nội dung của đề tài qua lời nói của giáo viên. Đồng thời vẽ tranh theo đề tài là phân môn khó cần phải có tư duy tìm chọn được nội dung để vẽ, cách sắp xếp hình mảng cân đối, rõ chính phụ và vẽ màu tươi sáng phù hợp đề tài. Từ điều kiện khó khăn thực tế của vùng miền phụ huynh ít quan tâm tới việc học tập của con em, điều kiện kinh tế còn eo hẹp, các em ít có điều kiện tiếp xúc, quan sát tranh ảnh, ít được tham gia các hoạt động thực tế… Từ những nguyên nhân trên dẫn đến tình trạng các em ít hứng thú trong học tập, khó chọn được nội dung để vẽ, hình ảnh của bài vẽ chưa phong phú, không thể hoàn thành bài tại lớp. Nên việc dạy học của giáo viên gặp rất nhiều khó khăn. Vì thế trong bài học và nhất là trong quá trình học sinh thực hành rất dễ gây ra tình trạng chán nản, mất hứng thú vì không biết thể hiện ý tưởng của mình như thế nào.

Nhận thấy tầm quan trọng của môn Mĩ thuật nói chung và phân môn Vẽ tranh nói riêng, nắm bắt được yếu tố tâm lý, sở thích và thấy được khó khăn thiếu thốn vốn kiến thức về nội dung đề tài của học sinh khi học Mĩ thuật. Vì vậy, qua thời gian trực tiếp giảng dạy tôi đã tìm tòi và áp dụng “SKKN Một số biện pháp tạo hứng thú trong tiết dạy học sinh lớp 2 vẽ tranh (Bộ sách Kết nối tri thức)”, đó là lý do tôi chọn đề tài này.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

* Mục tiêu:

– Nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

– Học sinh có ý thức tự học, tự khám phá và lĩnh hội kiến thức.

– Phát triển năng lực tư duy trong học tập, trong sinh hoạt mĩ thuật, tiếp cận với thực tế xung quanh.

– Yêu mến và cảm nhận những hình ảnh màu sắc để vẽ thành tranh, góp phần động viên học sinh phát triển tính chủ động.

* Nhiệm vụ:

– Tìm ra một số giải pháp nhằm góp phần khắc phục những khó khăn và tạo hứng thú, kích thích sự ham học của học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong phân môn Vẽ tranh cho học sinh lớp 2 trong trường tiểu học …

3. Đối tượng nghiên cứu

– Một số biện pháp tạo hứng thú trong tiết dạy học sinh lớp 2 vẽ tranh theo đề tài.

4. Giới hạn của đề tài

– Áp dụng Một số biện pháp tạo hứng thú trong tiết dạy học sinh lớp 2 vẽ tranh theo đề tài

– Học sinh khối lớp 2 trường TH … (năm học 20… – 20…)

5. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu

– Phương pháp quan sát

– Phương pháp phân tích

– Phương pháp điều tra  

– Phương pháp thảo luận

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

– Phương pháp thống kê toán học

II. PHẦN NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận

Với sự phát triển sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đòi hỏi những con người năng động sáng tạo. Để đáp ứng với tình hình đổi mới của đất nước, nhà nước ta ban hành Luật giáo dục “Khẳng định mục tiêu giáo dục toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản trên cơ sở của mục tiêu đó nhiệm vụ trọng tâm là dạy đủ các môn học bắt buộc và triển khai đổi mới phương pháp dạy học, trong đó có môn Mĩ thuật.                                                  

Thực hiện chương trình dạy học phát huy tính tích cực học tập của học sinh để lĩnh hội kiến thức đầy đủ và có hệ thống. Môn học này thể hiện rõ về năng khiếu là vẽ, nhưng tất cả các em học sinh không phải em nào cũng có năng khiếu về vẽ, vẽ đẹp, vẽ nhanh, đam mê vẽ…Vì vậy dạy Mĩ thuật không nhằm đào tạo các em thành họa sĩ, mà giáo dục thẩm mĩ cho các em là chủ yếu, tạo điều kiện cho các em tiếp xúc, làm quen và thưởng thức cái đẹp, tập tạo ra cái đẹp, biết vận dụng cái đẹp vào sinh hoạt học tập hàng ngày và những công việc cụ thể trong tương lai.

Môn Mĩ thuật góp phần nâng cao năng lực quan sát, khả năng tư duy hình tượng và tính sáng tạo với một phương pháp khoa học, nhằm hình thành ở các em phẩm chất của con người lao động mới, đáp ứng được đòi hỏi của một xã hội phát triển ngày càng cao.

Như chúng ta đã biết môn Mĩ thuật có rất nhiều phân môn trong đó phân môn Vẽ tranh là một phân môn khó. Vẽ tranh là  phân môn nhằm giáo dục kỹ năng quan sát, hướng cho học sinh cách nhìn, nhận xét, diễn tả vẻ đẹp của bức tranh qua bố cục, hình mảng, đường nét, màu sắc… Từ đó vận dụng tạo ra cái đẹp, cái thẩm mỹ một cách sáng tạo, thể hiện cảm xúc riêng của mỗi học sinh. Ở lớp 2, học sinh mới chỉ bước đầu tập nhận xét, tập chọn nội dung, tập vẽ… những kỹ năng hiểu biết về cách sắp xếp bố cục, hình mảng, đường nét, màu sắc và tính tự giác, chủ động, sáng tạo thực hành bài vẽ thể hiện cảm xúc riêng cũng là những kỹ năng cơ bản và cần thiết. Thích học môn Mĩ thuật là thế, hứng thú với vẻ đẹp sinh động của tranh ảnh là thế. Xong, các em sắp xếp các hình mảng trong tranh chưa cân đối, chưa phân rõ hình ảnh chính phụ, chưa biết cách chọn lọc hình ảnh để vẽ bài thể hiện tâm tư, tình cảm của bản thân. Mặt khác, các em thiếu tư liệu, ít sáng tạo hay dựa vào tranh mẫu có sẵn để vẽ nên bài vẽ thiếu phong phú, thiếu sinh động, thiếu cảm xúc riêng của người vẽ.

Chính vì vậy, tôi đã dựa vào tầm quan trọng của môn Mĩ thuật, dựa vào sự thiếu thốn vốn kiến thức tranh ảnh, nội dung đề tài, dựa vào thị hiếu thẩm mỹ của học sinh để đưa ra những biện pháp phù hợp đối tượng học sinh nhằm tạo ra sự hứng thú, hấp dẫn, động lực kích thích các em tham gia vào hoạt động tích cực sáng tạo tự tạo ra sản phẩm theo ý thích phù hợp chủ đề là một việc rất quan trọng và hết sức cần thiết.

2. Thực trạng

a. Thực trạng học tập của học sinh

Trường … là một trường đóng trên địa bàn vùng kinh tế đặc biệt khó khăn, học sinh đa phần là con em người dân tộc thiểu số hoặc gia đình có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, chính vì vậy các em đi học thường thiếu sách vở và các đồ dùng học tập. Trình độ nhận thức của học sinh còn hạn chế, đặc biệt là đối với học sinh dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa học sinh ít được tiếp xúc với tranh ảnh, khả năng cảm thụ cái đẹp và nhận xét của học sinh chưa phong phú. Nhiều em thích học vẽ nhưng chưa biết vẽ sáng tạo, bài vẽ chưa thể hiện cảm xúc riêng của cá nhân. Khi quan sát, tìm, chọn nội dung để vẽ thì kiến thức còn mơ hồ, diễn đạt còn lúng túng, thiếu tự tin, e ngại trước tập thể. Phân định kiến thức về phân môn vẽ tranh trong môn Mĩ thuật chưa rõ ràng, chưa cụ thể, chưa tự tìm tòi. Phân môn Vẽ tranh là một phân môn nghệ thuật tương đối khó, học sinh lớp 2 còn nhỏ các em chưa nắm vững kiến thức hiểu biết về mĩ thuật, khả năng tự tìm bố cục, hình mảng, màu sắc…Tư duy của học sinh còn chậm phát triển, thiếu sự quan tâm ủng hộ, động viên khích lệ của cha mẹ học sinh. Cha mẹ học sinh còn chưa hiểu tầm quan trọng của môn Mĩ thuật nên ít quan tâm, đầu tư, động viên con em tham gia việc học. Là bộ môn năng khiếu, khả năng diễn đạt những suy nghĩ, sáng tạo của mình bằng những nét vẽ rất khó khăn. Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh còn nhỏ tuổi, sự tập trung không cao,  các em chưa tự giác trong học tập, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực hành còn yếu chưa chú ý đến vai trò của các bước thực hành. Còn có thói quen vẽ ngay từng hình một, không chú ý sắp xếp bố cục, hình ảnh chính phụ, các hình ảnh thường được vẽ một cách chi tiết, hình vẽ bằng nhau, màu lòe loẹt, thích sao chép, vẽ theo tranh mẫu hơn là phải ngồi suy nghĩ, liên tưởng, hình dung, tìm chọn nội dung đề tài,  hình mảng, bố cục để vẽ, giờ học vẽ còn trầm, không sôi nổi.

b. Khó khăn gặp phải của giáo viên

Hiện nay đồ dùng dạy học có nhiều nhưng không phù hợp cho từng bài học nên gây không ít khó khăn và ảnh hưởng đến kết quả học tập của học sinh và chất lượng giảng dạy của giáo viên.

Để các tiết học đạt hiệu quả giáo viên phải mất rất nhiều thời gian chuẩn bị đồ dùng dạy học, học sinh đi học còn hay quên hoặc không có đủ đồ dùng phục vụ cho bài học. 

Trình độ nhận thức của các em không đồng đều nên giáo viên luôn phải phân hóa đối tượng học sinh để các em được vẽ theo khả năng riêng của mình.

Giáo viên chưa biết cách thay đổi phương pháp dạy học để làm sao cho phù hợp, gây được sự thu hút đối với học sinh dẫn đến tiết học được lặp đi lặp lại theo một cấu trúc định sẵn không gây được hứng thú đối với học sinh. 

Đó là những thực trạng chung nhưng qua thực tế giảng dạy và điều tra hàng năm tại trường, tôi thấy đa phần các em rất yêu thích môn học, nắm bắt được tình hình học tập thực tế của học sinh, sự hạn chế khả năng vận dụng sáng tạo trong vẽ tranh. Vì vậy, khi giảng dạy phân môn Vẽ tranh giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt và khai thác tính ngôn ngữ, tính thẩm mĩ của tranh, ảnh…Hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu vẻ đẹp về bố cục, hình mảng, màu sắc của bức tranh, tránh hướng dẫn chung chung. Biết vận dụng hình thức tổ chức và phương pháp phù hợp để phát huy năng lực, tính năng động sáng tạo của từng đối tượng học sinh. Phải tìm tòi, sáng tạo, có vốn kiến thức sâu, rộng về môn Mĩ thuật. Sưu tầm được nhiều tranh ảnh phong phú, đẹp, sinh động…liên quan bài học. Hơn nữa, đây là môn nghệ thuật học sinh yêu thích nên hưởng ứng, tham gia rất tích cực. Khi  giảng dạy có sử dụng những hình thức, phương pháp đa dạng, phong phú sẽ tăng hứng thú, hấp dẫn học sinh tham gia vào học tập. Tạo ra cho các em một sân chơi lành mạnh, bổ ích tổ chức lồng ghép trò chơi phù hợp, tạo không khí sôi nổi, thoải mái. Hình thành năng lực học tập, phát huy tính năng động sáng tạo, phát triển tư duy trừu tượng cho các em. Học sinh tiểu học nói chung và học sinh trường Tiểu học … nói riêng, các em còn thích khám phá, tò mò thích tìm tòi những cái mới. Khi được giới thiệu về tranh ảnh, các em luôn muốn quan sát, ngắm nhìn, muốn tự mình tìm hiểu và lĩnh hội những kiến thức. Từ đó, làm phát huy tính năng động sáng tạo, hình thành năng lực học tập, tạo cho học sinh thói quen tự trao đổi với bạn bè, với thầy cô về những điều đã lĩnh hội được. Luôn tự tin thể hiện tranh vẽ, những sáng tạo, những cảm xúc riêng vào tác phẩm nghệ thuật của bản thân.

Vào đầu năm học 20.. – 20…, tôi khảo sát thấy kết quả bài vẽ của học sinh khối lớp 2 của trường … kết quả như sau:

3. Nội dung và hình thức của giải pháp

a. Mục tiêu của giải pháp

– Tìm ra những giải pháp hữu hiệu nhất nhằm tạo hứng thú, hấp dẫn, lôi cuốn học sinh tham gia học tập, góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn Vẽ tranh cho học sinh lớp 2.

– Nhằm phát huy hình thức tổ chức và phương pháp dạy học mới, khắc phục những yếu điểm của hình thức và phương pháp dạy học cũ.

– Giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản về vẽ tranh, biết vận dụng linh hoạt các kỹ năng và tư duy sáng tạo khi vẽ tranh. Phát huy năng lực học tập, tính

năng động, sáng tạo của học sinh.

– Hình thành cho học sinh kĩ năng tự giác học tập. Từ đó, tạo môi trường cho các em sinh hoạt tập thể, mạnh dạn hơn trong giao tiếp.

– Nhằm tạo sân chơi lành mạnh “Học mà chơi, chơi mà học”. Tạo hứng thú, kích thích các em tham gia vào hoạt động học tập.

– Biết sử dụng ngôn ngữ của hội họa là bố cục, đường nét, hình khối, ánh sáng, màu sắc, có khả năng thể hiện cảm xúc của mình về thế giới xung quanh. Phát triển khả năng quan sát, nhận xét, tư duy, tưởng tượng, óc sáng tạo cho học sinh.

– Nhằm phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu về hội họa, tăng cường tính hợp tác, học hỏi lẫn nhau trong quá trình học tập của học sinh.

b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

Việc gây hứng thú cho học sinh là một việc rất cần thiết trong giờ vẽ tranh đề tài. Nếu giáo viên gây hứng thú cho học sinh tốt thì sẽ gây cho học sinh đam mê học tập của mình. Vì việc hứng thú nó đem đến tình huống có vấn đề, sau đó học sinh sẽ quan tâm đến những vấn đề đó để giải quyết trong suốt quá trình của tiết học, nên việc gây hứng thú tự học trong giờ vẽ tranh cho học sinh sẽ được nâng cao.

Trong học tập hay bất kì công việc gì thì hứng thú là một thái độ rất quan trọng, nó thúc đẩy tiến trình công việc hiệu quả hơn, năng suất và nhẹ nhàng hơn.

Đã là hứng thú, nghĩa là hứng khởi và thích thú đối với môn học. Những xúc cảm, thái độ chỉ có thể hình thành dưới sự dẫn dắt của người thầy mà kết quả của nó là hệ quả của rất nhiều yếu tố như: cách tổ chức tiến hành bài giảng, hình thức hoạt động, công cụ trực quan, phương tiện dạy học, giọng nói và cả khả năng khuấy động lớp học.

Tuy nhiên để có thể thực hiện, áp dụng nó vào bài dạy cụ thể thì trước hết chúng ta phải hiểu được con đường để hình thành nên sự hứng thú. Thứ nhất đó là sự hấp dẫn một cách tự phát không vì bất cứ lý do gì, trường hợp này trong quá trình giảng dạy Mĩ thuật chúng ta có bắt gặp nhưng không nhiều, có lẽ là vì ngôn ngữ của Mĩ thuật khá trừu tượng. Thứ hai đó là sự hấp dẫn về hình thức khiến người ta say mê khám phá dẫn đến nhận thức về bản chất của sự vật. Thứ ba là từ chỗ hiểu được ý nghĩa của đối tượng mà dẫn đến bị hấp dẫn lôi cuốn, đây là trường hợp mà chúng ta bắt gặp nhiều nhất trong quá trình giảng dạy.

Để thực hiện những việc trên qua thực tế giảng dạy tôi tìm ra được một số biện pháp nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh trong phân môn Vẽ tranh cho học sinh lớp 2 như sau:

b1. Giáo viên cần phát huy tối đa hiệu quả của đồ dùng dạy học.

Việc sử dụng đồ dùng dạy học là rất quan trọng, bởi đồ dùng dạy học là sự hiện diện của kiến thức, có khả năng lột tả những gì trừu tượng nhất mà kênh chữ và lời diễn tả ít hiệu quả. Đôi khi lời nói lại không có tác dụng đối với học sinh. Đồ dùng dạy học giúp học sinh tiếp thu kiến thức nhanh đối với môn Mĩ thuật nhất là học sinh lớp hai. Đồ dùng không thể thiếu được trong bất kì tiết  học nào của bài học, người giáo viên chuẩn bị đồ dùng chu đáo, thích hợp, đúng lúc, đúng chỗ sẽ tăng hiệu quả và hứng thú say mê học tập của các em. Vậy cần chuẩn bị đồ dùng như thế nào để các tiết học đạt hiệu quả cao. Tôi đã mạnh dạn đưa ra ý kiến như sau:

– Để làm đồ dùng dạy học phục vụ cho các bài vẽ tranh, tốt nhất là sử dụng tranh vẽ của học sinh. Các tranh này phải có những nét điển hình để có thể giúp cho giáo viên khai thác phục vụ tốt cho bài dạy, gồm 3 loại: loại tốt, loại trung bình và loại chưa đạt yêu cầu.

– Trước khi sử dụng, giáo viên cần suy nghĩ, tìm hiểu nội dung của từng bức tranh, tránh sử dụng tranh mẫu một cách hời hợt hoặc tùy tiện, thiếu cân nhắc.

– Ngoài các tranh mẫu, giáo viên cần chuẩn bị hình gợi ý cách vẽ theo yêu cầu cụ thể của từng bài.

– Giáo viên cần luyện tập thành thục cách vẽ bảng và kết hợp vẽ bảng với phương pháp dạy học một cách hợp lý để giúp cho học sinh tiếp thu tốt và dễ dàng hơn.

b2. Gây hứng thú ngay khi vào phần giới thiệu bài.

Đối với từng đặc điểm lớp học khác nhau tôi sẽ chọn cách vào bài phù hợp có thể dùng những bài hát, trò chơi, câu đố, những hình ảnh liên quan đến bài học.

Ví dụ: Khi dạy Chủ đề 3: Sự kết hợp của các hình cơ bản – Mỹ thuật 2 – Bộ sách Kết nối tri thức, tôi cho một học sinh lên bảng và vẽ những hình cơ bản mà em học sinh đó biết (hình vuông, tam giác, hình tròn, chữ nhật, hình thoi,…), sau đó nhận xét và dẫn dắt cả lớp vào bài.

Như vậy việc giới thiệu đối với một bài mới rất cần thiết và càng cần thiết hơn nếu người giáo viên tìm được cách giới thiệu gây được sự kích thích, hứng thú đối với học sinh. Vậy để làm được điều này người giáo viên trước hết phải tìm hiểu kỹ bài dạy, xem xét, tìm ra cách lạ cách hay gây ấn tượng và cụ thể hơn là cách chọn những hình ảnh phù hợp liên quan đến bài học.

b3. Phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong phát hiện kiến thức mới.

Tạo hứng thú bằng cách đặt những câu hỏi là một trong những biện pháp được tôi áp dụng để nhằm khơi gợi thông tin, kích thích tính tò mò của học sinh. Trên thực tế, tùy vào từng bài học mà các giáo viên có một cách khai thác bài khác nhau, có thể cho các em khai thác trên tranh ảnh, hoặc đặt câu hỏi trả lời.

Ở Mĩ thuật, phương pháp vấn đáp được sử dụng nhiều. Phương pháp vấn đáp kích thích được học sinh suy nghĩ, giúp học sinh hiểu, áp dụng vào bài vẽ của mình. Hoặc giáo viên có thể phát phiếu học tập và cho học sinh thảo luận nhóm để lĩnh hội kiến thức mới.

Ví dụ: Khi dạy Chủ đề 4: Những mảng màu yêu thích – Mỹ thuật 2 – Bộ sách Kết nối tri thức, tôi đã chia học sinh thành nhiều nhóm và cho các em thảo luận, quan sát và ghi lại các màu sắc mà nhóm nhìn thấy được ở trong lớp học. Kết thúc thời gian thảo luận, từng nhóm sẽ nêu tên các màu và tổng kết số lượng, nhóm nào nêu được nhiều màu hơn tôi sẽ tặng điểm cộng cho nhóm đó.

b4. Hướng dẫn tìm, chọn nội dung

Mỗi đề tài có nhiều nội dung khác nhau. Có hiểu được nội dung đề tài, học sinh nhớ lại, tưởng tượng được những hình ảnh có liên quan đến nội dung bài vẽ. Ở phần này, giáo viên nên chuẩn bị hệ thống câu hỏi cụ thể từ dễ đến khó, có liên quan trực tiếp đến nội dung chủ đề để giúp học sinh tìm hiểu và tiếp cận với đề tài. Tránh những câu hỏi khó (nên dùng phương pháp gợi mở gây hứng thú để lôi cuốn học sinh trả lời các câu hỏi và tìm hiểu nội dung bài).

Ngoài ra, để hướng dẫn học sinh tìm, chọn nội dung, giáo viên có thể tìm kiếm tranh, ảnh dùng để minh họa. Những tranh, ảnh sử dụng cần có nét điển hình, tiêu biểu giúp học sinh tiếp cận nhanh với nội dung đề tài.

Trong quá trình tương tác tìm hiểu bài, khi học sinh trả lời chưa đúng, giáo viên cần bổ sung, định hướng để học sinh hiểu và trả lời đúng câu hỏi, sát với nội dung.

Ngoài ra, giáo viên cũng cần dành thời gian hợp lý cho phần tìm, chọn nội dung đề tài ở các bài vẽ tranh.

b5. Hướng dẫn học sinh sắp xếp hình ảnh (bố cục) trong tranh.

Nếu không có tranh minh họa và sự phân tích, gợi ý của giáo viên, học sinh sẽ rất lúng túng khi thực hành. Vì thế, giới thiệu và phân tích cách sắp xếp hình ảnh ở từng bức tranh để học sinh quan sát, nhận thức là việc làm hết sức cần thiết. Cần có sự phối hợp chặt chẽ  giữa lời giảng và tranh minh họa nhằm gợi ý để học sinh suy nghĩ, nhớ lại những hình ảnh có liên quan đến nội dung (người, vật, nhà cửa, cây cối,…có thể vẽ vào tranh).

Cần lưu ý học sinh cách chọn hình ảnh chính, hình ảnh phụ và cách sắp xếp các hình ảnh đó sao cho hợp lý, cân đối, có trọng tâm, rõ nội dung. Tùy theo từng bài mà chọn hình ảnh và sắp xếp bố cục cho phù hợp, tránh rườm rà hay sơ sài đơn điệu.