SKKN Một số giải pháp đưa công nghệ thông tin vào dạy học môn Địa lí lớp 5

1. Mở đầu.

1.1. Lí do chọn đề tài.

Hiện nay giáo dục Tiểu học giành được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và nhà nước cũng như toàn xã hội, giáo dục được tạo nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển và đổi mới về nhiều mặt. Cụ thể là đổi mới chương trình, nội dung sách giáo khoa, phương pháp giảng dạy cho phù hợp với sự phát triển chung của khu vực và thế giới. Khi công nghệ thông tin ngày càng phát triển thì việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là một điều tất yếu. Khi các em vừa tìm hiểu kiến thức bài học thông qua SGK lại vừa được kết hợp xem những tranh ảnh, những đoạn phim vô cùng sinh động về địa lý giới hạn, đặc điểm tự nhiên; đặc biệt hơn nữa là các em được ngắm nhìn những hình ảnh thực về phong cảnh tuyệt đẹp, về những con người, về thiên nhiên của những vùng đang học thông qua những hình ảnh sinh động mà trong các tiết học thông thường các em ít được quan sát sẽ khiến giờ học trở nên sống động hơn, các em chiếm lĩnh kiến thức một cách nhẹ nhàng, hiệu quả cao hơn. Các em mạnh dạn, tự tin, thích thú hơn khi tham gia vào quá trình tìm hiểu kiến thức. Tạo được môi trường học tập thân thiện giữa giáo viên và học sinh. Tạo được sự chờ đợi, hứng khởi cho các em khi sắp được học môn Địa lý.

Hiện nay, tất cả giáo viên đều đã nhận thức tương đối đúng đắn về tầm quan trọng của việc đưa công nghệ thông tin vào giảng dạy. Song vấn đề là ta đã áp dụng và đưa công nghệ thông tin vào giảng dạy sao cho hiệu quả, đặc biệt là trong môn Địa lý lớp 5. Môn Địa lý giữ một vị trí quan trọng trong chương trình học lớp 5 đó là:

– Rèn kĩ năng quan sát sự vật, hiện tượng, tìm kiếm tư liệu Địa lý từ nhiều nguồn khác nhau.

– Biết phân tích, đánh giá, so sánh các sự vật, hiện tượng địa lý.

– Biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp.

– Biết thể hiện kết quả học tập bằng mọi hình thức.

– Vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống.

Trong chương trình môn Địa lý lớp 5, học sinh sẽ được tiếp thu những kiến thức gắn liền với cuộc sống thực tế hằng ngày của các em. Đó là những kiến thức đơn giản về môi trường xung quanh, về địa hình, khí hậu, đặc điểm tự nhiên, điều kiện phát triển kinh tế, thương mại du lịch của Việt Nam và một số nước cũng như khu vực trên thế giới. Quan trọng hơn nữa, môn Địa lý còn phải góp phần bồi dưỡng cho học sinh thói quen ham học hỏi, khám phá thế giới xung quanh, Bồi dưỡng học sinh tình yêu quê hương, đất nước, con người…

Các kiến thức này được trình bày trong SGK thông qua kênh chữ và các hình minh hoạ là các lược đồ, bản đồ, tranh ảnh…Tuy nhiên nếu ngày nào giáo viên cũng lên lớp giảng bài cho học sinh chỉ với những tranh ảnh, bản đồ, lược đồ tĩnh có trong SGK cùng với bảng đen – phấn trắng sẽ gây nhàm chán cho học sinh và càng ngày càng làm cho học sinh học hành uể oải hơn, học sinh sẽ có cảm giác sợ học môn Địa lý và sẽ có tâm lý học đối phó.

Với lý do nêu trên, tôi xin được trình bày kinh nghiệm: “Một số giải pháp đưa công nghệ thông tin vào dạy học môn Địa lí  lớp 5.”

1.2. Mục đích nghiên cứu:

*Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về phương pháp dạy học , điều tra thực trạng việc vận dụng phương pháp dạy học mới ở trường Tiểu học nơi tôi công tác. Qua đó, tìm hiểu một số nguyên nhân tồn tại và những thành công trong việc chỉ đạo đối mới phương pháp dạy học trong nhà trường để tìm ra các giải pháp để nâng cao chất lượng đại trà ở trường Tiểu học.

*. Để đạt được mục đích đó, đề tài xác lập các nhiệm vụ sau:

*. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học đưa công nghệ thông tin vào dạy học môn Địa lí lớp 5 ở tiểu học. Mở rộng hiểu biết của bản thân về vấn đề nghiên cứu để áp dụng vào thực tế giảng dạy ở trường Tiểu học Quảng Khê.

*. Thực nghiệm dạy học đưa công nghệ thông tin vào dạy môn Địa lí lớp 5 vào bài học cụ thể.

+ Cung cấp kiến thức ban đầu về việc ứng dụng CNTT trong việc đổi mới phương pháp dạy học.

+ Hình thành kĩ năng cơ bản thi thực hành trên máy tính và biết vận dụng phương pháp dạy học mới trong giảng dạy.

+ Luôn say mê và nghiên cứu CNTT phục vụ cho công việc giảng dạy.

+ Thực hiện đề tài này nhằm rút ra một số kinh nghiệm qua thực tế giảng dạy của bản thân.

+ Đồng thời làm một số kinh nghiệm cho đồng nghiệp tham khảo và vận dụng trong quá trình công tác và giảng dạy.

 1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Quá trình ứng dụng CNTT trong dạy – học  của giáo viên, học sinh ở trường Tiểu học.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Khảo sát phân tích và đánh giá thực trạng về quá trình ứng dụng CNTT trong dạy  học ở trường Tiểu học hiện nay.

Phương pháp nghiên cứu tài liệu

Phương pháp quan sát

Phương pháp điều tra ( Phỏng vấn, trưng cầu ý kiến, phiếu điều tra.)

Phương pháp nghiên cứu sản  phẩm hoạt động (Nghiên cứu kết quả học tập của học sinh)

Phương pháp tổng kết kinh nghiệm 

Phương pháp thống kê toán học

Phương pháp phân tích tổng hợp

Đề xuất một số giải pháp và bài học kinh nghiệm nâng cao chất lượng  ứng dụng CNTT trong dạy – học  ở trường Tiểu học hiện nay

1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm.

2. Nội dung

2.1. Cơ sở lí luận.

2.1.1. Mục tiêu giáo dục Tiểu học.

* Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đặc điểm, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên trung học cơ sở.   

* Mục tiêu môn Địa lí ở Tiểu học.

Như chúng ta đã biết học hết lớp 5, ngoài những yêu cầu của các môn học khác. Môn Địa lí yêu cầu các em phải biết được các vùng , miền vị trí đất nước ta và tất cả các nước trên thế giới. Nhìn vào lược đồ, bản đồ các em có tìm được các nước.Biết được mật độ dân số, biết được sư phân bố rừng ở, biết khu vực Biển Đông…. Để đạt được những yêu cầu trên, mục tiêu môn Địa lí ở tiểu học đề ra gồm:

– Hình thành và phát triển ở học sinh tiểu học các kĩ năng sử dụng bản đồ, lược đồ để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi.

– Cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về Địa lí và những hiểu biết sơ giản vê xã hội, thiên nhiên con người, về văn hóa của Việt Nam và nước ngoài.

– Bồi dưỡng cho học sinh yêu thích môn Địa lí là hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của thiên nhiên.

– Từ mục tiêu trên, việc dạy học tốt các môn nói chung và môn Địa lí nói riêng có ý nghĩa quyết định cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục.

2.1.2. Hệ thống nguyên tắc dạy học môn Địa lí trong chương trình tiểu học:

+ Nguyên tắc gắn liền với lí thuyết thực hành: Là lí luân dạy học đòi hỏi dạy kiến thức Địa lí được tích hợp trong các chủ đề địa phương, vùng miền đất nước Việt Nam và các nước trên thế giới. Nguyên tắc gắn liền với lí thuyết thực hành trong dạy Địa lí thể hiện ở chỗ.

Trước hết, mọi qui luật cấu trúc và hoạt động của ngôn ngữ chỉ đươ rút ra trên cơ sở nghiên cứu lời nói sinh động, lời nói và kinh nghiệm sống đã có của học sinh.

         + Nguyên tắc trực quan được xây dựng dựa vào sự thống nhất giữa trừu tượng và cái cụ thể . Trong các giai đoạn khác nhau, giờ địa lí cần phải sử dụng trực quan với mục đích khác nhau: giai đoạn đầu, khi cho học sinh tiếp xúc với các hình trực quan phải sử dụng với mục đích truyền đạt rõ ràng. Trực quan giúp học sinh có khả năng trìu tượng hóa dấu hiệu của khái niệm, nhận diện ra hiện tượng nghiên cứu giữa những hiện tượng khác. Khi ngữ liệu không tiêu biểu nghĩa là không tiêu biểu nghĩa là không truyền đạt rõ ràng dấu hiệu của hiện tượng nghiên cứu thì bị xem là không đảm bảo nguyên tắc trực quan.

         + Nguyên tắc tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh.

          Các tài liệu phương pháp mới đã khẳng định hiệu quả của việc dạy học tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. Hoạt động nhận thức tích cực của học sinh còn thể hiện ở chỗ trong giờ học, tự hoàn thành công việc trong giai đoạn khác nhau của giờ học và biết tự kiểm tra đánh giá bàn thân.

           Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa ý nghĩa và hình thức trong dạy học môn địa lí.

            Quá trình hình thành khái niệm chính là quá trình giúp học sinh nắm được các thao tác, tư duy phân  tích tổng hợp, khái quát trừu tượng. Hiệu quả của công việc hình thành khái niệm trực tiếp phụ thuộc vào trình độ phát triển của hoạt động trừu tượng của tư duy.

+ Các kiến thức Địa lí được tích hợp trong các chủ đề địa phương vùng miền đất nước ta và thế giới theo sự mở rộng về không gian địa lí và xã hội. Bắt đầu từ địa phương vùng miền đến đất nước Việt Nam và thế giới. Lôgic này đẩm bảo để khi hoàn thành chương trình môn học ở bậc Tiểu học sẽ có kiến thức bước đầu về môn Địa lí.

Hình thành và phát triển ở học sinh tiểu học các kĩ năng tiếp cận năng lực là trọng tâm của chương trình. Thông qua dạy học môn Địa lí góp phần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy.

         Qua giảng dạy tôi thấy rằng trong phân môn địa lý để học sinh tiếp thu kiến thức mới theo hướng tích cực chủ động, sáng tạo thì việc ứng dụng công nghệ thông tin đưa hình ảnh lên màn hình để hướng dẫn học sinh tìm ra kiến thức mới là rất cần thiết.

2.2. Thực trạng.

Trong dạy học, để có cơ sơ đánh giá chất lượng dạy học, chúng ta phải xem xét, tìm hiểu thêm một số vấn đề có liên quan ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến hiệu quả dạy học của giáo viên cũng như kết quả học tập của học sinh. Bằng sư hiểu biết của bản thân, qua thực tế giảng dạy cũng như qua việc quan sát, điều tra các vấn đề có liên quanđến nội dung đề tài, tôi nhận thấy thực trạng dạy học môn Địa lí ở các lớp nói chung và lớp 5 nói riêng như sau.

 2.2.1.Thực trạng dạy học trên lớp.

Qua thực tế giảng dạy ở trường Tiểu học Quảng Khê, được dự giò đồng nghiệp trong các năm học gần đây cũng như qua kết quả đánh giá của các cấp quản lí chuyên môn cho thấy.

Đa số các tiết dạy được thực hiện đầy đủ các bước, truyền đạt đầy đủ các kiến thức trọng tâm; hình thức tổ chức, phương pháp dạy học nhìn chung là phù hợp với đặc trưng bộ môn. Tuy nhiên hầu hết các giáo viên khi đượ hỏi : “ Đông chí đã hài lòng với kết quả của giờ dạy chưa ? “ thì trả lời rằng thực sự chưa cảm thấy hài lòng qua các tiết dạy. Khi tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến điều trên cho thấy:

+ Chất lượng học sinh không đồng đều, những học sinh khá giỏi thì nắm và vận dụng kiến thức bài học vào thực tế rất nhanh, đặc biệt đã biết vận dụng kĩ năng quan sát và ghi nhớ, còn phần lớn học sinh trung bình và yếu chưa nắm vững, hoặc nắm chưa sâu và vận dụng một cách lúng túng.

+ Một khó khăn nữa là đa số học sinh khi được yêu cầu đọc và xác định yêu cầu của các câu hỏi thì các em xác định chưa sát, chưa đúng, do khả năng chú ý , vốn ngôn ngữ , năng lực tư duy của các em còn hạn chế . Điều này làm ảnh hưởng đến chất lượng giờ dạy cũng như việc nắm kiến thức và vận dụng của học sinh. 

2.2.2. Thực trạng nắm kiến thức của học sinh

Qua thực tế dạy học, kiểm tra việc nắm kiến thức của học sinh như nhận xét đánh giá của giáo viên, tôi tóm tắt thực trạng nắm kiến thức của học sinh như sau: 

– Một bộ phận học sinh nắm kiến thức của từng bài học. Các em đã biết vận dụng vào làm các bài tập.

Qua thực tế nhiều năm giảng dạy lớp 5, qua dự giờ thao giảng, qua các tiết sinh hoạt chuyên môn cụm, tôi nhận thấy việc khai thác và giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức trong môn Địa lý nói chung và môn Địa lý lớp 5 nói riêng rất nặng nề, nhàm chán, kiến thức các em lĩnh hội được chưa sâu. Vì vậy mà học sinh rất sợ học môn Địa lý và chất lượng môn Địa lý của khối 5 nói riêng là chưa cao.

* Nguyên nhân:

Quảng Khê là vùng nông thôn, học sinh ít có điều kiện tiếp xúc với công nghệ thông tin tại gia đình.

Học sinh chưa có  đủ hiểu biết về công nghệ thông tin trong cuộc sống.

Các kiến thức về địa lý rất trừu tượng đối với các em nên học sinh rất sợ và lo lắng khi học môn địa lý.

Nhà trường chưa có giáo viên chuyên trách về tin học nên học sinh chưa có sự hướng dẫn chu đáo về cách sử dụng công nghệ thông tin và vận dụng công nghệ thông tin vào thực tế.

Giáo viên đôi khi rất ngại đưa công nghệ thông tin vào giảng dạy vì cho rằng điều đó rất mất thời gian hoặc chưa thành thạo khi sử dụng vi tính nên rất lúng túng trong việc lập kế hoạch bài dạy, thiết kế giáo án và thiết kế giáo án trình chiếu.

Trong quá trình hướng dẫn học sinh chiếm lĩnh kiến thức một số giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát,tìm hiểu nội dung bài còn sơ sài, mang tính hình thức.

 Kết quả của thực trạng trên: