SKKN Một số giải pháp giúp học sinh lớp 5 học tốt môn Âm nhạc

1. MỞ ĐẦU
2. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.

Giáo dục thẩm mỹ là không thể thiếu được trong mục đích giáo dục hiện nay của chúng ta nhằm đào tạo những con người phát triển toàn diện.Việc giáo dục một con người toàn diện không chỉ giáo dục cho họ có đạo đức tốt, có trình độ hiểu biết, nắm chắc các kiến thức khoa học và xã hội, có sức khoẻ, biết lao động, sẵn sàng lao động mà còn phải giáo dục cho họ biết nhìn nhận, phân biệt, biết thưởng thức cái đẹp và biết làm đẹp cho cuộc sống. Một trong những con đường giáo dục thẩm mỹ nhanh và hiệu quả nhất là giáo dục thông qua các môn học nghệ thuật. Trong đó có môn Âm nhạc.

Môn Âm nhạc trong nhà trường nói chung là một bộ môn quen thuộc, và vô cùng hấp dẫn đối với học sinh Tiểu học. Chương trình Âm nhạc nói chung  cũng  như chương trình Âm nhạc khối lớp 5 nói riêng đều đóng góp sự phát triển về tâm lí, tình cảm của lứa tuổi thiếu nhi. Giúp học sinh có sự hiểu biết ban đầu về tri thức khoa học, về thiên nhiên, đất nước con người, cùng với sự phát triển nhân cách của các em học sinh trong năm năm dưới mái trường Tiểu học đã tạo cho các em những hiểu biết về con người, tình yêu quê hương đất nước qua những bản nhạc lời ca nhằm hoàn thiện nâng cao trình độ văn hóa Âm nhạc của mỗi em để các em phát triển toàn diện.

         Nhiệm vụ dạy Âm nhạc trong nhà trường là nhằm đưa Âm nhạc đến với trẻ thơ, là điều kiện ban đầu để trẻ cảm thụ Âm nhạc, hiểu biết nghệ thuật, hình thành một trình độ văn hóa tối thiểu cho học sinh, bước đầu giúp các em làm quen một số kĩ năng đơn giản vế ca hát và thói quen hát đúng nhạc. Tạo cho học sinh hứng thú, niềm vui khi học hát, nghe nhạc. Giáo dục năng lực cảm thụ Âm nhạc, kích thích tiềm năng nghệ thuật làm cho đời sống tinh thần của trẻ thêm phong phú. Góp phần giáo dục tính tập thể, tính kỉ luật, tính chính xác, khoa học. Phát triển trí tuệ, bồi dưỡng tình cảm phong phú, lành mạnh, hướng tới cái tốt, cái đẹp. Góp phần làm thư giãn đầu óc trẻ thơ, làm cân bằng các nội dung học tập khác ở Tiểu học, đó chính là những mắt xích đầu tiên, quan trọng nhất để khơi dậy ở các em những cảm xúc với Âm nhạc và còn giữ mãi trong tâm hồn các em suốt cuộc đời. Song quá trình giáo dục Âm nhạc là một quá trình phức tạp gồm nhiều giai đoạn và liên tục cùng với quá trình đào tạo con người xuất phát từ nhân cách phát triển toàn diện của các em, căn cứ vào đặc điểm của môn nghệ thuật Âm nhạc trên cơ sở lứa tuổi của các em mà nhiệm vụ giáo dục Âm nhạc đó là nhằm giúp các em phát triển năng lực cảm thụ tai nghe thông qua tập hát, tập đọc nhạc, tập ghi chép nhạc để các em cảm nhận sâu sắc về nội dung tác phẩm. Mở rộng Âm nhạc gây ấn tượng cho các em để các em làm quen với những tác phẩm đa dạng, sự lựa chọn nhận xét mỗi tác phẩm theo cảm xúc của mình. 

  Để thực hiện nhiệm vụ giáo dục trong nhà trường Tiểu học, Phòng Giáo dục và Đào tạo đã đưa môn Âm nhạc vào giảng dạy trong chương trình chính khoá. Nó đã trở thành một trong 9 môn học bắt buộc trong trường Tiểu học để đào tạo con người toàn diện cũng như các môn học khác trong hệ thống giáo dục. Âm nhạc bao gồm kiến thức kĩ năng, cơ sở kĩ năng, phương pháp dạy học. Điều đặc biệt hơn cả là những kiến thức kĩ năng phương tiện của bộ môn Âm nhạc không phải là khoa học tự nhiên hay xã hội đơn thuần mà nó là môn nghệ thuật Âm nhạc. Vì vậy tiến trình dạy học phải tuân theo những quy luật, những nguyên tắc sư phạm vừa phải, đảm bảo tính vừa sức về truyền thụ kiến thức và sự phát triển của nghệ thuật Âm nhạc. Song thực tế việc giảng dạy bộ môn Âm nhạc trong nhà trường Tiểu học hiện nay chưa có sự quan tâm đúng mức với quan niệm dạy cho đủ số tiết, đủ số giờ theo quy định của chương trình, chưa chú trọng đến chất lượng và hiệu quả giờ dạy, chưa kết hợp các phương pháp dạy học cho học sinh ở từng độ tuổi với các dạng hoạt động của từng môn học để giờ dạy phong phú, đạt hiệu quả đáp ứng với yêu cầu cải cách giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học môn Âm nhạc đã được ưu tiên và chú ý hơn về thời gian, chương trình bộ môn đã được đem thảo luận ở nhiều tổ bộ môn Âm nhạc, ở nhiều hội thảo khoa học với mục đích nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và giáo dục trong nhà trường. 

      Bản thân tôi là giáo viên dạy bộ môn Âm nhạc, tôi nhận thấy đại đa số các em rất thích ca hát nhưng hát thế nào cho đúng nhạc và hay. Qua thực tế giảng dạy từ những năm học trước đây. Tôi nhận thấy rằng trước một bài hát để các em hiểu, nắm được và thực hiện tốt yêu cầu của bài người giáo viên cần có một phương pháp truyền đạt, hướng dẫn thật tốt, đơn giản nhưng lại hiệu quả nhất, để giúp các em nắm bắt, tiếp thu nhanh nhất kiến thức bài học. Chính từ thực tế đó thôi thúc tôi chọn đề tài: “Một số giải pháp giúp học sinh lớp 5 học tốt môn Âm nhạc”. Đây là những kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được trong những năm giảng dạy tại trường.

1. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.

Giúp giáo viên dạy tốt bộ môn Âm nhạc, và học sinh học tốt bộ môn này. 

 III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU. 

Phạm vi nghiên cứu: Học sinh khối 5 trường Tiểu học Hà Đông .

Đối tượng nghiên cứu: Học sinh khối 5 trường Tiểu học Hà Đông. 

1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. 

– Phương pháp quan sát.

         – Phương pháp đàm thoại, vấn đáp.

         – Phương pháp thực hành.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. CƠ SỞ LÍ LUẬN 

  Âm nhạc là một nội dung trong chương trình giáo dục bậc Tiểu học, và quan trọng hơn nó là “ Phương tiện giáo dục” hấp dẫn mang tính đặc thù vì là môn học đặc thù riêng nên để dạy tốt môn học này trong nhà trường Tiểu học đòi hỏi giáo viên phải có trình độ nghiệp vụ sư phạm, phải có suy nghĩ sáng tạo, chủ động tìm ra những phương pháp giảng dạy nhẹ nhàng, sinh động hấp dẫn và mang lại hiệu quả giáo dục thẩm mĩ cao. Chính vì vậy trong chương trình giáo dục thế hệ trẻ, giáo dục Âm nhạc được coi là một trong những nội dung quan trọng của lứa tuổi học sinh. Hoạt động Âm nhạc có những nét đặc trưng riêng, các em được học nhạc, được tham gia vào các hoạt động phong phú hơn như: nghe nhạc, đọc nhạc, chép nhạc, trò chơi âm nhạc…vì vậy hiệu quả giáo dục phụ thuộc vào năng lực tổ chức và hoạt động của thầy. 

  Nhiệm vụ dạy nhạc trong nhà trường là giúp học sinh có thêm một số “vốn liếng” về kĩ năng ca hát, kĩ năng thực hành tập đọc nhạc giúp các em nâng cao lòng yêu thích nghệ thuật Âm nhạc, xây dựng và hình thành thị hiếu thẩm mĩ Âm nhạc tốt, có thói quen ca hát từ đó tạo nên năng lực nhạy bén trong quá trình tiếp thu sự phát triển về trí tuệ và tình cảm gần gũi thân thiện với tất cả mọi người, đó chính là những mắt xích đầu tiên, quan trọng nhất để khơi dậy   ở các em những cảm xúc với Âm nhạc và còn giữ mãi trong tâm hồn các em suốt cuộc đời. Song quá trình giáo dục Âm nhạc là một quá trình phức tạp gồm nhiều giai đoạn và liên tục cùng với quá trình đào tạo con người xuất phát từ nhân cách phát triển toàn diện của trẻ, căn cứ vào đặc điểm của môn nghệ thuật Âm nhạc và trên cơ sở lứa tuổi của học sinh mà nhiệm vụ giáo dục Âm nhạc của các em bao gồm:

Giáo dục Âm nhạc bằng phát triển năng lực cảm thụ tai nghe thông qua tập hát, tập đọc nhạc, tập ghi chép nhạc để các em cảm nhận sâu sắc về nội dung tác phẩm.

  Mở rộng Âm nhạc gây ấn tượng cho các em để các em làm quen với những tác phẩm đa dạng, sự lựa chọn nhận xét mỗi tác phẩm theo cảm xúc của mình. 

  Để thực hiện được nhiệm vụ và nội dung chương trình giảng dạy môn Âm nhạc phải đảm bảo những yêu cầu: 

  +Cung cấp kiến thức cơ sở Âm nhạc cần thiết, những kĩ năng hoạt động Âm nhạc cho giáo viên dạy chuyên nhạc. 

  +Trang bị phương pháp giảng dạy kết hợp các phân môn trong chương trình bồi dưỡng tình cảm và thị hiếu nghệ thuật, khả năng tổ chức các hoạt động Âm nhạc trong nhà trường, phương pháp dạy Âm nhạc phải tuân theo những nguyên tắc chung của phương pháp dạy học, phương pháp dạy hát và dạy nhạc cho học sinh phải dạy đại trà cho tất cả mọi học sinh không chỉ bồi dưỡng và dạy cho các em có năng khiếu, có những năng lực đặc biệt về Âm nhạc. 

1. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐÊ NGHIÊN CỨU.
2. Thực trạng chung.

Trong quá trình giảng dạy và tìm hiểu phương pháp dạy hát nhạc của rất nhiều đồng nghiệp tôi được biết: đa số giáo viên lên lớp với hình thức thầy truyền thụ kiến thức có sẵn trong tài liệu, sách giáo khoa với các phương pháp dạy học cũ, chủ yếu là truyền miệng, hát, đọc nhạc mẫu, học sinh không hiểu, thụ động nghe và bắt chước theo thầy.  Bên cạnh đó một số trường vẫn chưa đủ giáo viên dạy riêng cho bộ môn này, do vậy giáo viên chủ nhiệm vẫn phải kiêm nhiệm dạy bộ môn này, đến giờ học hát giáo viên chủ nhiệm chỉ cho học sinh ghi đầu bài và dạy học sinh hát theo cách truyền miệng, vẫn còn hiện tượng học sinh hát sai nhiều, phần tập đọc nhac, chép nhạc bỏ qua coi như không có trong chương trình vì giáo viên không chuyên chỉ biết sơ qua về nốt nhạc chứ không dựa vào giai điệu chính có trong bài để dạy học sinh sao cho đúng. Một số trường có giáo viên chuyên nhạc thì lên lớp không có đồ dùng dạy học, không sử dụng được nhạc cụ dạy học sinh theo phương pháp cũ: thầy hát mẫu, trò hát theo lối bắt chước, giáo viên chuyên nhạc vẫn chưa chú trọng vào việc giảng dạy phân môn này, chỉ có một số rất ít  giáo viên có ý thức nghiên cứu bài dạy trước khi lên lớp và sử dụng hợp lý đồ dùng dạy học. Nhìn chung các giáo viên chuyên chưa đi sâu nghiên cứu để khám phá phương pháp dạy học cho phù hợp, đạt hiệu quả, hay nói một cách khác là giáo viên dạy hát nhạc chưa biết đổi mới phương pháp dạy học để phát huy khả năng vốn có của học sinh. Có thể nói đây là vấn đề bức xúc, là trở ngại lớn để thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện, phát huy năng khiếu bẩm sinh của các em.

2. Về Giáo viên: 

Nguyên nhân lớn vẫn là giáo viên chưa biết phối kết hợp các phương pháp sao cho hợp lý để áp dụng vào trong bài dạy, truyền thụ kiến thức phải mang tính vừa sức, phù hợp với lứa tuổi để giúp các em học yếu, các em không có năng khiếu xoá bỏ những mặc cảm tự ti thì đều có thể học được bộ môn âm nhạc. 

Trong quá trình giảng dạy đa số giáo viên vẫn sử dụng các phương pháp 

 cũ trong tiết dạy không biết sử dụng đồ dùng dạy học, nhất là đánh đàn, chưa thu hút được sự yêu thích, ham muốn của học sinh đối với môn nghệ thuật này. 

3. Học sinh:

Xét về hứng thú học tập thì các em học sinh đều không thích học môn này vì sợ lên biểu diễn còn ngượng ngùng, e ngại, sợ sệt, đây là một thực trạng rất đáng lo ngại trong tiết dạy hát vì đó là môn nghệ thuật đáng lẽ phải thu hút được sự hứng thú yêu thích học môn này của học sinh.

  Học sinh nắm bắt kiến thức từ lớp dưới lên chưa chắc chắn hát còn sợ, ngại ngùng không biểu diễn được mà còn hát sai nhiều, thiếu tự tin khi đứng trước tập thể. Phần tập đọc nhạc còn lúng túng về cao độ và trường độ, không biết bỏ đoạn (1) để đọc đoạn (2), chép nhạc vẫn còn bẩn, sai vị trí các nốt trên khuông. Học sinh tiếp thu còn thụ động, không tạo cho mình được tính bạo dạn khi đứng trước tập thể, khi lên hát, biểu diễn học sinh vẫn còn sợ, e ngại, vì thế tiết học chưa được sôi nổi.  

     Để thực hiện nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Năm ……….về bộ môn Âm nhạc ở trường Tiểu học, tôi đã đi dự giờ ở một số trường có giáo viên chuyên, khảo sát chất lượng đầu năm của học sinh tại trường, từ đó rút ra một số phương pháp áp dụng giảng dạy bộ môn Âm nhạc lớp 5 đạt hiệu quả. 

      Ngay từ đầu năm tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng học hát nhạc của các em khối 5 và đi sâu nghiên cứu thực nghiệm ở lớp 5A và lớp 5B tại trường làm đối chứng.

                            * BÀI KIỂM TRA KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG

Môn: Âm nhạc lớp 5

Câu 1:   Em hãy hát và biểu diễn bài “Hãy giữ cho em bầu trời xanh” và cho biết tên nhạc sĩ sáng tác bài hát?

Câu 2:

Chép lại đoạn nhạc dưới đây và điền tiếp vị trí các nốt nhạc trên khuông.

* Kết quả khảo sát thu được như sau.

III. GIẢI PHÁP VÀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN.

1. Các giải pháp.

  Giải pháp1: Giúp giáo viên sử dụng tốt đồ dùng dạy học, cụ thể như: bản đồ đối với những bài hát dân ca, đàn… và một số phương pháp như luyện thanh, uốn nắn những sai sót, hát hoà hợp trong tập thể. 

  Giải pháp 2: Tổ chức các trò chơi Âm nhạc qua hình tiết tấu trong phần tập đọc nhạc nhằm thu hút sự chú ý và phát huy tốt khả năng Âm nhạc của học sinh, tạo tính tích cực chủ động sáng tạo trong việc lĩnh hội kiến thức. 

 Giải pháp 3: Cải thiện phương pháp dạy môn Âm nhạc để có phương pháp và hình thức tổ chức dạy học đạt hiệu quả cao. 

 Giải pháp 4: Tạo cho các em tính bạo dạn trước đám đông, thích được thể hiện mình trước các hoạt động tập thể.

2. Các biện pháp tổ chức thực hiện.

2.1.  Xây dựng cách sử dụng nhạc cụ trong tiết học: 

Đây là yêu cầu tối thiểu của một tiết dạy hát đòi hỏi giáo viên chuyên nhạc phải biết đánh đàn và sử dụng đàn thành thạo. Nhạc cụ dùng trong tiết học đạt hiệu quả nhất vì nó là phương tiện để thu hút sự hứng thú học nhạc của học sinh, đồng thời còn phải sử dụng cả trong khi dạy hát và dạy tập đọc nhạc. 

  Vào đầu tiết dạy hát giáo viên có thể hát và biểu diễn theo đàn có Âm nhạc kèm theo giúp cho bài hát thêm sinh động, thu hút sự chú ý của học sinh muốn được học hát bài đó (với yêu cầu giai điệu ở nhà giáo viên phải ghi trước vào đàn). Ngoài giáo viên hát mẫu ra có thể học sinh nghe giai điệu bài hát (giúp giáo viên đỡ phải hát mẫu nhiều lại làm cho tai nghe của học sinh phát triển thêm). Dạy từng câu giáo viên chỉ cần hát mẫu một lần, sau đó đánh giai điệu trên đàn cho học sinh nghe, nó không những có tác dụng trong khi dạy hát mà còn có tác dụng sửa sai những câu hát khó. 

  Trong bài “Những bông hoa những bài ca” đây là câu hát khó đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp dạy nhanh và đúng. Vậy giáo viên đánh giai điệu trên đàn nhiều lần và cho học sinh đọc theo nốt nhạc sau theo đàn. 

  Cứ sửa sai như vậy thì học sinh chắc chắn hát sẽ đúng và chuẩn xác. Cách sửa sải trên bàn, bảng phụ có thể sử dụng tất cả những bài hát trong tiểu học. Sửa sai về cao độ, trường độ, dấu luyến đều có thể dạy được, giáo viên sẽ lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, tạo tiền đề cho sự phát triển Âm nhạc của các em sau này.

 2.2. Xây dựng cách luyện thanh, luyện giọng cho học sinh 

– Luyện thanh ở đầu tiết học hát có tác dụng khởi động, làm mềm mại cơ quan cảm âm và phát âm của trẻ. Học sinh sẽ nhạy cảm với việc nghe đúng, hát đúng cao độ, phát âm và nhả chữ. Luyện thanh đơn giản chỉ tiến hành 2 – 3 phút với một thang 5 âm hoặc một vài quãng giai điệu đặc trưng của bài hát, sử dụng vài nguyên âm đáng chú ý của bài. 

  VD: Trước khi vào học hát giáo viên cho học sinh khởi động giọng qua 2 mẫu luyện thanh đơn giản dưới đây:

    Giáo viên đánh đàn cho học sinh luyện thanh, giáo viên đánh ở giọng C dur (trưởng) sau đó tưng lên giọng D (dur) trưởng: R M F M R cứ thế khi thấy học sinh đọc cao độ vừa phải giáo viên lại đánh thấp giọng xuống. Mẫu luyện thanh 2 thực hiện tương tự, nếu  tiết học hát nào cũng được luyện giọng như vậy thì học sinh hát sẽ không bị mệt, thoáng giọng trong sáng hơn, giáo viên cần nhắc học sinh không được gào  thét, không được hát to quá và phát ra âm lượng lớn. Các em chỉ nên hát với âm lượng từ nhỏ, hơi nhỏ tới mạnh vừa (từ p, mp tới mf) vì đặc điểm cơ thể trẻ nói riêng là cơ quan phát âm còn rất non nớt, các em rất chóng mệt. Trong khi hát giáo viên nên cho học sinh nghỉ, hát luân phiên hoặc chuyện trò của thầy và trò làm được như vậy giáo viên sẽ bảo vệ được sức khoẻ và giọng hát cho trẻ. 

Phương pháp luyện thanh giúp học sinh cả về đọc và nghe nhạc, phát triển âm vang, tròn ấm. Nếu làm được như vậy ở tất cả các tiết học thì sẽ phát triển giọng hát của học sinh sau này.