SKKN Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm ở trường THPT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài
Giáo viên chủ nhiệm (GVCN) trên thực tế phải thực hiện rất nhiều công việc, vừa là giáo viên giảng dạy bộ môn vừa trực tiếp quản lí, giáo dục học sinh lớp mình chủ nhiệm. Hầu hết giáo viên cho rằng, công tác chủ nhiệm lớp là công việc bận rộn, vừa dễ, vừa khó, vừa đơn giản vừa phức tạp, là một công việc khó khăn vất vả, chiếm nhiều thời gian, sức lực của mỗi giáo viên. Tùy theo quan niệm về trách nhiệm của GVCN và tâm huyết nghề nghiệp mà mỗi GVCN thực hiện công tác chủ nhiệm ở các mức độ và theo những cách rất đa dạng, khác nhau.
Quan niệm công tác chủ nhiệm là dễ và đơn giản nếu người GVCN chỉ thực hiện mức độ những công việc được quy định trong công tác chủ nhiệm lớp như: làm việc theo kế hoạch chung, theo đợt phát động và tổng kết thi đua; tham dự những tiết chào cờ, sinh hoạt lớp hàng tuần, tổ chức các buổi họp phụ huynh học sinh; đôi khi gặp gỡ trao đổi với cha mẹ học sinh cá biệt; đánh giá xếp loại học sinh, ghi sổ chủ nhiệm, phê học bạ, …
Bên cạnh đó lại có những GVCN làm việc tâm huyết, tận tâm, tinh thần trách nhiệm cao. Những GV này sẽ thấy công tác chủ nhiệm vô cùng khó khăn và phức tạp, chiếm nhiều thời gian và tâm trí của họ. Như là:
+ Lập kế hoạch chủ nhiệm năm học.
+ Tìm hiểu các thông tin, phân loại HS lớp chủ nhiệm.
+ Tổ chức đội ngũ cán bộ tự quản và xây dựng tập thể lớp chủ nhiệm đoàn kết.
+ Chỉ đạo thực hiện các nội dung, hoạt động giáo dục toàn diện.
+ Liên kết với các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.
+ Đánh giá kết quả giáo dục và học tập của HS lớp chủ nhiệm.
+ Quản lí, giám sát việc ghi chép, bảo quản các loại hồ sơ của HS theo quy định của nhà trường.
+ Hỗ trợ, tư vấn cho HS lớp chủ nhiệm khi cần …
Thông qua lý luận và thực tiễn, hiệu quả của công tác chủ nhiệm phụ thuộc rất lớn vào năng lực của người làm công tác chủ nhiệm và các biện pháp mà người làm chủ nhiệm định hình áp dụng cho lớp chủ nhiệm của mình.
Thế nhưng, số GV có kinh nghiệm làm công tác chủ nhiệm ở hầu hết các đơn vị trường học còn khá ít. Vì thế, công tác chủ nhiệm có phần hạn chế, hiệu quả giáo dục HS chưa cao trong lúc tình trạng đạo đức HS ngày nay có một số biểu hiện xuống cấp đáng lo ngại.
Trên cơ sở đó tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm ở trường THPT” để góp phần nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm ở trường mình đang công tác.
2. Tính mới của đề tài
Đề tài đã đưa ra được những giải pháp có tính mới và tổng hợp về các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm lớp ở trường THPT Đặng Thúc Hứa. Các biện pháp đưa ra đã được triển khai, kiểm nghiệm trong các năm học vừa qua đã mang lại sự phấn khởi, hứng thú cho GVCN và HS lớp chủ nhiệm.
Đề tài đáp ứng được quan điểm, yêu cầu, tình hình đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá theo yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất cho HS theo mục tiêu giáo dục của nhà trường và theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Vận dụng đề tài vào thực tiễn giáo dục trong nhà trường sẽ mang lại hiệu quả cao hơn trong việc giáo dục toàn diện học sinh trên cơ sở những tài liệu cũ, cách làm cũ.
3. Mục đích nghiên cứu
– Đề xuất được một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm ở trường THPT nhằm góp phần tích cực vào quá trình giáo dục HS lớp chủ nhiệm.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
– Hoạt động của GV và HS trong quá trình làm công tác chủ nhiệm lớp.
– Hệ thống tài liệu liên quan đến công tác chủ nhiệm lớp.
– Tài liệu internet có liên quan đến công tác chủ nhiệm hiệu quả.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
– Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm lớp A khóa 44 (2019 – 2022) ở trường THPT Đặng Thúc Hứa – Thanh Chương.
5. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu lí luận
– Phương pháp khảo sát thực tiễn
– Phương pháp Test
– Phương pháp phân tích tổng hợp
– Phương pháp đối chiếu so sánh
6. Cấu trúc của đề tài
– Phần I: Đặt vấn đề
– Phần II: Nội dung
– Phần III: Kết luận
PHẦN II. NỘI DUNG
1. Cơ sở khoa học của đề tài

1.1. Cơ sở lý luận về công tác chủ nhiệm lớp
Công tác chủ nhiệm là một công việc thường xuyên, khá gắn bó với người GV và hầu như GV dạy bộ môn nào cũng từng kinh qua công tác này. Vì vậy, đối với mỗi nhà giáo trong quá trình đảm nhiệm trọng trách là chủ nhiệm lớp đều tích luỹ cho mình một số kinh nghiệm riêng. Hơn nữa trong thời đại ngày nay, cùng với sự tiến bộ của xã hội, sự giao lưu văn hoá, kinh tế, … rộng rãi như đã nói ở trên thì vấn đề làm sao để đáp ứng tốt vai trò một GVCN là vấn đề không hề cũ.
GVCN lớp là linh hồn của lớp học, là người góp phần không nhỏ hình thành và nuôi dưỡng nhân cách HS, những chủ nhân tương lai của đất nước. Nói như PGS.TS Đặng Quốc Bảo – Học viện quản lý giáo dục – thì GVCN lớp là nhà quản lý không có dấu đỏ. Ngày nay, với sự nhận thức ngày càng đúng đắn và sâu sắc về giáo dục, có thể coi GVCN như một nhà quản lý với các vai trò: Người lãnh đạo lớp học; người điều khiển lớp học; người làm công tác phát triển lớp học; người làm công tác tổ chức lớp học; người giúp hiệu trưởng bao quát lớp học; người giúp hiệu trưởng thực hiện việc kiểm tra sự tu dưỡng và rèn luyện của HS; người có trách nhiệm phản hồi tình hình lớp … Một người GVCN giỏi sẽ góp phần xây dựng nên một tập thể lớp giỏi, nhiều tập thể lớp giỏi sẽ xây dựng nên một nhà trường vững mạnh.
1.1.1. Thay mặt hiệu trưởng quản lí một lớp học
GVCN lớp do hiệu trưởng phân công và thay mặt hiệu trưởng để quản lí và tổ chức các hoạt động giáo dục HS ở một lớp học. Vai trò quản lí của GVCN lớp thể hiện trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện các kế hoạch giáo dục, đôn đốc, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập và tu dưỡng của HS trong lớp.
GVCN phải trả lời các câu hỏi về chất lượng học tập và hạnh kiểm của HS trong lớp trước hiệu trưởng, trước Hội đồng sư phạm của nhà trường và trước phụ huynh HS của lớp khi tổng kết năm học.
1.1.2. Người xây dựng tập thể HS thành một khối đoàn kết
GVCN lớp là linh hồn của lớp, bằng các biện pháp tổ chức, giáo dục, bằng sự gương mẫu và quan hệ tình cảm, GVCN xây dựng khối đoàn kết trong tập thể, dìu dắt các em nhỏ như con em mình trưởng thành theo từng năm tháng.
HS kính yêu GVCN như cha mẹ mình, đoàn kết thân ái với bạn bè như anh em ruột thịt, lớp học sẽ trở thành một tập thể vững mạnh. Tình cảm của lớp càng bền chặt, tinh thần trách nhiệm và uy tín của GVCN càng cao thì chất lượng giáo dục càng tốt.
Rất nhiều GV cùng giảng dạy trong một lớp, nhưng GVCN bao giờ cũng để lại những ấn tượng sâu sắc đối với từng HS trong suốt cuộc đời họ.
1.1.3. Người tổ chức các hoạt động giáo dục HS trong lớp
Vai trò tổ chức của GVCN thể hiện trong việc thành lập bộ máy tự quản của lớp, phân công trách nhiệm cho từng cá nhân, các tổ, nhóm, đồng thời tổ chức thực hiện các mặt hoạt động theo kế hoạch giáo dục được xây dựng hàng năm. Các hoạt động của lớp được tổ chức đa dạng và toàn diện, GVCN lớp quán xuyến tất cả các hoạt động một cách cụ thể, chặt chẽ. Các phong trào thi đua học tập đi vào thực chất, các cuộc sinh hoạt các đoàn thể có nội dung hấp dẫn thanh, thiếu niên, phong trào văn hóa, văn nghệ, thể thao được tiến hành thường xuyên… Chất lượng học tập và tu dưỡng đạo đức của HS phụ thuộc rất nhiều vào trật tự, kỉ luật, vào tinh thần đoàn kết và truyền thống của tập thể lớp cũng như các hoạt động đa dạng của lớp.
1.1.4. Cố vấn đắc lực cho các đoàn thể của HS trong lớp
GVCN lớp dù có là đoàn viên, đảng viên hay không cũng cần phải nắm vững điều lệ, tôn chỉ mục đích, nghi thức và nội dung hoạt động của các đoàn thể. Với tinh thần trách nhiệm, với kinh nghiệm công tác của mình làm tham mưu cho chi đoàn lập kế hoạch công tác, bầu ra ban lãnh đạo chi đoàn, tổ chức các nội dung hoạt động và phối hợp với ban cán sự lớp để xây dựng tập thể, đem lại hiệu quả giáo dục tốt nhất.
1.1.5. Giữ vai trò chủ đạo trong việc phối hợp với các lực lượng giáo dục
Gia đình, nhà trường và xã hội là ba lực lượng giáo dục, trong đó nhà trường là cơ quan giáo dục chuyên nghiệp, hoạt động có mục tiêu, nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục dựa trên cơ sở khoa học, do vậy GVCN phải là người chủ đạo trong điều phối các hoạt động giáo dục cùng với các lực lượng giáo dục đó một cách có hiệu quả nhất. Năng lực, uy tín chuyên môn, kinh nghiệm công tác của GVCN lớp là điều kiện quan trọng để tập hợp lực lượng, phối hợp thành công các hoạt động giáo dục cho HS trong lớp. Kéo theo, những kinh nghiệm mà GVCN tích luỹ được cần được quan tâm, chia sẻ, bồi dưỡng thêm nhằm mục đích làm tốt công tác chủ nhiệm, làm tốt nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân đã tin tưởng giao phó.là giáo dục, rèn luyện các em ngày càng tốt hơn, giúp các em trở thành những con người lao động có ích trong tương lai.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Trong xã hội hiện nay, nền kinh tế thị trường làm cho đời sống, ý thức của người dân được cải thiện hơn, ai ai cũng từ chỗ “no cơm ấm áo” dần dần tiến tới “ăn ngon mặc đẹp”, chăm lo cho tương lai con cái nhiều hơn; chính sách mở cửa, giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các nước cũng rất đa dạng. Điều đó đã tác động ít nhiều đến sự nhận thức, hiểu biết của các HS chúng ta. Cho nên ta dễ dàng nhận thấy rằng HS ngày nay thông minh, nhanh nhẹn, sáng tạo và hiểu biết hơn. Đúng như ông cha
ta đã từng nói: “Hậu sinh khả uý”. Đây là một điều rất đáng mừng vì: “Con hơn cha là nhà có phúc”.
Tuy nhiên ta không thể không bàn tới mặt trái của nền kinh tế thị trường. Những cái xấu đã và đang len lỏi vào thế hệ trẻ chúng ta. Nó làm lu mờ lí trí, bôi đen nhân cách khiến những người làm công tác giáo dục, các bậc phụ huynh phải băn khoăn, lo lắng. Qua thực tế, ta nhận thấy đạo đức HS đang trên đà đi xuống, đạo hiếu, truyền thống “Tôn sư trọng đạo” dường như bị xem nhẹ, quan hệ giữa người với người dần theo kiểu: “Tiền, tiền và tiền”. Rồi các tệ nạn xã hội, tiếp xúc văn hóa phẩm đồi trụy, cờ bạc, ma túy …có thể nói là đầy rẫy trước mắt. Đau lòng hơn nữa là có những HS xem thường, vô lễ, thậm chí chống đối lại thầy cô giáo đang dạy mình … Thực trạng này luôn là rào cản, gây khó khăn cho những người làm công tác chủ nhiệm lớp. Bởi vì người GVCN đâu chỉ là quản lí các em mà còn phải dạy dỗ, phải chịu trách nhiệm về mặt học tập, đạo đức của các em. Tôi thường nói với các em rằng: Các em là những cái cây còn non, còn người GVCN – thay mặt nhà trường (cùng với cha mẹ các em) là người uốn nắn, định hướng cái cây ấy để cây được lớn lên thẳng thắn, đủ độ cứng cáp, vững chãi, bản lĩnh để chống chọi lại vô vàn thử thách, bão táp của cuộc đời. Do đó, chủ nhiệm lớp là một công việc khó khăn nhưng vô cùng nghiêm túc.
Để có kết luận xác đáng, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu thực trạng về công tác chủ nhiệm của GVCN lớp của các lớp ở trường THPT Đặng Thúc Hứa. Nội dung khảo sát như sau:
Phiếu khảo sát thực trạng công tác chủ nhiệm và nhu cầu của học sinh
Họ và tên học sinh………………………………………………………………………………..
Lớp……………………………………………………………………………………………………
Em hãy chọn phương án trả lời cho những yêu cầu dưới đây bằng cách đánh dấu (x) vào ô trống trong bảng
Nội dung Có Không
GVCN lớp em có lập phiếu điều tra thông tin cá nhân từ đầu năm học lớp 10 không?
GVCN có đến nhà em thăm hỏi và tìm hiểu về hoàn cảnh gia đình mình không?
GVCN lớp em có liên lạc qua điện thoại hoặc nhắn tin trên vnedu.vn với bố mẹ của em để trao đổi tình hình học tập cũng như rèn luyện trên lớp của em không?
GVCN lớp em có gần gũi, tâm sự và chia sẻ với các em trong các tiết học chính khóa, các buổi sinh hoạt ngoài giờ cũng như trong các thời gian rảnh rỗi khác không?

GVCN lớp em có trao đổi với các em về vấn đề định hướng nghề nghiệp không?
Các tiết sinh hoạt của lớp em có tiến hành theo các chủ đề hay không?
Em có mong muốn mỗi tháng sẽ có một chủ đề sinh hoạt lớp có ý nghĩa không?
Tôi đã tiến hành phát ra 450 phiếu điều tra cho học sinh các khối lớp: 10A, 10C, 10E, 10K, 11B, 11C, 11D, 11H, 11M, 12A, 12B, 12D, 12H, 12I, 12K, mỗi lớp 30
phiếu. Sau đó nhờ các lớp trưởng các lớp thu và nộp lại. Kết quả điều tra thu được như sau:
Nội dung Có Không
GVCN lớp em có lập phiếu điều tra thông tin cá nhân từ đầu năm học lớp 10 không? 145 301
GVCN có đến nhà em thăm hỏi và tìm hiểu về hoàn cảnh gia đình mình không? 23 425
GVCN lớp em có liên lạc qua điện thoại hoặc nhắn tin trên vnedu.vn với bố mẹ của em để trao đổi tình hình học tập cũng như rèn luyện trên lớp của em không? 215 232
GVCN lớp em có gần gũi, tâm sự và chia sẻ với các em trong các tiết học chính khóa, các buổi sinh hoạt ngoài giờ cũng như trong các thời gian rảnh rỗi khác không? 152 298
GVCN lớp em có trao đổi với các em về vấn đề định hướng nghề nghiệp không? 73 365
Các tiết sinh hoạt của lớp em có tiến hành theo các chủ đề hay không? 55 387
Em có mong muốn mỗi tháng sẽ có một chủ đề sinh hoạt lớp có ý nghĩa không? 372 70
Qua kết quả trên nhận thấy:
– Đa số GVCN đang làm công tác chủ nhiệm một cách chiếu lệ, còn ít GV quan tâm, thay đổi cách làm để đạt hiệu quả cao hơn trong việc giáo dục HS.
– Vấn đề phối hợp giáo dục với gia đình cũng có tuy nhiên chưa thường xuyên và hiệu quả. Chủ yếu nhắn tin qua cổng thông tin điện tử vnedu.vn để thông báo là chính.
– Sinh hoạt lớp theo chủ đề còn cực kỳ ít được GVCN quan tâm.
– Đa số HS thích thú với việc sinh hoạt lớp theo chủ đề hàng tháng phù hợp.
Thực tế hiện nay, đa số GV làm công tác chủ nhiệm thường làm những công việc sau:
– 15 Phút đầu giờ: Nhắc nhở công việc (việc thứ nhất là, thứ hai là…)
– Giờ sinh hoạt lớp (45 phút):
+ Lớp trưởng lên nhận xét các mặt hoạt động và kết quả thi đua trong tuần.
+ GVCN lớp “điều tra” những HS vi phạm nội quy làm mất điểm thi đua của lớp, phê bình, khiển trách, …
+ GVCN thông báo những nội dung trường triển khai trong tuần tới.
* Ưu điểm của giải pháp này là: Đảm bảo tương đối đầy đủ những nội dung theo quy định; GV và HS không mất nhiều thời gian, đỡ vất vả, ít phải bỏ công sức, tâm huyết.
* Nhược điểm của giải pháp này là:
– Phần lớn các công việc của GV lệ thuộc quá nhiều ở sự nhắc nhở, chỉ đạo của ban giám hiệu nhà trường. Khi về lớp GVCN chỉ thông báo cho HS thực hiện.
– Chưa tích cực hóa một cách hiệu quả những hoạt động của chủ thể HS.
– Chưa tạo được cho HS hoàn cảnh giao tiếp thuận lợi trong không khí hào hứng của lớp học và thái độ dễ hợp tác của những người cùng tham gia, …
– Chưa tạo cho HS nhu cầu muốn hoạt động, muốn được bộc lộ, …
– Chưa thể hiện được vai trò quan trọng của GVCN là người hướng dẫn, tổ chức lớp học và HS là chủ thể của hoạt động.
– Chưa thật sự nâng cao được hiệu quả giáo dục từ tiết sinh hoạt.
Phải khẳng định rằng, thực trạng công tác chủ nhiệm của nhiều GVCN những năm qua chưa thật sự linh hoạt, sáng tạo, thiếu đầu tư. Công tác chủ nhiệm của GV chưa xứng tầm với vai trò của nó đối với việc hình thành nhân cách HS trong bối cảnh đổi mới của giáo dục hiện nay. Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến yếu kém, hạn chế nói trên chính là trình độ nghiệp vụ còn yếu và nhiệt huyết chưa cao của một bộ phận GV làm công tác chủ nhiệm. Mặt khác, phương pháp giáo dục đạo đức cho HS chậm đổi mới, lạc hậu và có phần bế tắc. Trong khi đó, diễn biến tâm sinh lý của HS ngày càng phức tạp, nhất là trong thời kỳ mới – thời kỳ đất nước đẩy mạnh tiến trình hội nhập quốc tế và thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra trong năm học này tình hình dịch bệnh COVID-19 đang diễn biến hết sức phức tạp nên một số tuần học HS phải học online dẫn tới việc quản lí, điều hành lớp cũng gặp nhiều khó khăn.
2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm lớp
2.1. Giải pháp thứ nhất: “Khảo sát đối tượng HS – Đề xuất các phương pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng HS”
2.1.1. Vai trò của công tác phân loại đối tượng HS
Một trong những nhiệm vụ hàng đầu của GVCN khi tiếp nhận lớp chủ nhiệm đó chính là nghiên cứu nắm vững tình hình chung của lớp và của từng HS. Kết quả nghiên cứu sẽ là những căn cứ để xây dựng mục tiêu, chương trình, kế hoạch năm học để xác định nội dung, phương pháp và các hình thức tổ chức giáo dục phù hợp với đặc điểm của lớp và với đặc điểm của từng đối tượng HS.
Nhà bác học Albert Einstein từng nói rằng: “Ai cũng là thiên tài. Nhưng nếu bạn đánh giá một con cá bằng khả năng leo cây, nó sẽ sống suốt đời với niềm tin rằng nó là kẻ đần độn.” Liệu có công bằng khi bắt một cô bé với năng khiếu hội họa, yêu thích những sắc màu phải đạt nhất nhì lớp môn Toán hay ép buộc cậu bé thích khám phá máy móc, lập trình ngồi đọc quyển sách văn chương dày cộm? Thực tiễn cho thấy, mỗi HS bình thường đều có thể học được, nắm được những kiến thức trong chương trình giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, ở cùng một độ tuổi, giữa em này và em kia lại có sự khác biệt về đặc điểm tâm lí cá nhân khiến cho em này có khả năng, sở trường nhiều hơn về mặt này; còn em kia lại có khả năng, sở trường nhiều hơn về mặt khác. Nhiều nghiên cứu cho thấy, trẻ em không học với tốc độ như nhau, đặc biệt, không học với cách thức như nhau: có những em có khả năng khái quát hóa rất nhanh và ngược lại, có những em lại có khuynh hướng tìm ra những khác biệt giữa các vật thể có nhiều tính chất giống nhau. Có những HS thích học các môn Khoa học, một số khác lại thích môn Âm nhạc, Thể thao, … Có những HS học tốt khi có một mình, trong khi một số khác lại thành công khi học tập theo nhóm, …
Có hai nguyên nhân cơ bản chi phối sự khác biệt tâm lí của con người. Thứ nhất là sự khác biệt về mặt sinh học của con người. Con người khác nhau về giới tính, lứa tuổi, những đặc điểm riêng của cơ thể, kiểu hoạt động thần kinh. Thứ hai là sự khác nhau về hoàn cảnh sống, điều kiện hoạt động, giáo dục, được thể hiện rõ ở mức độ tích cực hoạt động và giao tiếp của mỗi người. Nguyên nhân thứ hai là nguyên nhân cơ bản quyết định sự khác biệt tâm lí của mỗi người. Tuy vậy, hiện tượng tâm lí của con người không thể tự nhiên xuất hiện. Nó có cơ sở vật chất là bộ não. Các quá trình thần kinh luôn đi trước các quá trình tâm lí, vì vậy, cách gần nhất để hiểu về các quá trình tâm lí là phải hiểu các quá trình thần kinh dẫn trước các quá trình tâm lí. Vì vậy, Carol Ann Tomlinson – một nhà nghiên cứu về phân hóa giáo dục cho rằng, để thực hiện tốt công việc giảng dạy và giáo dục HS, người GV cần phải có hiểu biết về HS của lớp mình dạy ở cấp độ cá nhân để giải thích được các dấu hiệuvề hành vi và cảm xúc của HS, từ đó có sự hỗ trợ giáo dục kịp thời, giảm thiểu những tác động tiêu cực có thể xảy ra, góp phần thực hiện tốt hơn mục tiêu giáo dục, xây dựng môi trường học đường an toàn và lành mạnh.
Trên thực tế giáo dục nói chung và trường THPT Đặng Thúc Hứa nói riêng, nhiều GV khi tiếp nhận lớp chưa có sự nghiên cứu từng HS. Chỉ đến khi xảy ra sự việc liên quan đến HS như đánh nhau, bỏ nhà đi, học hành sa sút, có bảng điểm tổng kết, … thì GVCN mới tìm hiểu HS. Đến lúc sự việc đã rồi thì mọi biện pháp xử lí đều để lại những vết thương không dễ lành.
Chính vì vậy, một trong những việc làm kiên quyết của một GVCN khi nhận lớp đó chính là điều tra để phân loại đối tượng HS để từ đó có những phương pháp tiếp cận, phương pháp giáo dục phù hợp và có những dự đoán chính xác về HS để phòng, tránh được những sự việc đáng tiếc có thể xảy ra đối với HS.
Vậy, có những cách nào để điều tra, phân loại HS và những biện pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng HS là gì?
2.1.2. Phương pháp khảo sát, điều tra HS
2.1.2.1. Khảo sát, điều tra dựa trên sổ điểm, sổ học bạ và từ GVCN cũ (nếu tiếp nhận lớp từ GVCN khác)
Căn cứ vào điểm tổng kết của các môn học những năm trước, GVCN có thể biết được thiên hướng năng lực của HS theo môn khoa học nào hoặc theo nhóm bộ môn nào.
Việc lấy thông tin từ lời phê trong học bạ và những nhận xét từ GVCN cũ sẽ làm chúng ta hiểu rõ hơn về đặc điểm, tính cách, năng lực đặc biệt, hoàn cảnh gia đình, … của từng HS. Tuy nhiên, phần lời phê trong học bạ cũng cần cân nhắc vì không phải GVCN nào cũng tâm huyết đưa ra những nhận xét chính xác, chi tiết.
2.1.2.2. Khảo sát, điều tra dựa trên thông tin cung cấp từ HS trong lớp
Rất nhiều thông tin quan trọng, tế nhị đều được điều tra từ HS trong lớp. HS không chỉ quan sát tiếp xúc với bạn trong lớp mà còn có thể nắm bắt thông tin thông qua những người bạn từ lớp khác. Đây là một trong những nguồn thông tin rất quan trọng và hữu ích. Vì vậy, GVCN phải luôn gần gũi với các HS trong lớp để nhận được sự tin cậy của HS, từ đó thu thập được những thông tin chính xác nhất. GVCN cũng cần lưu ý, tổng hợp thông tin từ nhiều HS, nhiều nhóm bạn HS khác nhau để có cái nhìn tổng thể và khách quan nhất.
2.1.2.3. Khảo sát, điều tra thông qua trò chuyện với phụ huynh HS
GVCN thu thập thông tin từ PHHS thông qua việc đến thăm nhà HS hoặc gọi điện nói chuyện với PHHS.
Đây là hình thức được đánh giá có hiệu quả nhất. Trong khi thăm hỏi gia đình, GVCN có thể tìm hiểu cụ thể hoàn cảnh sống, lao động, học tập và tu dưỡng của HS, hiểu được sự giáo dục của gia đình; cùng gia đình kịp thời giải quyết những vấn đề nảy sinh trong quá trình giáo dục.
Khi trò chuyện với cha mẹ HS, GV hiểu được tính cách, hứng thú và khuynh hướng của HS, đồng thời GVCN cũng đem lại cho gia đình những lời khuyên về
mặt sư phạm trong việc tổ chức công việc ở nhà, những hình thức và phương pháp rèn luyện đạo đức cho các em, …
Việc trò chuyện với PHHS giúp gắn kết môi trường giáo dục giữa gia đình với nhà trường, đưa PHHS vào cuộc trong việc giáo dục HS, hạn chế được hiện tượng buông lỏng giáo dục gia đình để phụ thuộc hoàn toàn vào nhà trường theo kiểu “Trăm sự nhờ thầy cô”.
2.1.2.4. Khảo sát điều tra dựa trên phiếu khảo sát thông tin
Việc khảo sát dựa trên phiếu khảo sát thông tin giúp GVCN nhanh chóng thu được lượng thông tin lớn, tiết kiệm được thời gian làm việc trên số đông HS. Nội dung của phiếu khảo sát thông tin có thể theo mẫu ở phần phụ lục:
2.1.3. Phân loại đối tượng HS
Dựa trên thông tin điều tra được từ các phương pháp trên, GVCN nên phân loại HS thành 5 nhóm để đưa vào sổ kế hoạch công tác chủ nhiệm. 5 nhóm HS đó bao gồm:
– Nhóm HS gặp hoàn cảnh khó khăn.
– Nhóm HS khuyết tật.
– Nhóm HS cá biệt về phẩm chất.
– Nhóm HS yếu về năng lực học tập.
– Nhóm HS có năng lực đặc biệt.
=> Từ đó đưa ra biện pháp giáo dục từng loại đối tượng HS
2.1.4. Biện pháp giáo dục từng loại đối tượng HS
2.1.4.1. Đối với những HS có hoàn cảnh gia đình khó khăn
GVCN thường xuyên động viên giúp đỡ cả về vật chất lẫn tinh thần. Kêu gọi HS cả lớp có tinh thần đoàn kết giúp bạn vượt khó. Đề đạt với chi hội phụ huynh lớp, nhà trường tạo điều kiện giúp đỡ những em đó. Tính ưu việt của việc làm này là vừa khắc phục được khó khăn lại vừa giáo dục được lòng nhân ái cho HS và tranh thủ được sự hỗ trợ của nhà trường của hội phụ huynh HS.
2.1.4.2. Đối với những HS khuyết tật
GVCN cần dành tình cảm ưu ái hơn. Chú ý cách bố trí chỗ ngồi phù hợp, cách đặt câu hỏi gợi mở khi tìm hiểu bài và sự đòi hỏi yêu cầu về nội dung bài học sẽ khác hơn so với HS bình thường. Thường xuyên gặp gỡ phụ huynh để kết hợp theo dõi diễn biến về sức khoẻ và học tập của các em.
2.1.4.3. Đối với HS cá biệt về phẩm chất
Tìm hiểu nguyên nhân qua gia đình: Gia đình có sự mâu thuẫn giữa bố và mẹ, gia đình thiếu quan tâm hoặc có thể bị bạn bè, kẻ xấu lôi kéo, … Hoặc các em có những tính xấu mà bản thân gia đình chưa giáo dục được, … Dùng phương pháp tác
động tình cảm, nghiêm khắc đối với HS nhưng không cứng nhắc. Tuyệt đối không sử dụng phương pháp trách phạt, chú ý gần gũi các em và thường xuyên nhắc nhở động viên khen chê kịp thời. Giao cho các em đó một chức vụ trong lớp nhằm gắn với các em trách nhiệm để từng bước điều chỉnh mình.
2.1.4.4. Đối với HS yếu về năng lực học tập
Tìm hiểu nguyên nhân vì sao em đó học chậm, hạn chế tiếp thu những môn nào. Có thể là ở gia đình các em đó không có thời gian học tập vì phải làm nhiều việc hoặc em đó có lỗ hổng về kiến thức nên cảm thấy chán nản.
GV lập kế hoạch giúp đỡ đối tượng bằng những việc cụ thể như sau: Giảng lại bài mà các em chưa hiểu hay còn hiểu mù mờ vào những thời gian ngoài giờ lên lớp; Đưa ra những câu hỏi từ dễ đến khó để HS có thể trả lời được nhằm tạo hứng thú và củng cố niềm tin ở các em; Thường xuyên kiểm tra các đối tượng đó trong quá trình lên lớp; Tổ chức cho HS học theo nhóm để HS khá giỏi giúp đỡ HS yếu kém tiến bộ; Thành lập các “Đôi bạn cùng tiến” để các HS có năng lực tốt hơn kèm cặp các em có năng lực học tập yếu hơn, đồng thời GVCN cũng nhờ GVBM quan tâm hơn đến các em; Gặp gỡ phụ huynh HS trao đổi về tình hình học tập, cũng như sự tiến bộ của con em để phụ huynh giúp đỡ thêm việc học ở nhà cho các em,… Chú ý tránh thái độ miệt thị, phân biệt đối xử làm cho các em nhụt chí, xấu hổ trước bạn bè.
2.1.4.5. Đối với những HS có năng lực đặc biệt
Điều quan trọng là phát hiện những năng lực đặc biệt ở HS về văn hoá văn nghệ, thể dục thể thao, hội hoạ, … Từ đó, cùng với nhà trường lập kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên cho các đối tượng này. Bồi dưỡng, khơi dậy ở các em lòng say mê hứng thú học tập thông qua những hội thi, những buổi nói chuyện ngoại khoá hoặc gần gũi nhất ngay trong tiết học chính khoá.
Nói chung, dù với đối tượng nào bản thân GV phải lưu ý dùng phương pháp tác động tình cảm, động viên khích lệ kịp thời, phối hợp với phụ huynh để giáo dục và đặc biệt xác định vấn đề giáo dục KT-KN, phẩm chất, năng lực là vấn đề then chốt.
2.2. Giải pháp thứ hai “Tổ chức đổi mới tiết sinh hoạt chủ nhiệm”
2.2.1. Vai trò của việc tổ chức tiết sinh hoạt
Công tác chủ nhiệm có vai trò hết sức quan trọng trong việc giáo dục đạo đức, rèn kĩ năng sống, nâng cao tri thức cho các em HS. Trong qui định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, công tác chủ nhiệm được tính 4 tiết trên tuần. Trong đó có một tiết chính khóa, đó là giờ sinh hoạt lớp ngày cuối tuần. Như vậy sinh hoạt là một tiết học bắt buộc. Tuy nhiên, đây là một tiết học có nhiều điểm khác biệt với những tiết học văn hóa khác.Vì sinh hoạt lớp là dạng hoạt động giáo dục tập thể, là một hình thức tổ chức tự quản cho HS và là một trong những biện pháp cơ bản góp phần xây dựng tập thể HS đoàn kết. Chính thông qua các giờ sinh hoạt lớp, các em HS có thể bày
tỏ, chia sẻ tâm tư, tình cảm và tự đánh giá, nhận xét nhau thẳng thắn, tích cực. Các HS trong lớp được liên kết lại với nhau, GV gắn bó với HS trong một cộng đồng thu nhỏ để giải quyết những vấn đề của cuộc sống thực hàng ngày ở nhà trường, lớp học. HS được mở rộng các mối liên hệ, tăng cường sự hiểu biết, giúp đỡ lẫn nhau, khắc phục xu hướng hẹp hòi, cục bộ, bè phái trong đời sống tập thể. Đây cũng là dịp để HS làm quen với nhiều loại hình hoạt động khác nhau, giúp các em phát triển các kĩ năng cơ bản và cần thiết cho bản thân. Các em phải được vừa học vừa chơi, được thể hiện khả năng của mình, … Nếu như các bộ môn văn hóa đều có chương trình, sách giáo khoa, sách GV, chuẩn kiến thức kĩ năng, tài liệu tham khảo,… thì tiết sinh hoạt lại không có một tài liệu hướng dẫn cụ thể nào. Vài năm gần đây, việc thiết kế giáo án sinh hoạt lớp đã được triển khai đến các nhà trường, các thầy cô giáo làm công tác chủ nhiệm. Như vậy, nội dung và cách thức cơ bản để tiến hành giờ sinh hoạt lớp đã được thống nhất trong các nhà trường. Tuy nhiên việc thực hiện ở mỗi nơi, mỗi GV, … vẫn có sự khác biệt. Vì nhiều lí do khác nhau, lâu nay trong các nhà trường thường chỉ chú trọng đến các giờ dạy văn hóa mà chưa quan tâm đúng mức đến việc quản lí, tổ chức, dạy và học tiết sinh hoạt. Phần lớn các em HS cũng không có nhận thức đúng đắn về vai trò của giờ học này. Chính vì thế thái độ học tập của các em chưa tích cực, đặc biệt không mấy hứng thú.
2.2.2. Đổi mới hình thức tổ chức tiết sinh hoạt
Từ thực trạng kể trên, tôi nhận thấy vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào để đổi mới tiết sinh hoạt cuối tuần cho lớp chủ nhiệm và phát huy được tính tích cực, sáng tạo của HS. Sau đây, tôi xin đưa ra một vài ý kiến cá nhân cùng với sự tham khảo của một số mô hình tiết sinh hoạt lớp được thực nghiệm thành công tại các trường THPT khác.
2.2.2.1. Nguyên tắc chung đổi mới tiết sinh hoạt lớp
– Bám sát mục tiêu giáo dục, ưu tiên hàng đầu cho việc giáo dục đạo đức nhưng không tách rời với các hoạt động dạy – học và rèn luyện kỹ năng sống cho HS – Phát huy tối đa tính tích cực của HS.
– Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi.
– Phát huy thế mạnh của hoạt động nhóm/tổ.
– Chú trọng quan tâm đến tất cả các đối tượng HS .
– Sử dụng linh hoạt các thiết bị, phương tiện dạy học và đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin.
– Đảm bảo tính thực tiễn, phù hợp với cơ sở vật chất, các điều kiện tổ chức hoạt động của nhà trường.
– Đầu tư thật kỹ cho khâu chuẩn bị trước của cả GV lẫn HS( đây là khâu vô cùng quan trọng và đòi hỏi phải có sự đầu tư).