1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN:
2. Tình trạng giải pháp đã biết (Nêu hiện trạng trước khi áp dụng giải pháp mới; phân tích ưu nhược điểm của giải pháp cũ để cho thấy sự cần thiết của việc đề xuất giải pháp mới nhằm khắc phục nhược điểm của giải pháp cũ):

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm xây dựng và phát triển sự nghiệp giáo dục, tất cả vì một mục tiêu cao cả là vì con người, cho con người, đặc biệt là “một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có”. Tổng Bí thư Đỗ Mười đề cao vai trò của giáo dục và giáo dục Lịch sử “Trong quá trình hội nhập và phát triển, bảo vệ và giữ vững độc lập chủ quyền đất nước không chỉ thể hiện qua việc xây dựng nền kinh tế, quốc phòng hùng mạnh mà còn thể hiện qua việc nắm rõ lịch sử nước nhà của thế hệ trẻ. Đó là nền tảng để chúng ta bảo vệ độc lập, chủ quyền của đất nước. Đất nước có phồn vinh, thịnh vượng và có bảo vệ được độc lập, toàn vẹn chủ quyền (lãnh thổ, lãnh hải, không phận) hay không, một phần lớn là nhờ vào công học tập của các em”. Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, quan điểm của Tổng Bí thư Đỗ Mười, đường lối lãnh đạo giáo dục của Đảng và Nhà nước trong thời gian qua chú trọng giáo dục phát triển toàn diện con người với những phẩm chất và năng lực đáp ứng thời đại, trong đó, có giáo dục Lịch sử. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực không chỉ lấy nội dung kiến thức và kỹ năng làm mục tiêu hướng tới mà còn chú trọng hình thành và phát triển năng lực cần có. Trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực, giáo viên là người tổ chức, hỗ trợ HS tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức, thường xuyên tổ chức các buổi thảo luận, tranh luận, chú trọng sự phát triển khả năng giải quyết vấn đề, khả năng giao tiếp, hợp tác… Thông qua việc giải quyết vấn đề, giúp người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Xuất phát từ thực tiễn dạy và học môn Lịch sử tại trường THPT Lý Thường Kiệt, tôi tập trung nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp phát huy phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh trong môn Lịch sử nhằm đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của công cuộc đổi mới giáo dục, đặc biệt là chương trình phổ thông mới khi năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh là một trong những năng lực quan trọng hướng tới hình thành cho học sinh, từ đó, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử tại nhà trường.

Xuất phát từ thực tế đó, tôi xin chia sẻ với các đồng nghiệp “Một số giải pháp phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh trong môn Lịch sử tại trường trung học phổ thông Lý Thường Kiệt”.

1.1. Cơ sở lý luận về năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo

Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là một trong các năng lực cơ bản, cần thiết cho con người trong xã hội ngày càng phát triển. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo được hình thành và phát triển ở nhiều môn học khác nhau, trong đó có môn Lịch sử. Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo đối với HS cấp THPT được mô tả như sau:

• “Nhận ra ý tưởng mới: biết xác định và làm rõ thông tin, ý tưởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau; biết phân tích các nguồn thông tin độc lập để thấy được khuynh hướng và độ tin cậy của ý tưởng mới.
• Phát hiện và làm rõ vấn đề: phân tích được tình huống trong học tập, trong cuộc sống; phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống.
• Hình thành và triển khai ý tưởng mới: nêu được nhiều ý tưởng mới trong học tập và cuộc sống; suy nghĩ không theo lối mòn; tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tưởng khác nhau; hình thành và kết nối các ý tưởng; nghiên cứu để thay đổi giải pháp trước sự thay đổi của bối cảnh; đánh giá rủi ro và có dự phòng.
• Đề xuất, lựa chọn giải pháp: thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề; đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất.
• Thiết kế và tổ chức hoạt động: lập được kế hoạch hoạt động; tập hợp và điều phối được nguồn lực cần thiết cho hoạt động; biết điều chỉnh kế hoạch và việc thực hiện kế hoạch phù hợp với hoàn cảnh để đạt hiệu quả cao; đánh giá được hiệu quả của giải pháp và hoạt động.
• Tư duy độc lập: không chấp nhận thông tin một chiều; không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề; biết quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục; sẵn sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề”.

Trong dạy học Lịch sử, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động phát hiện vấn đề, nêu giả thuyết, ý kiến cá nhân về sự kiện, nhân vật lịch sử; tìm logic trong cách thức giải quyết vấn đề; vận dụng bài học kinh nghiệm lịch sử trong thực tế cuộc sống…

1.2. Thực trạng của dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo Lịch sử tại trường THPT Lý Thường Kiệt

Việc học tập môn Lịch sử là quá trình nhận thức biến những kiến thức khoa học Lịch sử tích luỹ từ nhiều thế hệ của nhân loại, được lựa chọn thành kiến thức của chính mình. Trong quá trình học tập, giải quyết vấn đề và sáng tạo là nội dung quan trọng thể hiện sự chiếm lĩnh kiến thức, hoàn thành nhiệm vụ được giao của học sinh để nắm vững kiến thức Lịch sử một cách chính xác. Vấn đề phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh đã được giáo viên môn Lịch sử tại trường THPT Lý Thường Kiệt quan tâm chú trọng, trong quá trình thực hiện hướng dẫn học sinh học tập tại nhà trường có những ưu điểm và hạn chế như sau:

a. Ưu điểm

Mặc dù cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều hạn chế nhưng giáo viên môn Lịch sử trường THPT Lý Thường Kiệt đã không ngừng phấn đấu để hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ và đặc biệt là chú trọng nhất về nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường. Giáo viên được tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn; tổ chuyên môn hoạt động hiệu quả, thường xuyên trao đổi kinh nghiệm trong quá trình thực hiện hoạt động dạy học tích cực nên nắm vững cách thực hiện đổi mới phương pháp dạy, dạy học theo chương trình sách giáo khoa mới, dạy học theo chuẩn kiến thức kĩ năng các môn học; đổi mới cách đánh giá học sinh, coi trọng sự tiến bộ của học sinh. Đội ngũ giáo viên đều đạt chuẩn đảm bảo khả năng thực hiện hoạt động dạy học tích cực. Hầu hết các giáo viên và học sinh đã có nhận thức đúng về vấn đề phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, thấy được tầm quan trọng của việc phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông.

Ban giám hiệu luôn quan tâm, chỉ đạo sát sao, góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng dạy học môn Lịch sử tại nhà trường.

1. Một số hạn chế và nguyên nhân hạn chế:

Việc dạy học phát triển năng lực nói chung và phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo nói riêng của học sinh trong môn Lịch sử còn một số tồn tại như sau: Đại bộ phận học sinh chỉ học thuộc kiến thức nhưng không tường minh vì vậy không biết kết nối các kiến thức đã có để học kiến thức mới. Học chỉ để đối phó với thi cử và kiểm tra, cho nên ý thức giải quyết vấn đề và sáng tạo chưa trở thành động lực trong học tập, chưa chủ động học để làm phong phú thêm kiến thức Lịch sử cho bản thân. Học sinh rất ít khi trình bày ý kiến của mình vì cho rằng kiến thức của mình còn yếu kém, hoặc không tự tin để trình bày. Do quan niệm môn chính môn phụ nên việc học tập môn Lịch sử hầu như không được chú trọng, các em chủ yếu học bài ở vở ghi và sách giáo khoa.

Những hạn chế trên xuất phát từ những nguyên nhân sau:

Trước hết, phải thừa nhận rằng, nội dung học môn Lịch sử hiện nay khó và mức độ hấp dẫn không cao. Ðã là Lịch sử, nhất thiết phải gắn với sự kiện, nhân vật và hiểu Lịch sử nhất định phải nắm vững những sự kiện, nhân vật cơ bản, quan trọng trong suốt quá trình hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.

Thứ hai, chương trình do Bộ Giáo dục và Ðào tạo quy định là yêu cầu học sinh phải nắm được hầu như tất cả các nội dung về Lịch sử Việt Nam và Lịch sử thế giới. Tuy có đổi mới trong quá trình dạy học và kiểm tra, đánh giá, thi THPT Quốc gia trong những năm gần đây nhưng những nội dung học vẫn tương đối nặng, nhiều nội dung vẫn cần phải ghi nhớ.

Thứ ba, do yêu cầu của chương trình, nội dung trong sách giáo khoa quá nặng, ôm đồm, thiếu tính chọn lọc, thậm chí một số nội dung thiếu tính liên kết và lôgic. Nội dung trong sách giáo khoa như một “đĩa nén”, đầy ắp thông tin mà học sinh không thể nhớ hết được, dẫn đến tình trạng “học trước quên sau”.

Thứ tư, nhiều giáo viên vẫn nặng quan điểm cho rằng Lịch sử là một môn phụ, cho nên giáo viên dạy môn Lịch sử chưa tập trung cải tiến nội dung, phương pháp giảng dạy. Tình trạng “dạy chay”, bắt học thuộc lòng một cách máy móc vẫn là tình trạng phổ biến.

Thứ năm, một bộ phận xã hội hiện nay chưa coi trọng môn Lịch sử và ngành Lịch sử. Quá trình công nghiệp hóa của đất nước đã hướng mọi người lựa chọn các ngành phục vụ cho sản xuất công nghiệp với nhiều cơ hội nghề nghiệp. Điều đó tạo ra một sự chuyển biến đối với học sinh phổ thông. Học sinh cố học tốt những môn Khoa học tự nhiên (Toán, Vật lý, Hoá học, Sinh học) để có thể thi đỗ vào các ngành nghề dễ tìm việc làm. Để tập trung học tốt các môn tự nhiên, nhiều bạn đã chọn biện pháp xem nhẹ các môn Khoa học xã hội, đặc biệt là môn Lịch sử. Vì vậy, các bạn thường lơ là trong việc học và kết quả là chất lượng học tập Lịch sử không cao. Ngoài ra, các ngành nghề có môn Lịch sử không nhiều lựa chọn và khi ra trường thì sinh viên sẽ ít cơ hội nghề nghiệp hơn. Những vấn đề trên đã tác động rất lớn đến tâm lý các em học sinh, các bạn trẻ ít chú ý và hướng đến việc ôn luyện và trau dồi kiến thức lịch sử, khiến cho môn Lịch sử không được coi trọng.

2. Nội dung (các) giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến:

2.1. Mục đích của (các) giải pháp: (nêu vấn đề cần giải quyết)

Nhằm nghiên cứu thực trạng trong dạy học môn Lịch sử ở Trường THPT Lý Thường Kiệt. Đề xuất một số giải pháp thực hiện có hiệu quả phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh trong môn Lịch sử tại trường trung học phổ thông Lý Thường Kiệt, góp phần nâng cao hứng thú học tập môn Lịch sử nói riêng và nâng cao chất lượng dạy học nói chung. Phát triển hệ thống các năng lực chung và năng lực riêng biệt, đặc biệt là năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học bộ môn Lịch sử, đề xuất các biện pháp phù hợp để năng lực người học phát triển ở mức cao nhất.

2.2. Nội dung (các) giải pháp

* Xuất phát từ thực tiễn công tác dạy học Lịch sử, để nâng cao hiệu quả phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo nói riêng và nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử tại các trường trung học phổ thông, áp dụng các giải pháp sau:

2.2.1. Vận dụng hiệu quả phương pháp dạy học giải quyết vấn đề

Dạy học giải quyết vấn đề là cách thức tổ chức dạy học, trong đó học sinh được đặt trong một tình huống có vấn đề mà bản thân học sinh chưa biết cách thức, phương tiện (tri thức, kĩ năng…) cần phải nỗ lực tư duy để giải quyết vấn đề.