SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh học tập hiệu quả dạng văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn lớp 5

1. PHẦN MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Dạy tốt phân môn Tập làm văn nói chung và dạng văn tả cảnh nói riêng là vấn đề được nhiều giáo viên Tiểu học quan tâm. Phân môn Tập làm văn phát huy bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết trong môn Tiếng Việt. Học sinh Tiểu học ngay từ lớp 1, 2, 3 đã được tiếp xúc với nhiều dạng văn bản khác nhau, có nội dung gần gũi trong cuộc sống và kĩ năng giao tiếp của các em với cộng đồng. Đó là một ưu điểm không ai phủ nhận. Tuy nhiên, chương trình mới chuyển tải sự thay đổi cả về nội dung và kỹ năng rèn luyện lẫn hình thức, biện pháp và quy trình lên lớp. Là giáo viên, nhất là giáo viên dạy lớp 5 không ai tránh khỏi những trăn trở, băn khoăn là làm thế nào giúp học sinh rèn luyện tốt kỹ năng làm bài Tập làm văn, nhất là văn tả cảnh.

Qua thực tế nhiều năm giảng dạy lớp 5, tôi ít khi phát hiện được học sinh giỏi phân môn Tập làm văn. Tại sao học sinh giỏi Tập làm văn ít ỏi, đếm trên đầu ngón tay như vậy, trong khi tiếng Việt là tiếng mẹ đẻ của chúng ta, các em lúc chưa tròn một tuổi đã biết nói, năm sáu tuổi đã biết đọc, đã biết viết tiếng Việt ? Chúng ta đã tự hào Tiếng Việt ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế làm buồn lòng những thầy cô giáo chúng ta vì học sinh giỏi phân môn Tập làm văn còn quá khiêm tốn. Khi chấm bài Tập làm văn, tôi thấy đa số học sinh đã biến các bài văn tả cảnh thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà. Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy- học Tập làm văn nhất là văn tả cảnh cho học sinh lớp lớp 5.

Qua thực tế tôi nhận thấy rằng đa số khả năng học môn Tập làm văn của học sinh còn hạn chế. Học sinh không biết làm một bài văn hoàn chỉnh, không biết dùng từ đặt câu, trong quá trình làm bài văn không biết dùng các biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa và cả biện pháp liên tưởng vào làm các bài văn dạng văn tả cảnh.Trong cách làm bài của học sinh không sử dụng câu mở đoạn cho một đoạn văn mặc dù kiến thức này đã được học ở lớp 4. Các câu trong đoạn văn hay cả bài văn không có sự liên kết chặt chẽ, không theo một trình tự nhất định. Chính vì vậy, bài văn của học sinh thường luôn bị lộn xộn, miêu tả lung tung. Hiện nay, chúng ta đang có xu hướng nâng cao dần, nâng cao mãi kết quả bài làm văn của học sinh. Nghĩa là chúng ta đang hướng tới những bài văn hay của học sinh.Trong khi chấm bài thì dễ dàng tìm ra sai sót nhưng làm sao cho học sinh không bị mắc phải sai sót đó thì nhiều khi phần lớn chúng ta lại không chỉ ra được một cách đầy đủ đúng hướng cho học sinh.

Với những lý do trên, tôi chọn và viết đề tài Một số kinh nghiệm giúp học sinh học tập hiệu quả dạng văn tả cảnhtrong phân môn Tập làm văn lớp 5.

 1.2. Mục đích nghiên cứu:  

–  Phân môn Tập làm văn có tính chất tổng hợp, vừa vận dụng các hiểu biết và kĩ năng về tiếng Việt từ các phân môn khác, vừa phát huy và hoàn thiện các kết quả đó. Để thực hiện vai trò này, phân môn Tập làm văn ở lớp 5 có những mục tiêu sau:

+ Hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng Việt  (nghe, nói, đọc, viết ) để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi.

+ Thông qua việc dạy và học tiếng Việt, góp phần rèn luyện các thao tác tư duy.

+ Cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về xã hội, tự nhiên và con người, về văn hoá, văn học của Việt Nam và nước ngoài.

+ Bồi dưỡng tình yêu tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa: có tri thức, thấm nhuần truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ưa chuộng lối sống lành mạnh, ham thích làm việc, …

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Học sinh lớp 5C, trường Tiểu học Tân Sơn, năm học ……..

1.4. Phương pháp nghiên cứu

+ Phương pháp nghiên cứu lý luận.

+ Phương pháp quan sát, điều tra. 

+  Đọc và tham khảo các tài liệu liên quan đến việc hướng dẫn làm văn tả cảnh.

+ Phương pháp đàm thoại.

+ Phương pháp phân tích các các bài văn mẫu.

+ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm qua tiết trả bài.

+ Phương pháp chọn lọc chi tiết.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu,… để viết nên một bài Tập làm văn.

Theo quan điểm tích hợp, các phân môn được tập hợp lại xung quanh trục chủ điểm và các bài đọc. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng gắn bó chặt chẽ với nhau. Như vậy, muốn dạy – học có hiệu quả Tập làm văn miêu tả nói chung văn tả cảnh nói riêng, nhất thiết người giáo viên phải dạy tốt câc phân môn Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu. Vì trong các bài đọc, trong câu chuyện, trong các bài tập Luyện từ – câu thường xuất hiện các đoạn văn, khổ thơ có nội dung miêu tả rất rõ về cảnh vật, thiên nhiên, con người,…

Bài Tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khô cứng, cóp nhặt của người khác, nội dung bài văn sẽ không hồn nhiên, trong sáng, mới mẻ như tâm hồn của các tác giả nhỏ tuổi.

Chất lượng Tập làm văn là chất lượng của cảm thụ văn học, của các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết tiếng mẹ đẻ. Cho nên, thầy và trò phải soạn giảng và học tập tích cực, nghiêm túc, hiệu quả, mới mong nâng cao một cách bền vững chất lượng môn tiếng Việt ở lớp cuối cấp Tiểu học.

Dạy Tập làm văn lớp 5 phải đảm bảo mục tiêu yêu cầu cần đạt về kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông cấp Tiểu học theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng của từng môn học (ban hành kèm theo quyết định số 16 của Bộ GD-ĐT) và phù hợp trình độ của từng học sinh trong lớp mà “Hướng dẫn 896” của Bộ GD-ĐT đã đề ra.

Tôi tin rằng đề tài này nếu được áp dụng và vận dụng hợp lý sẽ đem lại hiệu quả cao đối với văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt lớp 5 nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

Năm học ……., tôi được phân công giảng dạy lớp 5C với 40 học sinh. Hầu hết học sinh của lớp tôi còn rất hạn chế khi làm bài Tập làm văn. 

Qua kết quả thi giữa kì 1, tôi thống kê được chất lượng bài văn tả cảnh của lớp tôi (thang điểm 10) như sau:

Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với giáo viên Tiểu học. Ý nghĩ cho rằng Tập làm văn là một phân môn khó dạy, khó học và khó đạt hiệu quả cao đã là nhận thức chung của nhiều thầy, cô giáo. Xuất phát từ thực trạng trên, đồng thời thấy rõ vai trò, nhiệm vụ của một giáo viên đang đứng trên bục giảng, tôi mạnh dạn đưa ra các giải pháp sau đây:

2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề:

2.3.1. Nâng cao hiểu biết của bản thân về: văn tả cảnh, biện pháp giúp học sinh hình thành kĩ năng viết văn tả cảnh.

– Nghiên cứu chương trình tập làm văn lớp 5, tôi nhận thấy phân môn Tập làm văn trong chương trình lớp gồm các kiến thức sau: 

– Văn miêu tả:  + Tả cảnh: 18 tiết

                           + Tả người: 15 tiết

– Các loại văn bản khác: + Báo cáo thống kê.

+ Làm đơn.

+ Thuyết trình, tranh luận.

+ Làm biên bản

– Trong đó thể loại văn miêu tả khá trọng tâm và quan trọng trong chương trình Tập làm văn lớp 5. Bởi văn miêu tả vẽ ra các sự vật, sự việc, hiện tượng, con người. . . bằng ngôn ngữ một cách sinh động, cụ thể. Vì vậy việc làm trước tiên của tôi là tiến hành điều tra thực trạng học sinh trong lớp qua kết quả chất lượng đầu năm, đánh giá kĩ năng làm văn theo bốn mức: Giỏi – khá – trung bình – yếu. Trong đề tài này tôi chỉ đưa ra biện pháp giúp học sinh học có hiệu quả về dạng văn tả cảnh.

* Các bước tiến hành:

– Nghiên cứu sách giáo viên, các tài liệu tham khảo liên quan đến việc dạy và học văn tả cảnh lớp 5.

– Dạy học bằng các phương pháp và hình thức phù hợp nhằm phát huy tính tích cực học tập môn Tập làm văn của học sinh. 

– Sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả ( Tranh ảnh, vật thật ).

– Quan tâm đến các đối tượng học sinh trong lớp – đặc biệt là các đối tượng học sinh chưa hoàn thành; trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ khi các em gặp lúng túng trong giờ học.

– Kết hợp với các môn học khác cung cấp thêm vốn từ cho học sinh.

– Bản thân tôi luôn tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm qua sách báo, qua đồng nghiệp để cải tiến, đầu tư cho mỗi bài dạy.

–  Đối với học sinh lớp 5 tôi trực tiếp giảng dạyvốn ngôn ngữ của các em còn nhiều hạn chế – đặc biệt là các em chưa biết cách dùng các biện pháp so sánh, nhân hoá để miêu tả mà đa số các em “nghĩ sao thì viết vậy”. Có dùng thì nhiều hình ảnh cũng chưa phù hợp. Vì vậy, trong mỗi giờ Tập làm văn giáo viên cần thực hiện tốt các yêu cầu này.

– Ở lớp 5, việc hình thành kĩ năng viết bài văn tả cảnh cho học sinh thường trải qua các khâu cơ bản là:      

  + Tìm hiểu cấu tạo của bài văn tả cảnh.

+ Phân tích các bài văn mẫu. 

+ Quan sát, lập dàn ý chi tiết.

   + Viết từng đoạn văn

+ Viết thành bài văn hoàn chỉnh.

+ Học tập, rút kinh nghiệm qua giờ trả bài.

2.3.2. Hướng dẫn học sinh hiểu và rèn kĩ năng viết văn tả cảnh theo đúng quy trình khoa học của Sách giáo khoa Tiếng Việt 5.

2.3.2.1. Hướng dẫn tìm hiểu cấu tạo của bài văn tả cảnh.

– Muốn dạy học sinh làm văn tả cảnh đạt yêu cầu thì giáo viên cần biết thế nào là văn tả cảnh, đặc điểm thể loại văn tả cảnh, biết yếu tố nào là quan trọng và cần thiết để giúp học sinh làm được bài văn tả cảnh sinh động thông qua quan sát đối tượng miêu tả và tìm hiểu các bài văn mẫu trong sách giáo khoa lớp 5 rồi thực hiện các bước sau:

+ Rèn kĩ năng cho học sinh cảm thụ cái hay của một đoạn văn hay một bài văn mẫu thông qua việcđọc bài văn thật hay ( GV hoặc HS đọc tốt trong lớp).

+ Giáo viên phải hướng dẫn học sinh tìm hiểu cấu tạo của bài văn tả cảnh.

Ví dụ : Khi tìm hiểu bài:  Cấu tạo của bài văn tả cảnh.

– Giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài: “Hoàng hôn trên sông Hương” 

– Phân tích bài văn bằng hệ thống câu hỏi để khai thác nội dung bài.

 + Bài văn có mấy đoạn? ( 4 đoạn gồm một đoạn mở bài, hai đoạn thân bài và một đoạn kết bài) 

+ Tìm phần mở bài, thân bài, kết bài và cho biết nội dung chính của từng đoạn.

+ Phần mở bài và kết bài tác giả viết theo cách nào? Vì sao?