SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 học tốt biện pháp tu từ so sánh

A .MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Khi vừa lọt lòng ta đã được nghe câu hát ru ầu ơ của bà của mẹ :

           “ Ơn cha nặng lắm ai ơi

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang ” 

Rồi thì  :

                      “Công cha như núi Thái Sơn

          Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra ”

Vậy là khi vừa chào đời,  mỗi chúng ta đã được trò chuyện giao tiếp với những người xung quanh mà không ai không một lần sử dụng phép tu từ so sánh.

“So sánh” là “cách nói” rất quen thuộc và phổ biến trong cuộc sống cũng như trong sáng tạo văn chương. Nhờ phép so sánh, người viết có thể gợi ra những hình ảnh cụ thể, những cảm xúc thẩm mĩ lành mạnh, đẹp đẽ cho người đọc, người nghe. So sánh được coi là một trong những phương thức tạo hình, gợi cảm hiệu quả nhất, có tác dụng lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc quan sát và khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Mặt khác, nó còn làm cho tâm hồn và trí tuệ của con người thêm phong phú, giúp con người cảm nhận văn học và cuộc sống một cách tinh tế hơn, sâu sắc hơn. 

Chỉ cần sử dụng biện pháp so sánh trong câu ca dao trên , tâm tư tình cảm của con người sẽ được bộc lộ  một cách kín đáo và tế nhị.

Xuất phát từ vai trò và tác dụng của phép tu từ so sánh, từ mục tiêu của môn Tiếng Việt ở tiểu học, ngay từ lớp 1, các bài học của sách giáo khoa đã đưa vào khá nhiều hình ảnh so sánh… Tuy nhiên, đến lớp 3 HS mới chính thức được học về phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu.

Sách giáo khoa Tiếng Việt 3 đã giới thiệu sơ bộ về phép so sánh, hình thành những hiểu biết và kĩ năng ban đầu về so sánh cho HS thông qua các bài tập thực hành. Từ đó, giúp HS cảm nhận được cái hay của một số câu văn, câu thơ và vận dụng phép so sánh vào quan sát sự vật, hiện tượng xung quanh và thể hiện vào bài tập làm văn được tốt hơn. Mặt khác, việc dạy phép tu từ so sánh cho HS lớp 3 cũng là một cách chuẩn bị dần để các em sử dụng thành thạo hơn  phép tu từ này khi làm các bài văn kể chuyện, miêu tả ở lớp 4, lớp 5.

Trong thực tế, GV và HS lớp 3 còn gặp nhiều khó khăn khi dạy học về phép tu từ so sánh, hiệu quả dạy học về phép tu từ so sánh chưa cao. HS lớp 3 nhận biết được các hình ảnh so sánh nhưng việc vận dụng kiến thức về phép so sánh vào nói, viết thì còn nhiều hạn chế. GV còn lúng túng khi lựa chọn các phương pháp hướng dẫn HS tìm hiểu cách so sánh và tác dụng của phép so sánh. Việc đánh giá kỹ năng sử dụng phép so sánh của HS cũng chưa có các tiêu chí cụ thể, nhiều khi, sự đánh giá của GV còn mang tính chất cảm tính và kinh nghiệm chủ nghĩa. Bên cạnh đó,  các công trình nghiên cứu về vấn đề này hầu như chưa có, vì vậy, GV tiểu học còn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm các tài liệu tham khảo.

Xuất phát từ những lí do trên, trong quá trình dạy học nhiều năm qua, tôi đã rút ra: “Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 học tốt biện pháp tu từ so sánh”. Điều đó khẳng định vai trò trách nhiệm của mỗi giáo viên trong việc hình thành cho học sinh kĩ năng nhận biết và sử dụng biện pháp tu từ so sánh. Giúp học sinh phát triển kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện để học sinh phát triển một cách toàn diện đồng thời giúp giáo viên có được các phương pháp rèn luyện học sinh về kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh. Đó chính là mục đích của Sáng kiến kinh nghiệm này.

1. Mục đích nghiên cứu

Góp phần giúp học sinh củng cố lý thuyết về cách dùng từ so sánh, từ đó học sinh biết phân biệt, biết cách so sánh tu từ.

Giúp học sinh tiếp cận kịp thời với sách giáo khoa đồng thời giúp giáo viên có được các phương pháp rèn luyện học sinh kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3.

III. Đối tượng nghiên cứu

– Phương pháp và quá trình dạy học phép tu từ so sánh ở lớp 3.

– Tìm hiểu các vấn đề lý thuyết về phép tu từ so sánh trong Tiếng Việt.

– Tìm hiểu nội dung dạy học về phép tu từ so sánh và thực trạng của việc dạy học phép tu từ so sánh ở lớp 3. 

– Đưa ra  Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 học tốt biện pháp tu từ so sánh 

– Tổ chức dạy học thực nghiệm để kiểm tra tính hiệu quả và tính khả thi của Sáng kiến kinh nghiệm.

-Thực nghiệm với học sinh lớp 3 .

1. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện các nhiệm vụ nêu trên, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây:

– Phương pháp nghiên cứu lí luận  nhằm thu thập các thông tin lí luận có liên quan đến đề tài nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu thực tiễn nhằm điều tra thực trạng dạy và  học các phép tu từ để phát hiện những vấn đề cần nghiên cứu, cần tìm ra giải pháp.

– Phương pháp thực nghiệm dạy học.

B .NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm :

        + Mục tiêu của việc dạy học phép tu từ so sánh ở tiểu học

Thống nhất với mục tiêu của chương trình Tiếng Việt ở tiểu học, mục tiêu của việc dạy biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3 là rèn luyện kĩ năng. Thông qua việc giải bài tập, HS nhận diện phép tu từ so sánh tức là chỉ ra được hình ảnh, nhân vật hoặc chi tiết được sử dụng trong bài đồng thời hiểu được tác dụng của phép tu từ so sánh.

Ngoài việc nắm được dấu hiệu và hiểu được giá trị biểu cảm của phép tu từ so sánh, chương trình còn yêu cầu HS biết vận dụng so sánh tu từ  vào việc nói viết, như biết dùng những hình ảnh so sánh sinh động trong giao tiếp, trong làm văn hay khi kể lại một câu chuyện mà các em được nghe, được đọc. Đây cũng là một cách chuẩn bị dần để các em sử dụng thành thạo hơn phép so sánh tu từ khi làm các bài văn kể chuyện, miêu tả ở lớp 4 hoặc lớp 5.

Mặc dù những kiến thức về so sánh được dạy cho HS lớp 3 còn ở mức độ sơ giản song thông qua đó chương trình còn muốn bước đầu trang bị cho HS những cách nói, cách nhìn giản dị mà sâu sắc, tinh tế về đời sống, văn hoá, văn học của con người Việt Nam. Từ đó, góp phần hình thành và phát triển tư tưởng, tình cảm và nhân cách HS.

+ Nội dung dạy học biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3

Nội dung về biện pháp tu từ so sánh chiếm một dung lượng không lớn trong chương trình Tiếng Việt lớp 3. Tất cả chỉ có 7 tiết học, khoảng 1/5 tổng số thời gian của phân môn Luyện từ và câu và 1/35 tổng số thời gian của môn Tiếng Việt.

Phép tu từ so sánh được dạy ở học kì I, cứ 2 tuần  một tiết. Có thể thống kê nội dung dạy học về phép tu từ so sánh cụ thể như sau:

Thống kê nội dung dạy học phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu:

 Qua phân tích nội dung dạy học, chúng ta thấy rằng, lớp 3 dạy phép tu từ cho HS thông qua hệ thống các bài tập, Sách giáo khoa Tiếng Việt 3 có hai loại bài tập sau: 

1. Bài tập nhận biết phép tu từ so sánh

Dạng 1: Tìm những sự vật được so sánh:

Dạng 2: Tìm những hình ảnh so sánh:

Dạng 3: Tìm các từ so sánh

Dạng 4: Tìm các đặc điểm so sánh

1. Bài tập vận dụng phép tu từ so sánh

Dạng 1: Bài tập nhận biết tác dụng của phép tu từ so sánh ( Bài tập điền khuyết)

Dạng 2: Bài tập đặt câu có dùng phép tu từ so sánh ( Nhìn tranh đặt câu)