SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 4 học tốt văn miêu tả

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài.

Môn Tiếng Việt ở Tiểu học là một trong những môn học có vị trí vô cùng quan trọng, được chia thành nhiều phân môn. Mỗi phân môn đều có mục đích riêng, yêu cầu riêng của nó, song đều có một điểm chung là hình thành và phát triển 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết thông qua hoạt động giao tiếp cho học sinh. 

Riêng phân môn Tập làm văn có vị trí đặc biệt quan trọng, mang tính chất thực hành, toàn diện, tổng hợp và sáng tạo, hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng Việt để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi đồng thời rèn luyện cho học sinh các thao tác của tư duy, các kĩ năng sản sinh văn bản. Nhờ vậy Tiếng Việt không chỉ là một hệ thống cấu trúc được xem xét từng phần từng mặt, qua từng phân môn mà trở thành công cụ sinh động trong quá trình giao tiếp, tư duy và học tập.

         Nói cách khác, phân môn Tập làm văn đã góp phần thực hiện hóa mục tiêu quan trọng bậc nhất của việc dạy và học Tiếng Việt trong đời sống khoa học, trong quá trình lĩnh hội các tri thức khoa học. Tập làm văn là thước đo đánh giá kết quả học tập và giảng dạy các phân môn khác.

         Để làm được một bài văn hay theo đúng nghĩa là một văn bản trọn vẹn cả ý và lời, một văn bản có sáng tạo, mang dấu ấn cá nhân riêng là rất khó. Học sinh phải nắm chắc các kiến thức về thể loại, hệ thống các kĩ năng phân tích đề, tìm ý, lập dàn ý, kiểu bài,… Đặc biệt là phải có khả năng tư duy và kĩ năng diễn đạt tương đối tốt. Nhưng thực trạng làm văn miêu tả hiện nay, bên cạnh nhiều điểm tốt mang lại những kết quả nhất định vẫn còn khá nhiều khuyết điểm và nhược điểm. Khuyết điểm lớn nhất, dễ nhận thấy nhất là bệnh công thức, khuôn sáo máy móc, thiếu chân thực, vay mượn tình ý của người khác. Học sinh thường sẵn sàng học thuộc một bài văn mẫu, một đoạn văn mẫu, một câu văn mẫu. Khi làm bài, các em sao chép nó ra và biến nó thành bài làm của mình. Với cách làm bài đó, các em không cần biết đến đối tượng miêu tả, không hề quan sát và không có cảm xúc gì về chúng cả.

          Mặt khác, bài viết của học sinh miêu tả một cách chung chung, hời hợt, không có sắc thái riêng biệt nào của đối tượng được tả… Vì thế bài văn đó đem  gán cho đối tượng miêu tả nào cùng loại đều được, thay đổi họ tên của người làm bài đi thì dùng cho học sinh nào cũng thế. Một bài văn miêu tả như vậy đọc lên thấy nhạt nhạt, mờ mờ.

         Trước thực trạng trên, rõ ràng vấn đề đặt ra đối với chúng ta là: Cần làm thế nào để giúp học sinh cải thiện chất lượng viết bài văn miêu tả? Bản thân tôi là một giáo viên dạy lớp 4, tôi đã suy nghĩ tìm tòi và cải tiến biện pháp dạy học phân môn Tập làm văn để khắc phục tình trạng đó. Chính vì thế tôi đã mạnh dạn đưa ra “Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 4 học tốt văn miêu tả” 

2. Mục đích nghiên cứu:

      Giúp HS lớp 4: – Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn ý; Kĩ năng dùng từ, đặt câu, liên kết đoạn văn mạch lạc; Kĩ năng viết văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

– Bồi dưỡng tình cảm yêu mến gắn bó, biết trân trọng những gì xung quanh các em; Rèn luyện phương pháp tìm tòi, vận dụng kiến thức, phát triển tư duy. Từ đó các em có thể viết văn miêu tả theo yêu cầu kiến thức, kĩ năng của chương trình, sách giáo khoa và tạo tiền đề tốt để viết văn miêu tả ở lớp 5.

* Giúp giáo viên: – Nhìn nhận lại sâu sắc hơn việc dạy văn miêu tả cho học sinh để vận dụng phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt, tạo ra cách dạy học văn miêu tả mới, chống lối dạy theo điệu “sáo”. 

– Tự tìm tòi, nâng cao khả năng đúc rút kinh nghiệm trong giảng dạy Tập làm văn nói chung và dạy văn miêu tả nói riêng; Nâng cao khả năng nghiên cứu khoa học cho bản thân.

3. Đối tượng nghiên cứu.

       Nghiên cứu các thể loại văn miêu tả lớp 4. đối với học sinh lớp 4A trường Tiểu học Lộc Sơn, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa.

4. Phương pháp nghiên cứu.

        Trong quá trình thực hiện nội dung của sáng kiến, tôi đã sử dụng một số phương pháp sau:

  – Phương pháp mở vấn đề; Phương pháp nêu và giải quyết vấn đề; Phương pháp trực quan; Phương pháp rèn luyện theo mẫu; Phương  pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết; Phương pháp tổng kết kinh nghiệm; …

  – Tìm hiểu thực tế dạy – học văn miêu tả.

  – Khảo sát bài viết, bài nói của học sinh.

  – Dạy thực nghiệm.

  – Tổ chức cho học sinh đi trải nghiệm thực tế.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

1.1. Văn miêu tả là gì?   

      Trong chương trình Tập làm văn lớp 4, thời lượng dành cho văn miêu tả khá lớn, gồm: Miêu tả đồ vật, miêu tả cây cối, miêu tả con vật. 

      Vậy miêu tả là gì? – “Miêu tả là vẽ lại bằng lời những đặc điểm nổi bật của con người, sự vật để giúp người nghe, người đọc hình dung được các đối tượng ấy”.

1.2. Đặc trưng của văn miêu tả.

* Văn  miêu tả mang tính thông báo thẩm mĩ chứa đựng tình cảm của người viết  

     Dù là tả một con gà, một cây bàng chuyển sắc lá mùa đông hay một con vật nuôi gần gũi trong gia đình… Bao giờ người viết cũng đánh giá chúng theo một quan điểm thẩm mĩ, cũng gửi vào bài viết quan điểm đánh giá, bình luận của mình. Do vậy từng chi tiết trong bài văn miêu tả đều mang ấn tượng cảm xúc chủ quan. Đặc điểm này làm cho miêu tả trong văn học khác với miêu tả trong các văn phong khoa học khác.

* Văn miêu tả có tính sinh động và tạo hình.

    Như  ta đã biết, chất  lượng  bài văn miêu tả là nói ít gợi nhiều. Chi tiết nêu ra 

không  cần  nhiều  nhưng  phải  dẫn  người đọc đến cảm giác cảm xúc nhất định,

dẫn đến những hình ảnh sinh động giúp người đọc “nhìn rõ” và có ấn tượng với đối tượng miêu tả trong bài. Đương nhiên cảm xúc đó, hình ảnh sắc nét đó phải thể hiện được lí tưởng thẩm mĩ của thời đại, phải hướng tới cái Chân – Thiện – Mĩ, nâng cao tâm hồn và nhân cách con người.

* Ngôn ngữ miêu tả có tính cụ thể.

        Sự cụ thể hóa nghệ thuật được thực hiện nhờ cách lựa chọn và tổ chức các phương tiện ngôn ngữ. Dùng từ ngữ này thay cho từ ngữ có nghĩa khái quát là một cách tiêu biểu nhất để tạo hình tượng cụ thể, tác động vào trí tưởng tượng của người đọc. Sự cụ thể hóa nghệ thuật có thể đạt được một phương thức đặc biệt gọi là “sự dẫn dắt bằng động từ”. Người viết văn gọi tên từng động tác, từng giai đoạn biến đổi của trạng thái. Kết quả là nhiều động từ được sử dụng trong một đoạn văn miêu tả có tác dụng khuyến khích trí tưởng tượng của người đọc.

1.3. Các kĩ năng làm văn miêu tả.

– Kĩ năng phân tích, xác định yêu cầu của đề bài.

– Kĩ năng quan sát, tìm ý, sắp xếp ý.

– Kĩ năng dựa vào dàn ý để nói (viết) thành đoạn văn (bài văn).

– Kĩ năng kiểm tra và hoàn thiện.

        Trên đây là những vấn đề lí luận làm cơ sở để “Giúp học sinh lớp 4 học tốt  văn miêu tả ”. Từ cơ sở đó, người giáo viên sẽ xây dựng các tiết dạy học tập làm văn ở lớp 4 một cách khoa học, phù hợp và đạt hiệu quả giờ dạy cao hơn.

2. Thực trạng của việc dạy và học Tập làm văn miêu tả lớp 4.

2.1. Về phía giáo viên. 

* Ưu điểm:

– Giáo viên đã chú ý trang bị những kiến thức về văn miêu tả cho học sinh. Đó là một số hiểu biết ban đầu về đặc điểm chính của văn miêu tả như: Thế nào là văn miêu tả; Quan sát để miêu tả thêm sinh động; Trình tự miêu tả; Cấu tạo đoạn văn, bài văn miêu tả.

– Giáo viên đã thực hiện rèn luyện kĩ năng viết văn miêu tả cho học sinh trên cơ sở quy trình sản sinh ngôn bản mà chương trình yêu cầu. Đó là: Kĩ năng định hướng văn bản (nhận diện văn bản miêu tả, phân tích đề văn miêu tả); Kĩ  năng tìm ý và lập dàn ý (xác định dàn ý của bài văn miêu tả đã cho, quan sát đối tượng, tìm và sắp xếp thành dàn ý trong bài văn miêu tả); Kĩ năng kiểm tra, sửa chữa văn bản (đối chiếu văn bản miêu tả nói – viết của bản thân với mục đích và yêu cầu diễn đạt, sửa lỗi về nội dung và hình thức diễn đạt).

* Nhược điểm:

– Một số giáo viên còn nặng về việc giới thiệu các hiểu biết về lí thuyết thể văn, việc hình thành kĩ năng làm bài chủ yếu là qua phân tích các bài văn mẫu.

– Để đối phó với việc học sinh làm bài kém, để đảm bảo “chất lượng” khi kiểm tra thi cử,… nhiều giáo viên cho học sinh đọc thuộc một số bài mẫu để khi các em gặp một đề bài tương tự cứ thế mà chép ra. Vì vậy dẫn đến tình trạng cả thầy và trò nhiều khi bị lệ thuộc vào mẫu, không thoát khỏi được mẫu.

– Đôi khi giáo viên ra đề văn không thích hợp với đối tượng học sinh.

– Giáo viên chưa tạo điều kiện cho học sinh đi quan sát, trải nghiệm thực tế nên các em không có vốn kiến thức thực tế, cảm xúc của các em không có, dẫn đến diễn đạt vụng về, thiếu chân thực.

– Giáo viên chưa sửa chữa, uốn nắn một cách kịp thời, cụ thể các lỗi trong bài làm cho học sinh.