SKKN Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học về Phép cộng số thập phân cho học sinh lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài:

Bậc học Tiểu học là nền tảng, là cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của con người, là nền móng vững chắc cho giáo dục phổ thông và toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. 

   Mục tiêu của Giáo dục Tiểu học là nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. Bậc học Tiểu học là cái nôi cung cấp cho học sinh những tri thức khoa học, kỹ năng, kỹ xảo cần thiết. Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên Trung học cơ sở.

   Trong các môn học ở Tiểu học thì môn Toán là một trong những môn chiếm một vị trí rất quan trọng. Môn Toán có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức, hoạt động tư duy và hình thành nhân cách tốt đẹp cho con người lao động trong thời đại mới. Nó cung cấp những kiến thức cơ bản về số, những phép tính, những đại lượng và khái niệm cơ bản về hình học. Bên cạnh đó, môn Toán còn giúp các em làm quen với với những yếu tố đại số. Môn toán ở tiểu học là một môn học thống nhất không phân chia thành các phân môn khác nhau. Khối lượng học của môn toán nhiều hơn so với các môn khác (Trừ môn Tiếng Việt). Môn Toán góp phần vào việc phát triển tư duy, phát triển khả năng suy luận, trau dồi trí nhớ, kích thích học sinh ham thích tìm hiểu, khám phá và góp phần vào việc hình thành nhân cách trẻ tiểu học. Môn Toán ở Tiểu học gồm 5 mạch kiến thức được bố trí xen kẽ nhau ở mỗi lớp, trong đó phần “Số thập phân” là một trong những phần trọng tâm của số học trong chương trình Toán Tiểu học và được đưa vào giữa học kì I của lớp 5.

        Để giúp học sinh lớp 5 hoàn thành tốt được nội dung kiến thức phần Số thập phân thì bên cạnh việc cung cấp cho HS hiểu rõ được khái niệm số thập phân, các phần – hàng của số thập phân thì việc rèn cho học sinh kĩ năng thực hiện các phép tính với số thập phân cũng cực kì quan trọng. Nó là cơ sở và là yếu tố quyết định để các em có thể hoàn thành được các dạng toán có lời văn, các bài toán về tỉ số phần trăm….Trong bốn phép tính với số thập phân thì phép cộng là một phép tính có thể xem là dễ nhất, nhưng thực tế trong khi dạy- học về phép tính này ở những năm học trước thì vẫn có rất nhiều học sinh thực hiện phép tính cộng chưa chính xác. Còn hay mắc phải sai lầm dẫn đến kết quả phép tính sai. Để khắc phục tình trạng học sinh mắc sai lầm khi thực hiện phép cộng số thập phân, năm học ………tôi đã chọn đề tài: “Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học về Phép cộng  số thập phân cho học sinh lớp 5” làm đề tài nghiên cứu của mình. 

1.2. Mục đích nghiên cứu:

– Đưa ra các biện pháp dạy tốt về cộng số thập phân ở chương trình Toán Lớp 5.

– Giúp học sinh học tốt về cộng số thập phân ở chương trình Toán Lớp 5.

– Nâng dần chất lượng môn Toán.

– Giúp học sinh yêu thích học Toán.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

– Các bài tập dạng cộng các số thập phân cho học sinh lớp 5.

– Học sinh lớp 5 trường tiểu học Xuân Lập. 

– Phương pháp giảng dạy phần số thập phân của giáo viên trường tiểu học Xuân Lập.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

– Phương pháp tìm hiểu tư liệu.

– Phương pháp điều tra.

– Phương pháp vấn đáp.

– Phương pháp phân tích tổng hợp.

– Phương pháp củng cố hoàn thiện kiến thức.

– Phương pháp quan sát.

– Phương pháp thuyết trình. 

2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận

Như chúng ta đã biết học sinh lớp 4, 5 phải học 9 môn bắt buộc. Trong đó, mỗi môn học góp phần rèn luyện cho học sinh những đức tính cần thiết, quan trọng của con người Việt Nam. Nếu như môn Tiếng Việt rèn cho học sinh 4 kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết để học tập và giao tiếp thì môn Toán cũng có vị trí hết sức quan trọng bởi vì: nó rèn cho học sinh kĩ năng tính toán, suy nghĩ độc lập và khả năng giải quyết vấn đề nảy sinh trong học tập và cuộc sống, nhờ đó mà hình thành và phát triển cho học sinh các phẩm chất cần thiết và quan trọng của người lao động mới.

Ở bậc Tiểu học năng lực tư duy và trình độ của học sinh ở từng lớp luôn có sự khác nhau. Ở lớp 1.2.3 các em chỉ mới nhận thức được các sự vật hiện tượng bằng tư duy trực quan hình ảnh. Nhưng từ lớp 4, 5 các em đã bắt đầu phát triển tư duy trừu tượng. Muốn nhận thức được một sự vật hiện tượng thì các em phải biết đánh giá, nhận xét và nghiên cứu sự vật, hiện tượng đó. Môn Toán ở Tiểu học là môn học thường nảy sinh ra nhiều tình huống có vấn đề nhiều nhất. Các em muốn giải quyết được tình huống đó thì bắt buộc các em phải có một năng lực tư duy nhất định. Nhưng thông thường trình độ của các em phát triển không đồng đều dù các em học chung một lớp, một giáo viên giảng dạy, có em nắm bắt kiến thức và xử lí rất nhanh nhưng cũng có nhiều em xử lí rất chậm làm cho giáo viên vô cùng bối rối. Trong những năm qua có không ít thầy cô giáo nổ lực giảng dạy và luôn tìm kiếm những biện pháp hữu hiệu nhằm giúp học sinh có kĩ năng thực hiện 4 phép tính cộng, trừ, nhân, chia số thập phân. Mặc dù học sinh được quan tâm đúng mức nhưng vẫn còn nhiều học sinh chưa biết cách tính và chưa thành thạo trong việc làm tính, điều đó cho thấy việc hướng dẫn học sinh tính toán và hướng dẫn cách làm toán đạt hiệu quả chưa cao. Với mục đích của đề tài này bản thân mong muốn giúp học sinh thực hiện tốt phép tính cộng các số thập phân để giúp học sinh khắc phục những hạn chế vừa nêu và giúp các em biết cách tính toán và tính toán một cách chính xác. 

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng SKKN:

2.2.1.Thực trạng. 

    Trong dạy học môn Toán hiện nay ở Tiểu học thì mục tiêu mới và quan trọng nhất đó là: Giúp học sinh tích cực ứng dụng các kiến thức và kĩ năng về môn Toán để giải quyết những tình huống thường gặp trong đời sống hàng ngày.  Để đạt được mục tiêu đó, bản thân người giáo viên trước hết phải là người có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng, phải là người luôn có ý thức tự bồi dưỡng về phương pháp để có thể bắt kịp với sự thay đổi nội dung của sách giáo khoa cũng như mục tiêu giáo dục đào tạo, đồng thời cũng để phù hợp với đối tượng học sinh.

        Qua thực tế giảng dạy của bản thân tôi cũng như quá trình đi dự giờ của các đồng nghiệp thì tôi nhận thấy rằng việc dạy phép cộng số thập phân cho học sinh lớp 5 có một số thuận lợi và khó khăn sau:

*. Thuận lợi: Đội ngũ giáo viên của trường được đào tạo cơ bản, có trình độ, có sức khoẻ, trẻ trung, có tinh thần nỗ lực vượt khó.

Học sinh ngoan ngoãn, lễ độ, nghe lời thầy cô, chăm chỉ.

Phép cộng là có thể coi là một phép tính mà được học sinh thích học nhất trong bốn phép tính cộng trừ, nhân, chia.

         *. Khó nhăn: Phép cộng là phép tính mà học sinh xem là dễ nên nhiều em chủ quan, khi giáo viên dạy và lưu ý về cách đặt tính nhiều em không chịu tập trung chú ý dẫn đến không nắm vững được cách đặt tính, khi thực hành làm bài tập gặp phải những phép tính khó là đặt tính sai và tất nhiên kết quả tính cũng sai.

            Địa bàn học sinh rải rác, xa trường, xa trung tâm. Đời sống còn thấp, 100% học sinh là con gia đình làm nông nghiệp. Ngoài giờ học, học sinh phải lao động vất vả  để phụ giúp gia đình nên thời gian dành cho việc học còn ít.

Phần đa phụ huynh học sinh có trình độ rất hạn chế do vậy những kiến thức học sinh có được chủ yếu là dựa vào việc giảng dạy của thầy cô giáo ở trên lớp. Về nhà các em phải tự học, đôi khi gặp phải vướng mắc gì về kiến thức thì không có được sự hỗ trợ từ phụ huynh.

2.2.2. Kết quả, hiệu quả của thực trạng trên.

       Năm học ………được sự phân công của Ban giám hiệu nhà trường tôi được chủ nhiệm lớp 5A với sĩ số là 32 em, trong đó có 18 nam và 14 nữ. Để chuẩn bị cho quá trình nghiên cứu của mình, Tôi đã điều tra cách thực hiện phép cộng hai số thập phân của học sinh năm học ………, sau khi dạy xong về phép cộng số thập phân, tôi đã cho học sinh làm bài kiểm tra nhanh. Đề bài như sau

Đề bài: 

Câu 1. Đặt tính rồi tính

1. 42,28 + 35,21                        b. 62,7 + 4,35                           c. 715 + 24,53 

Câu 2. Một cửa hàng ngày thứ nhất bán được 68,2m vải, ngày thứ hai bán được hơn ngày đầu 8,5m. Hỏi cả hai ngày cửa hàng bán được bao nhiêu mét vải?  

* Thang điểm như sau: 

Câu 1. 6 điểm. Mỗi phép tính đúng cho 2 điểm

Câu 2. 4 điểm. Mỗi lời giải đúng cho 0,5 điểm

                         Mỗi phép tính đúng cho 1,25 điểm

                         Đáp số đúng cho 0,5 điểm.

     Khi chấm bài ở bài 1, hầu như tôi thấy không có học sinh nào làm sai phép tính ở bài a, ở bài b, c có rất nhiều học sinh đặt tính sai, dẫn đến kết quả sai. Ở bài 2 thì đa số các em viết lời giải và phép tính đúng nhưng kết quả của phép tính cũng có nhiều em sai.

       Kết quả cụ thể như sau: Bảng 1. 

Qua bài kiểm tra này, tôi thấy học sinh không sai hoặc rất ít sai đối với những phép tính mà hai số hạng có số chữ số ở phần nguyên, phần thập phân bằng nhau.  Học sinh rất hay đặt tính sai đối với những trường hợp hai số hạng có số chữ số ở phần nguyên hoặc phần thập phân không bằng nhau. Nguyên nhân chính dẫn đến mắc các lỗi sai đó là do các em đặt tính sai; tính và nhớ sai hoặc xử lí dấu phẩy sai.

      Từ thực tế trên, tôi thấy cần phải giúp học sinh có được kĩ năng cơ bản khi thực hiện phép cộng hai số thập phân, từ đó làm cơ sở để các em học tốt phép trừ, nhân, chia số thập phân và các dạng toán khác về số thập phân, góp phần thực hiện tốt mục tiêu của môn Toán nói riêng và mục tiêu giáo dục bậc tiểu học nói chung. 

2.3. Các giải pháp thực hiện:   

      Để thực hiện tốt việc giảng dạy nội dung cộng hai số thập phân cho học sinh lớp 5 thì trước hết giáo viên phải nắm được những mạch kiến thức liên quan như cộng hai số tự nhiên, cấu tạo của số thập phân, hàng của số thập phân, … để giúp các em củng cố kiến thức cũ, từ đó tiếp cận kiến thức mới.

Bên cạnh việc giáo viên nắm được mạch nội dung kiến thức thì việc chuẩn bị bài, xây dựng kế hoạch bài dạy theo phương pháp dạy học mới và thực hiện kế hoạch bài dạy trên lớp là một khâu quan trọng quyết định kết quả của tiết dạy. 

Sau khi tìm hiểu thực tế và qua việc giảng dạy trực tiếp trên lớp, tôi đã vận dụng một số giải pháp sau:

2.3.1. Tìm hiểu những sai lầm của học sinh khi thực hiện phép cộng hai số thập phân và nguyên nhân dẫn đến sai lầm đó.

Để có thể giúp học sinh có kĩ năng thực hiện phép cộng hai số thập phân, thì giáo viên chúng ta phải nắm được những sai lầm mà học sinh hay mắc phải khi thực hiện phép cộng hai số thập phân. Bởi chúng ta có biết học sinh hay sai ở đâu thì chúng ta mới có biện pháp giúp học sinh khắc phục được những sai lầm đó. Từ thực tế giảng dạy, tôi đã nắm được một số sai lầm mà học sinh hay

mắc phải khi thực hiện phép cộng hai số thập phân là: Đặt tính sai; tính và nhớ sai; đặt dấu phẩy ở tổng sai.

Sai lầm cơ bản nhất của học sinh khi thực hiện phép cộng hai số thập phân là bước đặt tính. Nếu số chữ số ở phần nguyên và phần thập phân của hai số hạng mà bằng nhau (Ví dụ: 27,345 + 42,538) thì các em ít sai nhưng nếu số chữ số ở phần nguyên và phần thập phân không bằng nhau (ví dụ: 34,5+ 4,56) hoặc cộng số thập phân với số tự  nhiên thì nhiều em đặt tính sai và đặt dấu phẩy tùy tiện ở tổng.

Ví dụ. Với phép tính 34,5 + 4,56 thì nhiều em đã đặt như sau:

            hoặc với phép tính  25 + 32,64 thì các em lại đặt:   

    Nguyên nhân dẫn đến sai lầm trong bước đặt tính là do các em không biết xác định chữ số nào ở số hạng thứ hai cùng hàng với chữ số nào của ví dụ thứ nhất, các em cứ theo thói quen khi cộng hai số tự nhiên mà đặt, không biết là đúng hay sai.

    Một số ít học sinh lại có cách nhớ sai. Khi cộng ở hàng phần mười mà có nhớ, các em không nhớ sang hàng đơn vị mà các em lại viết luôn sang bên cạnh, dẫn đến kết quả bị sai. Ví dụ khi thực hiện phép cộng 23,94 + 42,35 có em thực hiện như sau:

     72,129

        Nguyên nhân dẫn đến sai lầm này là do các em chưa nắm vững được về cấu tạo của số thập phân, các em cho rằng phần nguyên và phần thập phân là hai phần tách biệt, vì vậy khi cộng hàng phần mười có nhớ các em không nhớ sang hàng đơn vị mà viết như ở ví dụ trên.

      Để khắc phục được hai sai lầm trên tôi đã chú ý giúp học sinh  nắm vững được về cấu tạo của số thập phân, các hàng của số thập phân, mối quan hệ của các hàng trong số thập phân.

        Còn một sai lầm mà một số học sinh cũng hay mắc phải là sau khi tính xong các em quên không viết dấu phẩy ở tổng. Sai lầm này chỉ hay xảy ra ở một số em không nắm vững quy tắc hoặc một số em cẩu thả trong khi làm bài, do thói quen khi thực hiện phép cộng hai số tự nhiên nên khi thực hiện bước cộng xong các em cho là đã thực hiện xong và không viết dấu phẩy vào tổng. Để khắc phục được sai lầm này tôi đã giúp học sinh hiểu và yêu cầu các em nhớ được các bước thực hiện trong quy tắc, cho các em luyện tập nhiều với các phép tính.

2.3.2. Giúp học sinh nắm vững mạch kiến thức có liên quan.

1. Về cấu tạo số thập phân, hàng của số thập phân.

       – Như tôi vừa phân tích ở trên, trong các bước thực hiện phép cộng hai số thập phân thì bước đặt tính là bước học sinh dễ mắc sai lầm nhất, mà nguyên nhân dẫn đến sai lầm đó là do các em không nắm vững được về cấu tạo số thập phân, các hàng của số thập phân. Trong ghi nhớ về các bước để thực hiện phép cộng hai số  thập phân  có bước 1 là: Viết số hạng nọ dưới số hạng kia sao cho các chữ số ở cùng một hàng thẳng cột với nhau. Nhưng thực tế, nhiều học sinh còn thiếu chính xác khi xác định các hàng của số thập phân. Đối với số tự nhiên thì việc xác định các hàng của nó dễ hơn nhiều. Hầu hết các em đều biết lấy chữ số cuối cùng bên phải (Chữ số hàng đơn vị) của số đó làm căn cứ để xác định các chữ số còn lại. Khi thực hiện phép cộng hai số tự nhiên các em rất ít sai ở bước đặt tính. Kể cả những em học kém cũng có một cái mẹo cho mình  là đặt làm sao mà chữ số cuối cùng thẳng cột với nhau, tiếp đó là các chữ số tương ứng tiếp theo. Từ thói quen này mà dẫn đến các em dễ sai lầm  ở bước đặt tính trong phép cộng hai số thập phân, nhiều em cũng cứ lấy chữ số cuối cùng của hai số hạng làm căn cứ để đặt tính. Chính vì vậy, để học sinh có được kĩ năng thực hiện phép cộng hai số thập phân thì khi dạy các bài về khái niệm số thập phân, hàng của số thập phân tôi đã giúp học sinh nắm chắc được cấu tạo của số thập phân, các em phải có kĩ năng xác định các hàng của số thập phân, đặc biệt là các hàng ở phần thập phân. Để làm được điều đó, khi dạy các bài phần này tôi đã cho học sinh được thực hành làm miệng nhiều qua các bài tập xác định các hàng của số thập phân. Đặc biệt để các em tránh được nhầm lẫn tôi còn cho các em xác định các hàng của hai số (một số tự nhiên và một số thập phân) có số chữ số giống nhau và các chữ số trong số đó cũng giống nhau.  

Ví dụ: Xác định các chữ số của hai số sau xem nó thuộc hàng nào? a. 3246;  b.32,46.

Đối với học sinh hoàn thành tốt mục tiêu môn học thì không sai lầm khi nêu, nhưng đối với học sinh chưa hoàn thành các em thường xác định sai ở số thập phân. Ví dụ chữ số 6 trong số 32,46 ở hàng đơn vị, chữ số 4 ở hàng chục…Từ cái sai của học sinh tôi đã phân tích, giúp học sinh hiểu được chữ số 4 và 6 của số 32,46 ở phần thập phân, vì thế chữ số 4 ở hàng phần mười, và chữ số 6 ở hàng phần trăm…Cứ như thế, qua nhiều lần được thực hành, học sinh sẽ nắm  chắc được về các hàng của số thập phân.

 Mặt khác trước khi học phép cộng hai số thập phân, tôi cho các em ôn lại cấu trúc số thập phân. Tôi cho học sinh nêu một loạt các ví dụ về số thập phân. Sau đó lựa chọn các số thập phân ở dạng đặc trưng theo nhóm.

Ví dụ: 

 42,75

106,215

0,817

275

 Tôi lập bảng, giúp học sinh chỉ ra được cấu trúc số thập phân:

Học sinh nêu cách đọc, cách viết số thập phân, phát hiện trong những số trên số nào là số thập phân đặc biệt? Đặc biệt như thế nào?

Số 0,817 : Phần nguyên bằng 0.

Số 279    : Chỉ có phần nguyên không có phần thập phân (số tự nhiên) 

Tôi hướng dẫn cho học sinh cách biến một số tự nhiên thành số thập phân sau khi đã cho học sinh tự tìm cách làm: Đánh dấu phẩy vào bên phải chữ số ở hàng cuối cùng (hàng đơn vị), sau đó thêm các chữ số 0 vào bên phải dấu phẩy mà giá trị của số thập phân đó không đổi. Bằng cách làm đó, học sinh có thể tiến hành cộng số thập phân ở những dạng đặc biệt mà kết quả vẫn chính xác, trên cơ sở đã thấu hiểu bản chất và giá trị của số thập phân.

1. Về kĩ thuật cộng hai số tự nhiên.

Trước khi học phép cộng hai số thập phân, chúng ta cần cho học sinh nêu lại cách thực hiện phép cộng hai số tự nhiên. Khi dạy bài Cộng hai số thập phân, ở phần kiểm tra bài cũ, tôi yêu cầu học sinh đặt tính và tính: 

1. 3465 + 4678     ;    b. 567 + 2753

      Cả lớp làm vào nháp, 1HS làm trên bảng. Sau đó gọi HS nhận xét bài của bạn. Giáo viên yêu cầu học sinh làm trên bảng nêu cách làm – từ cách đặt tính đến cách tính…Từ bài tập phần kiểm tra bài cũ, giáo viên đã giúp học sinh củng cố lại cách cộng hai số tự nhiên.

2.3.3. Xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh

      Để có được một giờ dạy tốt, việc chuẩn bị bài của giáo viên đóng vai trò rất quan trọng. Chuẩn bị bài của giáo viên không chỉ là chuẩn  bị về đồ dùng dạy học mà giáo viên còn phải chuẩn bị về cả nội dung, phương pháp dạy học để từ đó xác rõ cho mình là: Dạy cái gì? Dạy ai? Dạy nội dung này để làm gì? Dạy như thế nào? Sau khi đã trả lời được các câu hỏi này thì người giáo viên sẽ xây dựng kế hoạch bài dạy một cách khoa học nhằm thực hiện được mục tiêu của tiết dạy.  

      Để xây dựng được một tiết dạy có hiệu quả thì giáo viên cần phải nắm vững mục tiêu của bài học và trên cơ sở đó xác định trọng tâm của bài. Đây là một vấn đề cực kì quan trọng, nó giúp giáo viên tự tin, làm chủ được tiết dạy, biết khai thác bài một cách có chiều sâu và đạt hiệu quả cao. 

      Khi đã xác định rõ mục tiêu tiết dạy, nắm rõ đối tượng học sinh lớp mình, tôi bắt đầu công việc xây dựng kế hoạch bài dạy. Kế hoạch bài dạy của giáo viên không quan trọng là dài hay ngắn, không phải chép lại những gì có trong sách giáo khoa mà thực chất là kế hoạch tổ chức các hoạt động cho học sinh, đó là những hoạt động mà học sinh cần và có thể thực hiện được trong tiết học. Những hoạt động này phát huy được vốn kinh nghiệm, vốn kiến thức sẵn có của các em, các em tham gia hoạt động một cách nhẹ nhàng, tự nhiên và hứng thú. Khi đó học sinh là nhân vật trung tâm, học sinh phải được hoạt động, tự tìm tòi, phát hiện, hình thành kiến thức, giáo viên chỉ là người hướng dẫn các hoạt động học tập cho học sinh. Khi xây dựng kế hoạch bài dạy, giáo viên cần chú ý đến việc lựa chọn những hình thức dạy học để  tiết học có hiệu quả cao. 

Sau đây là ví dụ về một kế hoạch bài dạy phần Phép cộng số thập phân.