SKKN Một số kinh nghiệm tổ chức hoạt động nhóm trong giờ học tiếng anh lớp 5

1. Phần mở đầu
2. Lí do chọn đề tài

Trong thời kỳ hội nhập hiện nay thì ngoại ngữ – đặc biệt là tiếng Anh – có vai trò vô cùng quan trọng. Môn Tiếng Anh được xem là một trong những môn học chính thức và là một trong ba môn thi bắt buộc trong các kì thi tốt nghiệp Trung học cơ sở, Trung học phổ thông. Ngoài ra, đây cũng là môn học gần như bắt buộc trong các trường học chuyên nghiệp. Một số trường lấy chuẩn Tiếng Anh làm một trong các điều kiện cho sinh viên muốn tốt nghiệp ra trường … Vì thế, Đảng và Nhà Nước đã có mối quan tâm đặc biệt đến vấn đề dạy và học ngoại ngữ. Môn Tiếng Anh được đưa vào giảng dạy như môn học chính thức ở các cấp học, ngành học trong đó có cấp Tiểu học nhằm giúp các em bước đầu được tiếp xúc, lĩnh hội và phát triển một số kĩ năng cơ bản, tạo tiền đề tốt cho tương lai. 

Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất.

Để đạt được mục tiêu trên, trước hết, người giáo viên cần có kiến thức và các kĩ năng sư phạm tốt. Và để có một tiết dạy thành công thì giáo viên phải biết tìm ra nhiều phương pháp dạy học mới, biết kết hợp nhiều yếu tố làm sao phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh, tạo điều kiện tối ưu cho học sinh rèn luyện, phát triển và nâng cao kỹ năng sử dụng ngôn ngữ vào mục đích giao tiếp chứ không phải việc cung cấp kiến thức ngôn ngữ thuần tuý theo phương pháp truyền thống. Với quan điểm này, các thủ thuật dạy học cũng như hoạt động trên lớp cũng đã được thay đổi và phát triển đa dạng hơn để có thể vận dụng một cách linh hoạt, mềm dẻo, phù hợp và đạt hiệu quả cao. 

Hiện nay, môn Tiếng Anh theo chương trình mới được thiết kế theo 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cụ thể và rõ ràng cho từng tiết học. Mỗi kĩ năng mang tầm quan trọng riêng của nó và cũng được thiết kế đa dạng theo nhiều dạng bài. Tuy nhiên, trong dạy học hiện nay, kĩ năng nghe và nói vẫn là hai kĩ năng được quan tâm nhất bởi nó phù hợp với xu hướng của thời đại giao tiếp. Và với mục tiêu dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” hiện nay thì việc làm thế nào để giúp học sinh vừa hứng thú học, vừa thực hành được hai kĩ năng trên là một câu hỏi đặt ra đòi hỏi người giáo viên phải dành nhiều thời gian để tìm tòi, nghiên cứu những hình thức, phương pháp dạy học sao cho phù hợp, hấp dẫn, thu hút được sự hứng thú học tập của học sinh và tạo điều kiện tối đa cho học sinh được luyện tập, tiếp thu kiến thức. Hay nói cách khác, trong dạy học tiếng Anh, giáo viên phải luôn luôn thay đổi các hình thức, áp dụng linh hoạt, phải thực sự có ý thức và luôn trăn trở trong việc vận dụng các phương pháp và phải là người chủ động điều khiển tạo cho học sinh hứng thú làm việc, không có cảm giác nhàm chán. Học sinh phải hứng thú với các hoạt động, luôn có nhu cầu giao tiếp, vận dụng và hợp tác với bạn bè. Chính vì điều đó mà tôi mạnh dạn chọn đề tài Một số kinh nghiệm tổ chức hoạt động nhóm trong giờ học tiếng Anh lớp 5 để nghiên cứu. 

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài   

– Đề tài góp phần đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên có thể chủ động trong việc hướng dẫn học sinh hoạt động nhóm. Học sinh tự tin, hợp tác tích cực hơn trong quá trình học tập, đồng thời có cơ hội thể hiện bản thân cũng như thực hành được kĩ năng nghe và nói nhiều hơn. 

– Nêu được vai trò và tầm quan trọng của hoạt động nhóm trong việc dạy học; Nghiên cứu thực trạng học sinh khối lớp 5 trường Tiểu học Trần Phú và chỉ ra một số biện pháp, kĩ năng nhằm giúp giáo viên và học sinh thực hiện tốt và có hiệu quả hoạt động nhóm trong quá trình dạy và học.

3. 3. Đối tượng nghiên cứu

Một số kĩ năng hoạt động nhóm trong giờ học tiếng Anh.

4. Giới hạn của đề tài

Thái độ và chất lượng học tập của học sinh lớp 5A, 5B môn Tiếng Anh trường Tiểu học Trần Phú năm học ……….

5. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

– Phương pháp điều tra.

– Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động.

– Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục

1. Phần nội dung
2. Cơ sở lý luận

Mục tiêu giáo dục tiểu học là bước đầu đào tạo ra những chủ thể biết chủ động, sáng tạo, sớm thích nghi, hòa nhập với thế giới xung quanh và góp phần vào phát triển đất nước trong tương lai. Vì vậy, việc dạy và học môn Tiếng Anh trong trường tiểu học hiện nay được các cấp quan tâm và chú trọng. 

Ngày 30/9/2008 Thủ tướng Chính phủ đã kí quyết định số 1400/QĐ-TTg, phê duyệt Đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân” (Đề án 2020) với mục tiêu “Đổi mới toàn diện việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân, triển khai chương trình dạy và học ngoại ngữ mới ở các cấp học, trình độ đào tạo, nhằm đến năm 2015 đạt được một bước tiến rõ rệt về trình  độ, năng lực sử dụng ngoại ngữ của nguồn nhân lực, nhất là đối với một số lĩnh vực ưu tiên; đến năm 2020 đa số thanh niên Việt Nam tốt nghiệp trung cấp, cao đẳng và đại học có đủ năng lực ngoại ngữ sử dụng độc lập, tự tin trong giao tiếp, học tập, làm việc trong môi trường hội nhập, đa ngôn ngữ, đa văn hoá; biến ngoại ngữ trở thành thế mạnh của người dân Việt Nam, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”. Với tinh thần và mục tiêu mà đề án đưa ra giúp ta thấy được tầm quan trọng của việc dạy và học tiếng Anh hiện nay. Từ đó ta cũng nhận thấy được vai trò của giáo viên dạy tiếng Anh trong các cấp học (đặc biệt là bậc tiểu học) họ vừa là người giúp các em nắm vững vốn từ vựng, cấu trúc ngữ pháp, những dạng bài, kiểu bài, vừa phải tìm tòi những phương pháp hay, phù hợp với lứa tuổi của học sinh để giúp các em tiếp thu bài học một cách có hiệu quả. Trong quan điểm mới về dạy học hiện nay, người thầy không phải là người truyền thụ, nhồi nhét kiến thức, mà là người tổ chức, điều khiển và hướng dẫn học sinh tự khám phá ra kiến thức. Không khí thoải mái và thư giãn sẽ được tạo ra bằng cách cho học sinh vừa học vừa chơi, cho các em cùng nhau đoán nghĩa của từ, của bài học qua tranh ảnh, các mẩu chuyện, hoạt động tập thể… mà không ép buộc các em học theo một khuôn mẫu cụ thể nào. Đúng như Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chính vì thế, việc sử dụng các hình thức hoạt động nhóm trong các giờ học là một việc làm rất cần thiết và đúng đắn, phù hợp với xu hướng dạy học hiện nay. 

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu

Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quan tâm đến việc biên soạn sách làm sao phù hợp với tâm lí lứa tuổi của học sinh tiểu học nên bộ sách giáo khoa mới có nội dung phong phú, nhiều hình ảnh đẹp, bắt mắt. Hàng năm, từ Sở đến Phòng Giáo dục và Đào tạo tại địa phương thường xuyên tổ chức các buổi chuyên đề, tập huấn về chuyên môn, về phương pháp dạy học để cùng nhau học hỏi thảo luận, tìm ra những biện pháp hay, tích cực và hiệu quả nhất để áp dụng vào quá trình dạy học. Đội ngũ giáo viên ngày càng được trẻ hóa, luôn biết tìm tòi, sáng tạo, nhiệt tình và nhiều kinh nghiệm dạy học, tìm ra những phương pháp dạy học tốt, phù hợp nhất với mục tiêu giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, bên cạnh đó, một số giáo viên chưa biết khai thác những nội dung có sẵn, vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống “ giáo viên là trung tâm”, ghi chép nhiều, kiểm tra bài cũ bằng hình thức viết lại từ mới, cấu trúc với mọi kĩ năng, giáo viên thường tìm cách làm sao đó cho học sinh chỉ cần làm được bài tập mà chưa quan tâm đến việc học sinh có thấy hứng thú khi học hay không, sau khi học và làm xong bài tập sẽ vận dụng được nó như thế nào vào thực tiễn. Vì thế, thực trạng của học sinh là học và làm được các bài tập nhưng theo kiểu bắt buộc, làm cho xong nhiệm vụ để tránh bị nhắc nhở, nên khi vận dụng vào giao tiếp, thực hành lại không làm được. 

Ngoài ra, vì thời lượng cho một tiết học Tiếng Anh (không theo đề án) còn ít nên một số giáo viên còn e ngại trong việc tổ chức các hoạt động cho học sinh trong các tiết học. Hình thức dạy học chủ yếu trên lớp theo từng bài/tiết nhằm “truyền tải” hết những gì được viết trong sách giáo khoa, chủ yếu là “hình thành kiến thức”, ít thực hành, vận dụng kiến thức.

Với học sinh tiểu học, các em chưa có môi trường để thực hành kĩ năng giao tiếp nên việc hình thành thói quen nói chuyện với nhau bằng tiếng Anh trong và ngoài giờ học chưa có, kể cả những câu chào hỏi đơn giản mà các em có thể sử dụng hàng ngày nên các em còn rụt rè, thiếu tự tin trong giao tiếp. Vì thế khi giáo viên nêu câu hỏi chỉ có một số em đủ tự tin tham gia trả lời, còn các em khác cảm thấy ngượng ngùng, lúng túng, không giám trả lời vì các em không biết cách phát âm các từ, chưa chắc chắn câu trả lời của mình, một số em chưa làm được bài tập… Khi kiểm tra bài cũ, thay vì sử dụng phương pháp giao tiếp giữa cô và trò, giáo viên yêu cầu học sinh lên bảng ghi các từ mới và mẫu câu đã học… Việc này đã vô tình làm cho giáo viên và học sinh cảm thấy nhàm chán, rập khuôn nên các em không hứng thú học, dẫn đến chất lượng của học sinh chưa cao. 

Với việc dạy học tập trung vào việc học từ mới, ngữ pháp và kĩ năng viết mà không quan tâm tới hướng dạy giao tiếp nên tiến trình bài dạy cũng như các phương pháp dạy học truyền thống không còn phù hợp với xu hướng hiện nay, đặc biệt là với tâm lí học sinh tiểu học. 

Trước tình hình trên, bản thân tôi cảm thấy cần phải đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với tâm lí lứa tuổi học sinh và mục tiêu giáo dục hiện nay, đó là: không để học sinh học theo kiểu rập khuôn nhàm chán; Tổ chức các hoạt động cho các em vừa học, vừa chơi, vừa được nói chuyện, trao đổi, thảo luận với thầy cô và các bạn khác; Tổ chức chơi trò chơi, kể chuyện theo tranh và tìm tòi những cái mới … Bên cạnh đó, khối 5 trường Tiểu học Trần Phú dạy học theo mô hình trường học mới VNEN nên việc phân chia nhóm và học theo nhóm gặp rất nhiều thuận lợi. Học sinh đã quen với cách học này ở những môn học khác nên các em hiểu rõ cách hoạt động, làm việc, mục đích và hiệu quả của hoạt động nhóm. Chính vì nắm bắt được tâm lí, xu hướng giáo dục và sự thuận lợi trong việc hoạt động nhóm hàng ngày nên bản thân đã mạnh dạn áp dụng đề tài vào quá trình giảng dạy của mình.

3. Nội dung và hình thức của giải pháp
4. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp

Các giải pháp, biện pháp được nêu ra trong đề tài giúp giáo viên và học sinh hứng thú hơn với việc dạy và học môn Tiếng Anh. Đồng thời giúp các em nắm được kiến thức bài, sử dụng kĩ năng nghe, nói tốt, biết giúp đỡ và bổ trợ cho nhau trong quá trình học tập và biết vận dụng chúng vào một số tình huống giao tiếp đơn giản trong cuộc sống. 

1. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

b.1. Xác định tầm quan trọng của việc dạy học theo hoạt động nhóm

Như chúng ta đã biết, hoạt động nhóm là một hình thức tổ chức dạy học mà trong đó học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên làm việc cùng nhau trong những nhóm nhỏ để hoàn thành mục đích học tập chung của nhóm đặt ra. Từng thành viên trong nhóm không chỉ có trách nhiệm với việc học tập của mình mà còn có trách nhiệm quan tâm đến việc học tập của bạn bè trong nhóm.  

Hoạt động nhóm sẽ tạo cho học sinh có nhiều cơ hội thể hiện ý tưởng của mình, mở rộng tầm suy nghĩ, rèn kỹ năng giao tiếp. Việc tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm là tạo được môi trường thuận lợi để hình thành nhân cách và phát triển kỹ năng sống của các em. 

Khi làm việc theo nhóm, học sinh cảm thấy thoải mái, không bị căng thẳng như lúc làm việc một mình. Các em được sự hỗ trợ, hợp tác trong nhóm nên tự tin hơn, vì thế việc học sẽ đạt kết quả cao hơn.

Hoạt động nhóm trong giảng dạy môn Tiếng Anh lớp 5 cũng được coi là hoạt động học quan trọng nên luôn được giáo viên, học sinh quan tâm và sử dụng. Hầu hết trong các tiết học, ít nhất hai lần giáo viên sử dụng phương pháp dạy học này đó là luyện đọc bài hội thoại và thực hành mẫu câu đã học. Ngoài ra, trong các tiết về kĩ năng đọc hiểu, kĩ năng viết, kĩ năng nghe hay trong việc tổ chức các trò chơi, dạy chant, dạy hát… giáo viên đều sử dụng hình thức hoạt động này. 

Thông thường, trong hoạt động nhóm, giáo viên thường cho các em làm việc theo nhóm đôi, nhóm bốn, nhóm sáu, nhóm theo bàn  hay dãy bàn… tùy thuộc vào nội dung bài học. Qua hoạt động theo nhóm, học sinh sẽ học được cách giúp đỡ lẫn nhau trong học tập cũng như trong cuộc sống, các bạn học tốt sẽ tự tin hơn, các bạn học yếu hơn sẽ không cảm thấy tự ti vì sẽ được bạn mình giúp đỡ. Ngoài ra, các em còn học được cách đưa ra ý kiến của mình, biết bảo vệ ý kiến, hay biết cách lựa chọn nội dung và sắp xếp nội dung … để chuẩn bị cho việc trình bày phần trả lời của mình.

 b.2. Quy trình và các nguyên tắc khi tổ chức hoạt động nhóm

Tùy vào yêu cầu từng bài tập giáo viên lựa chọn hình thức nhóm phù hợp. Khi tổ chức hoạt động nhóm cần tuân theo các bước sau:

– Tạo nhóm.

– Chọn nhóm trưởng điều hành nhóm.

– Hướng dẫn tổ chức và hoạt động nhóm.

– Giáo viên giao nhiệm vụ cần thực hiện của bài tập.

– Quan sát, theo dõi và giúp đỡ các em khi cần thiết.

– Các nhóm trình bày, lớp lắng nghe và nhận xét (tương tác nhóm).

– Giáo viên nhận xét, chốt lại kiến thức; đồng thời khen thưởng và khích lệ các em cho những hoạt động lần sau.

Đối với việc tạo nhóm: 

Có nhiều cách để tạo nhóm theo các tiêu chí khác nhau tùy vào nội dung, mục đích bài học đó. Đồng thời, việc tạo nhiều nhóm khác nhau trong các tiết học sẽ giúp học sinh giao tiếp, tạo mối quan hệ tốt đẹp với tất cả các thành viên trong lớp, trao cơ hội trải nghiệm việc điều hành nhóm cho nhiều bạn, tránh sự ỷ lại và  lặp lại nhàm chán khi phải làm việc chung với một nhóm bạn nhất định.

Khi chia nhóm, thường thì giáo viên sẽ chia nhóm theo yêu cầu và mục đích của bài học theo nhiều hình thức như nhóm đôi, nhóm bốn, nhóm ngẫu nhiên (theo đếm số) nhóm nam – nữ, nhóm theo dãy bàn … nhưng phải đảm bảo các thành viên nhóm gồm đa dạng về nhận thức, năng lực, hoàn cảnh và phẩm chất.

Chọn nhóm trưởng điều hành nhóm:

Căn cứ vào khả năng, năng lực của học sinh, giáo viên sẽ cử một bạn làm nhóm trưởng. Và nhiệm vụ này có thể thay đổi theo thời gian, theo nhóm được lập để tránh việc một số bạn làm việc quá nhiều, một số bạn không làm việc, ỷ lại cho các bạn khác. Thường nhóm trưởng sẽ nhận nhiệm vụ từ giáo viên, điều hành hoạt động nhóm, giải quyết các mâu thuẫn và chốt lại ý kiến của các thành viên trong nhóm nên thường nhóm trưởng là người có năng lực, đặc biệt là năng lực quản lí và được sự tín nhiệm của cả nhóm. Sau đó, nhóm trưởng sẽ giao nhiệm vụ cho một thành viên khác trong nhóm chịu trách nhiệm ghi chép, tổng hợp ý kiến của các thành viên trong nhóm và một bạn đại diện nhóm trình bày kết quả, ý kiến và giải đáp các thắc mắc. Bạn báo cáo viên là người phải tự tin, có khả năng nói lưu loát và có kiến thức. Tất cả các thành viên sẽ trao đổi, bàn bạc, chia sẻ, đóng góp, thống nhất chung ý kiến về nhiệm vụ được giao.

Về hướng dẫn tổ chức và hoạt động nhóm:

Giáo viên có thể chia lớp thành nhiều nhóm học tập tùy theo số lượng của lớp (thường từ 4 đến 5 nhóm), cho các em tự đặt tên cho nhóm. Mỗi nhóm gồm đa dạng các học sinh và hoạt động dưới sự điều hành của nhóm trưởng. Và điều quan trọng là tất cả các thành viên trong nhóm đều phải có trách nhiệm, cùng nhau làm việc, nêu ra ý kiến, tránh tư tưởng ỷ lại các bạn khác.

Giáo viên giao nhiệm vụ của bài tập:

Khi giao nhiệm vụ học tập cho học sinh, ngôn từ của giáo viên phải rõ ràng, mạch lạc để đảm bảo cho học sinh hiểu rõ rã vấn đề. Có thể hỏi thêm những câu hỏi phụ để kiểm tra xem học sinh đã hiểu nhiệm vụ được giao chưa. Các vấn đề đưa ra cho học sinh hợp tác nhóm có thể đa dạng về hình thức như luyện nói, luyện đọc từ, phân vai kể chuyện, đọc hiểu và trả lời câu hỏi ở sách giáo khoa hoặc vào phiếu học tập… 

Quan sát, theo dõi và giúp đỡ các em khi cần thiết:

Sau khi giao nhiệm vụ cho các nhóm và chắc chắn các nhóm đã hiểu rõ nhiệm vụ, giáo viên cho các nhóm thảo luận và hoàn thành. Trong quá trình các nhóm thực hiện nhiệm vụ, việc quan trọng nhất là giáo viên phải quan sát, theo dõi hoạt động của các nhóm, nhắc nhở những bạn chưa chú ý hay chưa hợp tác tốt, đồng thời đưa ra những gợi ý, giải đáp các thắc mắc của các em. Giáo viên cần chú ý quan tâm đến hoạt động của các học sinh yếu trong nhóm, giúp các em hiểu bài để các em tự tin hơn khi trao đổi với bạn cùng bàn và với nhóm. Với các học sinh khá giỏi, giúp các em khắc sâu và mở rộng kiến thức bằng những câu hỏi phụ nhằm định hướng cho các em nâng cao kiến thức.

 Các nhóm trình bày, lớp lắng nghe và nhận xét (tương tác nhóm): 

Trước khi đại diện nhóm hoặc cả nhóm trình bày, giáo viên cần nêu lại vấn đề để cả lớp tập trung lắng nghe. Đồng thời hình thành thói quen lắng nghe và khuyến khích các em đưa ra nhận xét hoặc ý kiến bổ sung cho nội dung nhóm bạn vừa trình bày. Nếu được có thể yêu cầu các em đưa ra một số câu hỏi liên quan cho nhóm bạn trả lời.

Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Vì thế, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau.