SKKN Một số kỹ năng hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ bảng số liệu phần địa lí kinh tế nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn địa lý lớp 9

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Đất nước ta đã và đang bước vào thời kì Công nghiệp hoá, hiện đại hoá, với mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh” vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội, muốn tiến hành Công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải phát triển giáo dục và đào tạo – phát huy nguồn lực con người, là một yếu tố giúp cho quá trình phát triển và hội nhập của đất nước nhanh và bền vững. 

Nguồn lực đó là người lao động có trí tuệ, có tay nghề thành thạo, có phẩm chất đạo đức tốt đẹp, được đào tạo bồi dưỡng bởi một nền giáo dục tiên tiến gắn liền với một nền khoa học công nghệ hiện đại. Giáo dục phải làm tốt nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước, đội ngũ lao động nắm bắt tốt khoa học và công nghệ hiện đại, thích ứng với sự phát triển nhanh chóng và xu thế toàn cầu hoá hiện nay.

Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lí ở trường Tiểu học và Trung học cơ sở Nga Hưng – Huyện Nga Sơn – Tỉnh Thanh Hóa, tôi nhận thấy muốn tạo ra nguồn lực con người – một thế hệ trẻ có đầy đủ hành trang để bước vào tương lai thì không chỉ có đủ kiến thức về Văn, Toán, Lý, Hoá… mà còn phải hiểu biết đầy đủ về khoa học Địa lí. Địa lí là môn học có vị trí quan trọng trong trường phổ thông. Bởi môn Địa lí góp phần làm cho học sinh có được kiến thức phổ thông cơ bản, cần thiết về Trái đất – môi trường sống của con người, về những hoạt động của loài người. Muốn học sinh lĩnh hội được các kiến thức đó, giáo viên cần trang bị cho các em những kĩ năng địa lí cần thiết, một trong những kĩ năng quan trọng của môn học là kĩ năng khai thác kiến thức từ các bảng số liệu.

 Từ bảng số liệu số liệu giáo viên củng cố, rèn kỹ năng vẽ biểu đồ, nhận xét, giải thích biểu đồ cho học sinh. Vì đây là kỹ năng quan trọng, đặc biệt là trong các kỳ thi như thi học kỳ, các kỳ thi học sinh giỏi do các cấp tổ chức. 

Vậy làm thế nào để học sinh sử dụng các bảng số liệu đạt hiệu quả trong việc khai thác kiến thức, tạo cho các em niềm say mê hứng thú học tập môn Địa lí hơn nữa và một phần nào đó giúp cho các đồng nghiệp khi sử dụng các kỹ năng cơ bản hướng dẫn học sinh khai thác các bảng số liệu được dễ dàng và bớt đi khó khăn.   

Với những trăn trở đó, tôi đã chọn đề tài “ Một số kỹ năng hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ bảng số liệu phần địa lí kinh tế nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn địa lý lớp 9 ở trường Tiểu học và Trung học cơ sở Nga Hưng”

1.2. Mục đích nghiên cứu

– Nhằm gợi mở và hướng dẫn học sinh tự khai thác các nguồn tri thức từ các bảng số liệu trong sách giáo khoa Địa lí 9 nói chung, từ đây các em biết vận dụng kiến thức, phương pháp để khai thác rồi tự lĩnh hội được  nguồn tri thức từ các kênh thông tin khác ngoài sách giáo khoa Địa lí … 

– Giúp học sinh hiểu bài nhanh hơn, nhớ bài lâu hơn, gây hứng thú trong học tập

– Giúp học sinh hình thành được các phương pháp để biết vận dụng các kỹ năng  chuyên biệt trong quá trình lĩnh hội tri thức.

– Tham gia vào các hoạt động bảo vệ, cải tạo môi trường trong nhà trường, địa phương nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống gia đình và cộng đồng.

1.3. Đối tượng nghiên cứu 

Học sinh khối 9 trường Tiểu học và Trung học cơ sở xã Nga Hưng – Huyện Nga Sơn – Tỉnh Thanh Hóa.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Với phương pháp này tôi đã nghiên cứu các tài liệu lí thuyết về rèn luyện kĩ năng Địa lí cho học sinh; các chuyên đề tập huấn cho giáo viên; Tài liệu đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học cơ sở của Viện khoa học giáo dục; tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn Địa lí… để rút ra được kỹ năng tốt nhất, truyền thụ, hướng dẫn cho các em trong quá trình khai thác kiến thức qua các bảng số liệu.

– Phương pháp quan sát: Quan sát việc học tập bộ môn Địa lý của học sinh, mức độ nắm bắt kĩ năng khai thác bảng số liệu của học sinh trong các tiết dạy. 

– Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm:

+ Nghiên cứu đồ dùng dạy học và bài viết của học sinh và giáo án giảng dạy. 

+ Nghiên cứu khả năng tiếp nhận của học sinh sau một quá trình học tập.

– Phương pháp so sánh: So sánh các phương pháp rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức từ bảng số liệu mới với các phương pháp cũ để thấy được hiệu quả của phương pháp mới.

– Phương pháp chứng minh: chứng minh bằng số liệu đối chứng cụ thể qua các năm học.

– Phương pháp thu thập thông tin, số liệu, thống kê, đàm thoại, khảo sát, quan sát, xin ý kiến cố vấn…

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm

Địa lí học sẽ là một ngành khoa học có phạm trù rộng lớn tính thực nghiệm, nó không chỉ dừng lại ở việc mô tả các sự vật và hiện tượng địa lí xảy ra bên bề mặt Trái Đất mà còn tìm cách giải thích phân tích, so sánh tổng hợp các yếu tố địa lí cũng như thấy được mối quan hệ giữa chúng với nhau. Mặt khác nó còn góp phần vào việc phát hiện, khai thác, sử dụng, bảo vệ và cải tạo tài nguyên thiên nhiên môi trường một cách hợp lý nhằm góp phần tích cực vào việc xây dựng kinh tế xã hội nước nhà.

Để phù hợp với đặc trưng bộ môn, đồng thời thực hiện tốt quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá các hoạt động của học sinh. Việc dạy và học môn Địa lí ở trường trung học cơ sở muốn đạt được chất lượng cao thì đi đôi với phần lý thuyết, việc rèn luyện kĩ năng sử dụng bảng số liệu địa lí  là một yêu cầu bắt buộc và có tác dụng lớn nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong qúa trình học tập. Các bảng số liệu có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành các tri thức về địa lí tự nhiên cũng như địa lí kinh tế – xã hội. Chúng “soi sáng và giải thích được nhiều khái niệm và quy luật địa lí”. Nhiều luận điểm, lí thuyết có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn khi có số liệu chứng minh. Trong địa lí kinh tế – xã hội, nhờ những số liệu mà học sinh có thể xác định được cơ cấu của các ngành kinh tế, giải thích được tốc độ tăng trưởng, trình độ phát triển của từng lãnh thổ… Cho học sinh làm quen với phương pháp sử dụng và phân tích các số liệu là một trong những biện pháp làm tăng vốn hiểu biết về thực tiễn của các em, vì các số liệu không chỉ có trong các tài liệu địa lí mà chúng còn được giới thiệu rộng rãi trên các báo, các tạp chí, các tài liệu thông tin đại chúng, mà qua đó học sinh sẽ tự mình phát hiện kiến thức và khắc sâu hơn nội dung bài học. Mặt khác các bảng số liệu còn giúp giáo viên tổ chức việc dạy học theo đặc trưng bộ môn có hiệu quả.

Do vậy khi dạy bộ môn Địa lí thì người giáo viên cần phải trang bị cho học sinh kĩ năng sử dụng bảng số liệu địa lí, từ đó phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác của các em, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng học tập bộ môn. 

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Thứ nhất: Đại bộ phận các giờ Địa lí ở trong nhà trường, học sinh đều xem nhẹ, coi đây là môn học “phụ” nên chất lượng học tập chưa cao, do đó, kiến thức Địa lí nói chung còn rất hạn chế.

Hai là: Trong phần địa lí kinh tế có 10 bảng số liệu ( Kể cả trong phần câu hỏi và bài tập) trong tổng số 45 bảng số liệu trong sách giáo khoa Địa lí 9, nhưng qua thực trạng dạy cũng như đi dự giờ rút kinh nghiệm một số tiết dạy thì tôi nhận thấy có những tiết giáo viên gặp những phần dạy có số liệu thì rất lúng túng trong truyền đạt cho học sinh hoặc là bỏ qua. Từ đó học sinh sau khi học xong bài không hiểu bài, tiếp thu kiến thức một cách thụ động, không phát huy được tư duy sáng tạo của các em, không đáp ứng được mục tiêu của bài học đề ra.

Ba là: Thực trạng về chất lượng: Qua kết quả học tập nhiều năm học trước và cụ thể là thống kê khảo sát chất lượng đầu năm học ……….tại lớp 9 trường Tiểu học và Trung học cơ sở Nga Hưng – Huyện Nga Sơn – Tỉnh Thanh Hóa như sau: