SKKN Một số kỹ năng làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện cho học sinh lớp 9

1.   MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

       Hiện nay đổi mới phương pháp giảng dạy đang được thực hiện một cách rất có hiệu quả. Tuy vậy vẫn còn có rất nhiều ý kiến xoay quanh vấn đề này, từ những trải nghiệm thực tế, chúng ta đã thể khẳng định rằng việc đổi mới phương pháp giảng dạy đã giúp các em cảm nhận được nhiều tác phẩm hay, mới lạ, cập nhật với cuộc sống. Không những thế, đổi mới phương pháp dạy học nói chung và đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói riêng giúp các em biết tư duy sáng tạo, biết phát hiện vấn đề, biết nói lên những suy nghĩ, cảm nhận của riêng mình. Mỗi giờ học văn là một niềm vui bất ngờ đối với các em, các em chủ động học tập hơn trước nhiều. Nhiều hình thức học tập ngoài giờ, chính khoá đã được tổ chức, giáo viên đã quen dần với lối dạy theo nguyên tắc tích cực, đã có nhiều sáng kiến trong việc phát huy tính tích cực trong mọi khâu của hoạt động dạy học. Chính vì lý do trên tôi chọn đề tài :  Một số kỹ năng làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện cho học sinh lớp 9

II ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.

Là học sinh lớp 9 trường THCS Đa Lộc và các tác phẩm truyện ngắn hoặc đoạn trích trong chương trình ngữ văn lớp 9 trường THCS. 

III. MUC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.

         Dạy tập làm văn ở khối lớp 9 trường Trung học cơ sở là dạy cho các em học sinh lứa tuổi 14, 15 – lứa tuổi hồn nhiên, trong sáng, năng động và nhạy cảm… biết tìm tòi, khám phá ra thế giới văn chương nghệ thuật và đặc biệt là kiểu bài Nghị luận về các tác phẩm văn học (phần truyện) Chính vì vậy mục đích nghiên cứu của đề tài là làm cho học sinh nắm được Một số kỹ năng làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện.

1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 

     Tác phẩm văn chương nghệ thuật là thành quả sáng tạo của nhà văn, nhà thơ . Mỗi tác phẩm văn thơ đều thuộc một thời kì văn học nhất định ( có thể cách xa thời đại mà các em sống hiện nay cả hàng thế kỉ , hàng thập niên …). Tác phẩm văn chương dù nhỏ nhất : là một câu tục ngữ, một bài ca dao, hay lớn hơn là một bài văn, một bài thơ, một truyện ngắn hay một bộ tiểu thuyết đều có giá trị về nội dung và nghệ thuật của nó.

        Vậy giáo viên phải làm thế nào để giúp học sinh đồng cảm với những giá trị tư tưởng nhân văn cần đạt tới trong mỗi tác phẩm là nhiệm vụ giảng dạy của GV dạy Ngữ Văn. Người ta vẫn nói rằng: Vấn đề không phải biết là quả đất tròn mà là làm thế nào để biết được quả đất tròn. Chân lí là quý báu ! Nhưng cách tìm ra chân lí còn quý hơn nhiều. Vì thế, cái khó trong việc dạy văn, nhất là dạy Tập làm văn kiểu bài Nghị luận về tác truyện là làm sao hướng cho học sinh tìm ra cái hay, cái đẹp trong các tác phẩm.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

 I: CƠ SỞ LÝ LUẬN

Nghị  luận tác phẩm văn học nói chung, tác phẩm truyện nói riêng là một kiểu bài nghị luận văn học có vị trí quan trọng  trong chương trình Tập làm văn lớp 9. Thông qua việc đọc và học tác phẩm văn học, học sinh chẳng những đã có một vốn khá phong phú về kiến thức văn học (tác phẩm, thể loại …)và cũng đã được nâng cao dần về năng lực cảm thụ, phân tích, bình giá tác phẩm …Đó là một thuận lợi. Nhưng mặt khác, cũng cần nắm vững yêu cầu và mức độ cần đạt của kiểu bài nghị luận về tác phẩm trong chương trình Tập làm văn 9 để không đồng nhất yêu cầu và mức độ phân tích tác phẩm trong chương trình văn học và khi làm bài Tập làm văn ở lớp 9.

Tác phẩm văn học bao giờ cũng là một tổng thể  hoàn chỉnh giữa nội dung và phương thức biểu đạt, tức là nghệ thuật. Nghị luận một tác phẩm truyện là trình bày những nhận xét , đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể. Những nhận xét, đánh giá về truyện phải  xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát. Các nhận xét, đánh giá về tác phẩm truyện trong bài nghị luận phải rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục. bài nghị luận về tác phẩm truyện phải có bố cục chặt chẽ, mạch lạc, có lồi văn chuẩn xác, gợi cảm. Như vậy,để đáp ứng yêu câu làm một bài văn nghị luận về tác phẩm truyện, người GV cần cho HS hiểu rõ tính chất tổng hợp của kiểu bài nghị luận này. Dạy văn lấy cảm làm đầu. Người GV dạy HS phương pháp làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện không thể nghèo nàn cảm xúc . Bởi những trang truyện hay, những số phận của các nhân vật trong truyện đều có cuộc đời riêng, có tư tưởng, tình cảm, nội tâm …phong phú và đa dạng . 

1. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ

      Thực trạng học sinh khối lớp 9 hiện nay viết bài tập làm văn kiểu bài Nghị luận về tác phẩm truyện thường khô cứng, sáo rỗng, lúng túng và máy móc … Các em thường dựa vào văn mẫu hoặc dựa vào các ý trong đề cương hay trong dàn ý thầy cô cho sẵn mà viết lại nên rất hạn chế về mạch cảm xúc (không chân thật, còn gượng ép. Rất ít học sinh chịu khó tìm tòi, khám phá ra các ý mới, ý riêng, ý sâu sắc, ý hay do chính bản thân các em cảm nhận, thật sự rung động với tác phẩm, đa số các em học sinh thường không tìm hiểu kĩ đề bài và tìm ý trước khi bắt tay vào làm bài viết của mình. Vì đối tượng nghị luận có thể là tác phẩm, nhân vật, tư tưởng hay những đổi thay trong số phận nhân vật nên thường lệch lạc kiểu bài, nhầm lẫn các dạng đề. 

       Về phía giáo viên, không ít thầy cô còn e ngại khi dạy phân môn Tập làm văn. Qua nhiều năm theo dõi phong trào thi đua dạy giỏi các cấp và dạy tốt ở trường, giáo viên thường chỉ đăng kí dạy phân môn Giảng văn và Tiếng Việt. Bởi dạy phân môn Tập làm văn nhất là kiểu bài Nghị luận về tác phẩm truyện , giáo viên phải tìm tòi nghiên cứu kĩ về tác phẩm, phải thực sự nhập tâm vào cốt truyện, vào nhân vật ,phải đặt mình trong hoàn cảnh nhân vật sống , nhân vật suy nghĩ và hành động … đòi hỏi GV phải vận dụng ,tổng hợp nhiều kiến thức , kể cả vốn sống, vốn tư tưởng tình cảm. Như vậy GV phải tìm ra phương pháp tích hợp giữa văn và đời, giữa thực tại và hư cấu. Có như vậy mới có thể  đảm bảo được đặc trưng của phân môn : Dạy văn – Dạy người.

      Bản thân là GV  nhiều năm dạy khối lớp 9 , tôi đồng ý tán thành quan điểm: cho cá không thích bằng nhận được cần câu. Nếu ví bộ cần câu là phương pháp và cá ăn là kiến thức thì sự đánh giá về vai trò, tầm quan trọng của hoạt động dạy và học của GV và HS là phải tìm tòi và sáng tạo. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy, tôi luôn trân trọng, đánh giá cao những bài làm có nét riêng, thể hiện được những cảm xúc chân thật, những nhận xét, phân tích tinh khôi , sáng tạo của các em đối với một  tác phẩm, một nhân vật (một vấn đề hay một khía cạnh của vấn đề thể hiện trong tác phẩm…). Đó cũng chính là nguồn động viên không nhỏ giúp tôi quyết tâm nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm này, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của GV – HS. Dưới đây là một vài kinh nghiệm hướng dẫn HS rèn luyện cách làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện cho học sinh lớp 9  mà bản thân tôi – một GV trực tiếp giảng dạy Ngữ văn 9 đã dúc kết được qua nhiều năm. Đồng thời qua đây, xin được góp một tiếng nói riêng, một ý kiến nhỏ cho phong trào

 “ Dạy Tốt – Học Tốt” của Trường THCS  Đa Lộc nói riêng và cho ngành Giáo Dục huyện Hậu Lộc nói chung.     

III.      CÁC GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁCH LÀM BÀI 

                            NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN  

1. HƯỚNG DẪN HỌC SINH PHÂN TÍCH ĐỀ:

      Đây là bước giáo viên hướng gợi ý HS trình bày những cảm nhận , đánh giá về nhân vật, sự kiện, chủ đề trong tác phẩm truyện. Những cảm nhận ấy phải xuất phát từ những rung cảm chân thật, thẩm mĩ. Đồng thời biết kết hợp linh hoạt nhiều phép lập luận ( giải thích, chứng minh, phân tích,…).Trong đó