SKKN Một vài biện pháp dạy lồng ghép giáo dục môi trường trong phân môn vẽ tranh Mỹ thuật lớp 5

1. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hiện nay, vấn đề ô nhiễm môi trường đang là chủ đề nóng trên các mặt báo và nhận được rất nhiều sự quan tâm của người dân. Trong đó, đặc biệt là vấn đề ô nhiễm nguồn nước ở Việt Nam đã và đang ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn. Thông qua các phương tiện truyền thông, chúng ta có thể dễ dàng thấy được các hình ảnh, cũng như các bài báo phản ánh về thực trạng môi trường hiện nay. Mặc dù các ban ngành, đoàn thể ra sức kêu gọi bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước,… nhưng có vẻ là chưa đủ để cải thiện tình trạng ô nhiễm ngày càng trở nên trầm trọng hơn.

Đầu tiên, đó chính là sự thiếu ý thức nghiêm trọng và thờ ơ của người dân. Nhiều người cho rằng những việc mình làm là quá nhỏ bé, không đủ để làm hại môi trường. Một số người lại cho rằng việc bảo vệ môi trường là trách nhiệm của nhà nước, của các cấp chính quyền…trong khi số khác lại nghĩ rằng việc môi trường đã bị ô nhiễm thì có làm gì cũng “chẳng ăn thua”, và ô nhiễm môi trường cũng không ảnh hưởng đến mình nhiều. Và chính những suy nghĩ này sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến việc giáo dục cũng như tư duy bảo vệ môi trường của các thế hệ trẻ về sau.

  Việc phá hoại môi trường của một người chỉ ảnh hưởng nhỏ nhưng nếu gom của nhiều người lại thì rất lớn. Một tờ giấy, vỏ hộp sữa, túi ni-lông,… tuy nhỏ nhưng tích tụ lại lâu ngày sẽ gây ô nhiễm, mất mỹ quan, rác thải đọng lại trong các lô-cốt gây ra tình trạng cống thoát nước bị nghẹt mỗi khi mưa lớn hay thủy triều lên.

Theo thống kê của Bộ Tư Pháp, hiện nay có khoảng 300 văn bản pháp luật về bảo vệ môi trường để điều chỉnh hành vi của các cá nhân, tổ chức, các hoạt động kinh tế, các quy trình kỹ thuật, quy trình sử dụng nguyên liệu trong sản xuất,… Tuy nhiên, hệ thống các văn bản này vẫn còn chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ, thiếu chi tiết, tính ổn định không cao, tình trạng văn bản mới được ban hành chưa lâu đã phải sửa đổi, bổ sung là khá phổ biến, từ đó làm hạn chế hiệu quả điều chỉnh hành vi của các cá nhân, tổ chức, các hoạt động kinh tế… trong việc bảo vệ môi trường.

Các cấp chính quyền chưa nhận thức đầy đủ và quan tâm đúng mức đối với công tác bảo vệ môi trường, dẫn đến buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm trong việc kiểm tra, giám sát về môi trường. Ngoài ra, công tác tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ môi trường trong xã hội còn hạn chế.

Thật vậy, người lớn không làm gương để giáo dục trẻ em. Theo quan sát, tại các trường học, tôi nhiều lần chứng kiến phụ huynh đưa con đi học đến cổng trường dừng lại ăn sáng và sau khi ăn xong, thay vì bỏ hộp xôi, hộp bánh vào thùng rác thì họ lại vứt ngay tại chỗ. Mặc dù, các trường học có treo rất nhiều tấm biển, khẩu hiệu cấm xả rác bừa bãi nhưng phụ huynh vẫn thản nhiên xả rác nơi công cộng thì rất khó hình thành ý thức tốt cho thế hệ trẻ. Do các em không có ý thức bảo vệ môi trường nên khi ra chơi thay vì ngồi đọc sách trong thư viện, chơi các trò chơi phù hợp với trẻ thì các em lại mua quà vặt ăn và vứt rác bừa bãi trong khuôn viên trường. Điều này cũng là một phần trách nhiệm của cha mẹ học sinh cho các em tiền để tự mua đồ ăn, bên cạnh đó giáo viên nhắc nhở các em chưa thường xuyên. Hiểu rõ được tầm quan trọng của môi trường đối với cuộc sống xung quanh, các môn học trong trường tiểu học đều có dạy lồng ghép để giáo dục các em học sinh như Mỹ Thuật, Tự Nhiên Xã Hội, Địa Lý, Tiếng Anh, Tiếng Việt…… Mỹ thuật là một môn quan trọng trong việc giáo dục học sinh về bảo vệ môi trường. Thông qua môn Mỹ Thuật các em có cái nhìn sinh động và nhận thức cao hơn trong việc giữ gìn môi trường sống xung quanh được xanh, sạch, đẹp.

Tình trạng ô nhiễm môi trường của huyện Krông Ana cũng đang trong vấn đề được các cấp và nhân dân quan tâm. Trong đó, vấn đề ý thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường luôn được quan tâm và tuyên truyền. Giải pháp khắc phục người dân nâng cao ý thức về bảo vệ môi trường, vứt rác đúng nơi quy định, không xả rác bừa bãi. Đồng thời nâng cao nhận thức cho các thế hệ học sinh về bảo vệ môi trường không những ở trường học mà còn ở nơi các em ở. Trong việc giáo dục học sinh nâng cao nhận thức trong việc bảo vệ môi trường lãnh đạo trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai luôn nhắc nhở giáo viên và học sinh luôn giữ khuôn viên trường luôn xạch, đẹp… Chỉ đạo giáo viên luôn thay đổi phương pháp dạy lồng ghép môi trường  trong các môn học, tổ chức các buổi học và lao động ngoại khóa cho học sinh.  

Từ tính cấp thiết và thực trạng trên trong trường tiểu học tôi đã mạnh dạnchọn đề tài “Một vài biện pháp dạy lồng ghép giáo dục môi trường trong phân môn vẽ tranh Mỹ thuật lớp 5” để nghiên cứu nhằm góp một phần nhỏ bé trong việc nâng cao ý thức cho các em học sinh tiểu học.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

– Giúp học sinh biết được một số kiến thức cơ bản về môi trường, biết quan sát và thưởng thức vẻ đẹp của môi trường xung quanh.

– Bước đầu hiểu mối quan hệ của môi trường đối với cuộc sống con người.

– Các em biết yêu quý và biết giữ gìn vẻ đẹp cảnh quan, thiên nhiên và môi trường xung quanh.

– Biết phản hồi các hành động gây hại cho môi trường, có ý thức giữ gìn và bảo vệ môi trường.

– Học sinh vẽ, nặn và xé dán được các bức tranh về đề tài môi trường, bảo vệ môi truờng và các tranh có nội dung liên quan.

– Học sinh thích tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường.

– Thuyết phục được bạn bè, người thân cùng tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường.

– Giáo dục bảo vệ môi trường nhằm làm cho các em hiểu rõ sự cần thiết phải bảo vệ môi trường, hình thành ở các em thói quen, hành vì ứng xử văn minh, lịch sự và thân thiện với môi trường.

– Bồi dưỡng ở các em tình yêu thiên nhiên, những xúc cảm, xây dựng cái thiện và hình thành thói quen, kĩ năng sống bảo vệ môi trường cho các em.

– Để thực hiện được mục tiêu, nội dung giáo dục bảo vệ môi trường trong trường tiểu học, con đường tốt nhất là tích hợp, lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường vào các môn học ở cấp tiểu học, trong đó có môn Mĩ Thuật.

– Thường xuyên tổ chức các cuộc thi vẽ tranh về đề tài môi trường.

3. Đối tượng nghiên cứu

  Đề tài này nghiên cứu về một vài biện pháp dạy lồng ghép giáo dục môi trường trong phân môn vẽ tranh Mỹ thuật lớp 5.

4. Giới hạn của đề tài

– Thời gian thực hiện đề tài từ năm học ………..

– Nghiên cứu về một vài biện pháp dạy lồng ghép giáo dục môi trường trong phân môn vẽ tranh Mỹ thuật lớp 5 tại trường TH Nguyễn Thị Minh Khai, xã Ea Bông, huyện Krông Ana, tỉnh Đaklak. 

5. Phương pháp nghiên cứu
6. a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:

– Phương pháp phân tích-tổng hợp tài liệu: nghiên cứu các khái niệm công cụ, tình hình dạy học Mỹ thuật, các văn bản, tài liệu, sách, báo….

– Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập: tìm hiểu thực trạng học Mỹ thuật của huyện và trường TH Nguyễn Thị Minh Khai huyện Krông Ana.

1. b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

– Phương pháp tổ chức học ngoại khóa và lao động công ích.

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, rút ra từ thực tế và công tác giảng dạy để tìm nguyên nhân và đưa ra biện pháp, giải pháp hiệu quả.

– Phương pháp khảo nghiệm, thực nghiệm, quan sát học sinh khi thực hành và nâng cao nhận thức của học sinh.

1. c) Phương pháp thống kê toán học:

1. PHẦN NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận

Như chúng ta đã biết, môi trường là một phần của ngoại cảnh, bao gồm các hiện tượng và các thực thể của tự nhiên…mà ở đó cá thể, quần thể, loài …có quan hệ trực tiếp hoặc gián tiếp bằng các phản ứng thích nghi của mình. Môi trường theo nghĩa rộng là các nhân tố tự nhiên và xã hội cần thiết cho sự sinh sống, sản xuất của con người như: tài nguyên thiên nhiên, không khí, đất, nước, ánh sáng, cảnh quan, quan hệ xã hội… Môi trường theo nghĩa hẹp bao gồm các nhân tố tự nhiên và xã hội trực tiếp liên quan tới chất lượng cuộc sống con người. 

Vệ sinh môi trường đang là một vấn đề rất bức thiết trong cuộc sống chung của chúng ta ngày hôm nay. Theo ghi nhận của Sở Thông Tin Môi Trường năm ………. thì môi trường học đường lâu nay sự “ô nhiễm” là có thực nhưng mọi người lại… bỏ quên, và chính học sinh, sinh viên cũng cũng thể hiện ý thức rất kém trong việc giữ gìn vệ sinh nơi trường lớp. Được biết, từ cấp bậc mẫu giáo, tiểu học cho tới đại học, các em học sinh, sinh viên luôn được giáo dục rất kỹ lưỡng về ý thức bảo vệ môi trường sống xanh – sạch đẹp ở mọi nơi, mọi chỗ. Nhưng đáng buồn thay, ở bất cứ trường học nào, những cảnh tượng học sinh, sinh viên không giữ gìn vệ sinh học đường rất phổ biến. Nhiều em vứt giấy, rác vỏ của các bao bì đựng quà vặt, bã kẹo cao su… lung tung nơi sân trường, hành lang lớp và nhiều nữa là nơi ngăn bàn, dưới nền lớp học… Việc làm thiếu ý thức này đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cảnh quan trường học và bầu không khí học tập và giảng dạy, sinh hoạt, vui chơi của thầy cô giáo và của chính các em. Không chỉ vứt rác bừa bãi, nhiều em, nhất là các em ở bạc tiểu học còn vẽ bậy trên bàn học, trên tường… Nguyên nhân của việc các em thiếu ý thức trong việc giữ gìn môi trường vệ sinh học đường là do thói lười biếng, lối sống ích kỷ nghĩ đến quyền lợi cá nhân của một số em. Các em nghĩ rằng, những nơi công cộng như trường học, lớp học không phải nhà mình, vậy thì việc gì mà phải mất công giữ gìn, đã có đội lao công dọn dẹp. Cách suy nghĩ ấu trĩ như vậy thật là thiển cận và nguy hại. Mặt khác, do thói quen có từ lâu, khó sửa đổi khi ở các lớp học, hàng ngày, mặc dù các thầy cô giáo và ban cán sự lớp phải thường xuyên nhắc nhở nhưng vẫn không thể nào giữ cho lớp học sạch đẹp. Đây cũng là thực trạng chung của các trường trong huyện Krông Ana nói chung và trường tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai nói riêng. Tôi hy vọng thông qua đề tài này mỗi người trong chúng ta, không chỉ học sinh mà giáo viên và cha mẹ học sinh có nhận thức sâu sắc về môi trường sống xung quanh từ đó có những biện pháp chung tay giáo dục thế hệ trẻ cùng nhau giữ gìn trái đất của chúng ta càng ngày càng xanh, sạch và đẹp từ đây và mãi mãi về sau.

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu

– Thuận lợi: 

Được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Krông Ana, của Ban giám hiệu nhà trường trong việc bồi dưỡng chuyên môn và tham gia tập huấn về dạy các phương pháp dạy học mới về môn Mỹ Thuật.

 Giáo viên trẻ, nhiệt tình, tâm huyết với nghề, yêu thương học sinh, có trình độ trên chuẩn. Giáo viên thường xuyên đổi mới phương pháp giảng dạy, tìm tòi các cách thức mới phù hợp trong quá trình dạy học…  

Đa số các em học sinh thích môn học Mỹ Thuật, thích khám phá, ham tìm hiểu và tích cực học môn Mỹ Thuật. Các em tích cực tham gia các hoạt động ngoại khóa và tham gia lao động công ích của trường. Các em học sinh luôn sáng tạo trong học tập, các em luôn có ý thức và trách nhiệm trong việc giữ gìn vệ sinh trong và ngoài lớp học.

Cha mẹ học sinh đã tạo điều kiện mua đồ dùng học Mỹ thuật cho con em mình có năng khiếu. Khuyến khích con em mình có trách nhiệm vệ sinh thân thể, vệ sinh nhà ở và vệ sinh lớp học.

– Khó khăn:

Tuy nhiên, cơ sở vật chất chưa đáp ứng được nhu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Chưa có phòng học Mỹ Thuật riêng phù hợp với học sinh để học sinh có thể phát huy khả năng sáng tạo. Sách giáo khoa thường xuyên thay đổi, học sinh phải làm quen với các phương pháp mới và cách thức học mới. Tranh ảnh dùng cho bộ sách cũng như tranh vẽ không đủ để đáp ứng nhu cầu học tập và giảng dạy của học sinh và giáo viên. Bên cạnh đó, đồ dùng dạy Mỹ Thuật chưa thực sự được đầu tư nhiều từ nhà trường.

Đa số học sinh thiếu đồ dùng học tập về môn Mỹ Thuật như: màu vẽ, giấy vẽ… đặc biệt các em học sinh có hoàn cảnh khó khăn các em thiếu đồ dùng học tập rất nhiều.

Các em chưa có ý thức giữ môi trường chung ở trường lớp. Thời gian học ngoại khóa còn khá ít ỏi nên các em chưa thực sự yêu thích vẽ và môn học Mỹ Thuật.

Một số cha mẹ học sinh chưa quan tâm đúng mức đến việc học của con em mình, còn xem môn Mỹ Thuật là môn phụ, nên chưa chú trọng cho con em mình học môn Mỹ Thuật. Vì vậy, họ không trang bị đầy đủ đồ dùng học tập liên quan đến môn học. 

3. Nội dung và hình thức của giải pháp
4. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp

• Giáo viên nâng cao nhận thức, tầm quan trọng của việc dạy lồng ghép giáo dục Môi trường thông qua môn Mỹ Thuật để từ đó có những biện pháp và phương thức giảng dạy phù hợp với đối tượng học sinh, tâm huyết hơn với nghề dạy học.
• Thông qua việc dạy lồng ghép giáo dục môi trường sẽ giúp các em phát triển nhận thức thẩm mỹ, biết cảm nhận và rung động trước cái đẹp trong nghệ thuật, cuộc sống và thiên nhiên. Ngoài ra, mỹ thuật còn giúp các em thêm tự tin, biết tìm tòi, khám phá, phát huy bộc lộ cá tính bản thân, phát triển khả năng tư duy về hình ảnh, trí tưởng tượng và sáng tạo. Sau cùng, quan trọng hơn cả là giúp các em có thêm cảm hứng, niềm tin, tình yêu đối với cuộc sống, con người và nghệ thuật, hướng tâm hồn, tình cảm của các em đến với những điều tốt đẹp, nhân bản, nhân văn. Từ đó các em yêu thích môn Mỹ thuật.

– Giáo dục bảo vệ môi trường nhằm làm cho các em hiểu rõ sự cần thiết phải bảo vệ môi trường, hình thành ở các em thói quen, hành vì ứng xử văn minh, lịch sự và thân thiện với môi trường.

– Bồi dưỡng ở các em tình yêu thiên nhiên, những xúc cảm, xây dựng cái thiện và hình thành thói quen, kĩ năng sống bảo vệ môi trường cho các em.

– Các bài học với nhiều hình ảnh và hoạt động mang tính sư phạm cao giúp tiết học trở nên sinh động không gây nhàm chán cho học sinh, giờ học đạt hiệu quả cao.

1. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

* Biện pháp 1: Giáo dục Môi trường cho học sinh thông qua việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy vẽ tranh.

     Khái niệm về đồ dùng dạy học:  Đồ dùng dạy học là những hình ảnh, dụng cụ, đồ vật phục vụ cho việc dạy và học mà học sinh có thể nhìn thấy được đặc biệt là được sử dụng trong công tác giảng dạy.

Mục đích: Giúp học sinh tìm hiểu, so sánh, nhận xét, phỏng đoán và ghi nhận sự vật dễ dàng hiểu sự vật qua con mắt quan sát bằng nét vẽ, hình vẽ, màu sắc một cách nhanh chóng, nhớ sự vật lâu hơn. Giúp học sinh nâng cao ý thức trách nhiệm của bản thân trong việc giữ vệ sinh chung nơi công cộng, trường học và nơi ở.

Đồ dùng dạy học: Đồ dùng dạy học có nhiều loại như tranh phiên bản của họa sĩ trong nước và thế giới, tranh vẽ của họa sĩ và học sinh, mẫu vật thực, máy chiếu đa năng, máy tính…

Cách thức thực hiện:

 + Bước 1: Giáo viên chuẩn bị tranh về Môi trường

 + Bước 2: Học sinh quan sát tranh

 + Bước 3: Học sinh nêu nội dung và ý nghĩa của các bức tranh

 + Bước 4: Học sinh nêu biện pháp khắc phục nội dung của các tranh

 + Bước 5: Học sinh vẽ tranh theo đề tài Môi trường

Ví dụ: Khi dạy bài – Vẽ tranh đề tài Môi trường  tôi chuẩn bị vẽ tranh có nội dung khác nhau ( quét sân, tưới cây, lao động ).

Để học sinh dễ phân tích và quan sát khơi dậy hứng thú cho các em.

Ngoài đồ dùng giáo viên phải sưu tầm thêm tranh vẽ của học sinh. Giúp các em học tập kinh nghiệm của các bạn và biến nó thành kinh nghiệm của bản thân. Khi vẽ tranh các em sẽ phát huy được những mặt tối đa và hạn chế những mặt chưa tốt trong cách sắp xếp bố cục và sử dụng màu sắc trong bài.

Một số hình thức trực quan hết sức cần thiết khác chính là cuộc sống hàng ngày đang diễn ra xung quanh các em.

VD: Trường em, nhà em, cánh đồng lúa, đường làng.

     Tôi chuẩn bị 1 số hình ảnh về ô nhiễm môi trường để học sinh quan sát.

Một số hình ảnh về ô nhiễm Môi trường

   Yêu cầu học sinh quan sát tranh , nêu nội dung, ý nghĩa và các biện pháp khắc phục qua các câu hỏi gợi mở để các em trả lời.

  Em hãy cho biết những nguyên nhân nào làm cho môi trường bị ô nhiễm ? Chúng ta phải làm gì để bảo vệ môi trường? Là học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường em  có suy nghĩ gì để góp phần nhỏ bé của mình vào bảo vệ môi trường?

Hoặc giáo viên dùng sơ đồ, sử dụng câu hỏi gợi mở để phân tích, tổng hợp và rút ra được những kiến thức chính ở trong sơ đồ.

Ngoài ra GV có thể sử dụng tranh ảnh, băng hình, video clips…. làm phương tiện trực quan, để minh hoạ cho HS những hiện tượng tàn phá môi trường, ô nhiễm môi trường như đốt phá rừng, nước thải, chất thải công nghiệp ở các thành phố…, hoặc những hậu quả do tàn phá môi trường gây ra như lũ lụt, hạn hán, bệnh tật… và cả những hành động bảo vệ môi trường như các khu rừng cấm, các công viên thiên nhiên, các công nghệ xử lí chất thải…Tất cả những hình ảnh trực quan đó đều gây ấn tượng sâu sắc đối với HS, sẽ giúp các em nhận thức dễ dàng hơn vấn đề và đặc biệt nó tạo nên độ tin cậy cao trong giáo dục.