SKKN Một vài kinh nghiệm hình thành kỹ năng giải bài tập di truyền menđen cho học Sinh lớp 9

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

Sinh học là môn khoa học nghiên cứu về thế giới sinh vật, từ Sinh học lớp 6 đến Sinh học lớp 8 các em đã tìm hiểu về Thực vật, Động vật và sinh học cơ thể, thấy được tính đa dạng của sinh học và lịch sử tiến hóa của sinh giới. Đến Sinh học lớp 9, các em được tìm hiểu về hiện tượng di truyền và biến dị, cơ thể và môi trường giúp các em có thể giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên một cách khoa học.

Trong chương trình Sinh học lớp 9, phần “Di truyền và Biến dị” nằm ngay phần đầu của chương trình, trong đó phần bài tập di truyền của Menđen là một phần khá trừu tượng đối với học sinh kể cả đối với người dạy. Mặt khác, thời lượng cho phần chương I- Các thí nghiệm của Menđen chỉ có 5 tiết lí thuyết nên các em chưa có thời gian tiếp xúc nhiều với các phương pháp giải bài tập. Vì vậy các em học sinh khá lúng túng khi làm các dạng bài tập bởi chưa hiểu về bản chất, ý nghĩa của các quy luật. 

Việc hình thành kĩ năng giải bài tập di truyền Menđen là rất quan trọng vì học sinh có nắm vững được phương pháp giải bài tập di truyền của Menđen thì mới có kiến thức cơ sở để giải các loại bài tập về di truyền liên kết, di truyền giới tính hoặc di truyền người ở phần sau và đối với việc tiếp thu kiến thức ở cấp THPT. Chính vì vậy việc hình thành kĩ năng giải bài tập di truyền Men Đen cho học sinh lớp 9 là rất cần thiết và nên làm thường xuyên.[1]

“Với suy nghĩ khi dạy học sinh  không chỉ dạy kiến thức cho các em mà còn dạy cả phương pháp suy luận, khả năng vận dụng, khả năng kết nối các môn khoa học và cả hướng tư duy khái quát hóa kiến thức”[2].Vì vậy, sau nhiều năm dạy sinh học lớp 9 ở trường THCS Cẩm Quý tôi luôn quan tâm trăn trở, đi sâu nghiên cứu để tìm biện pháp rèn kỹ năng giải bài tập về các quy luật di truyền của Menđen cho các em học sinh nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng giờ lên lớp. Xuất phát từ những lý do trên trong quá trình công tác tôi đã chọn đề tài “Một vài kinh nghiệm hình thành kĩ năng giải bài tập di truyền Menđen cho học sinh lớp 9 trường THCS Cẩm Quý” để nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm  và để trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp trong quá trình dạy học với mong muốn giúp đỡ các em học sinh có kĩ năng để có thể giải thành thạo một số dạng bài tập di truyền trong chương trình SGK và trong sách nâng cao của bộ môn sinh học.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài với mục đích là để tìm hiểu và phân tích thực trạng việc giải bài tập di truyền Menđen của học sinh lớp 9 trường THCS Cẩm Quý, tìm ra các biện pháp phù hợp để hình thành các phương pháp giải bài tập di truyền của Menđen cho học sinh. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất đổi mới phương pháp giảng dạy trong bộ môn, nâng cao chất lượng và hiệu quả giờ dạy, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường. 

3. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm hình thành kĩ năng về phương pháp giải bài tập di truyền Menđen cho học sinh lớp 9 và áp dụng một số kinh nghiệm hình thành kĩ năng giải bài tập di truyền Menđen cho học sinh lớp 9 ở trường THCS Cẩm Quý.

4. Phương pháp nghiên cứu

  Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tôi đã sử dụng và kết hợp một số phương pháp như: Phương pháp xây dựng cơ sở lý thuyết; phương pháp điều tra, khảo sát và thu thập sử lý thông tin; phương pháp thống kê và sử lý số liệu. Cụ thể như sau:

  4.1. Về phương pháp xây dựng cơ sở lý thuyết: Nghiên cứu các phương pháp giải bài tập di truyền của Menđen.

  4.2. Về phương pháp điều tra, khảo sát và thu thập sử lý thông tin: Kiểm tra khảo sát về khả năng giải bài tập di truyền của Menđen thông qua bài kiểm tra 15 phút và kiểm tra bài cũ từ đó tìm ra phương pháp để hướng dẫn các em có thể giải được bài tập.

  4.3. Về phương pháp thống kê và sử lý số liệu: Sau khi điều tra khảo sát tôi áp dụng phương pháp thống kê, xử lý số liệu để phân loại đối tượng học sinh trên cơ sở đó để áp dụng các phương pháp giúp hình thành kĩ năng giải bài tập cho các em.

    Sau nhiều năm được trực tiếp giảng dạy môn sinh học 9 và tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi, tôi đã phối hợp nhiều phương pháp dạy học tích cực  theo hướng phát huy năng lực học sinh trong giảng dạy như: vấn đáp, gợi mở, thảo luận nhóm rồi đối chiếu, thực nghiệm so sánh giữa các lớp trong mỗi năm học, tự rút kinh nghiệm cho bản thân qua từng năm, có điều chỉnh cho phù hợp với các đối tượng.

Đồng thời thông qua các bài tập có sẵn hoặc tự đề ra, bài tập trong các đề thi học sinh giỏi, sách, tài liệu tham khảo để hướng dẫn học sinh giải và phát huy khả năng tích cực, năng động, tư duy sáng tạo trong việc vận dụng phương pháp giải toán. 

1. NỘI DUNG
2. Cơ sở lí luận

Di truyền học tuy mới hình thành từ đầu thế kỉ XX nhưng đến nay đã và đang thu được nhiều thành tựu rực rỡ đóng góp cho sự phát triển kinh tế, xã hội của thế giới. Ngày nay, Di truyền học đã trở thành một ngành mũi nhọn trong Sinh học hiện đại. Di truyền học đã trở thành cơ sở lí thuyết của Khoa học chọn giống, có vai trò lớn lao đối với Y học, đặc biệt có tầm quan trọng trong Công nghệ sinh học hiện đại.

Menđen – người đặt nền móng cho di truyền học. Ông là một linh mục vừa tham gia dạy học vừa nghiên cứu khoa học Trong quá trình nghiên cứu, Menđen đã chọn đậu Hà Lan làm đối tượng nghiên cứu và là người đầu tiên vận dụng phương pháp khoa học vào việc nghiên cứu di truyền. Phương pháp độc đáo của Ông là phương pháp phân tích các thế hệ lai, nhờ đó ông đã phát hiện ra các quy luật di truyền. Công trình của ông được công bố năm 1866, nhưng đến năm 1900 Thế giới mới thừa nhận qui luật di truyền của ông và năm đó được xem là năm di truyền học ra đời.

Việc vận dụng các qui luật di truyền vào giải các bài toán lai 1, 2 hay nhiều cặp tính trạng tương phản cho học sinh lớp 9 còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng về phương pháp giải. Chương I- Các thí nghiệm của Menđen có nội dung kiến thức khá nặng và các em chưa kịp làm quen với bài tập môn Sinh học bởi lâu nay các em vẫn quan niệm Sinh học chỉ là môn toàn lí thuyết nên khi gặp các dạng bài tập các em rất lúng túng. Để có thể làm tốt bài tập phần này thì ngoài kiến thức Sinh học các em còn cần có kiến thức Toán học, khả năng tư duy logic, khả năng suy luận nhạy bén. Còn đối với giáo viên, làm thế nào để dạy cho học sinh hiểu và vận dụng để giải đúng các bài tập này cũng không dễ. Để giải quyết được vấn đề này, tôi đã nghiên cứu các phương pháp giải toán di truyền, từ đó tìm ra cách giải đơn giản, dễ hiểu để hướng dẫn các em.

2. Thực trạng vấn đề giải bài tập di truyền Menđen của học sinh trường THCS cẩm Quý

          Trường THCS Cẩm Quý là đơn vị đóng trên địa bàn xã Cẩm Quý, một xã có điều kiện kinh tế, xã hội còn nhiều khó khăn của huyện Cẩm Thủy; Cẩm Quý là xã mới thoát khỏi chương trình Dự án 135 của Chính phủ năm ………… Những năm gần đây chất lượng giáo dục của trường THCS Cẩm Quý đã có nhiều khởi sắc, bước đầu đã có những thành tích nổi bật, có được những điều đó là do: Lãnh đạo nhà trường luôn quan tâm chuyên môn, thường xuyên kiểm tra, dự giờ để rút kinh nghiệm cho giáo viên. Trường có đội ngũ giáo viên nhiệt tình, tâm