SKKN Nâng cao hiệu quả tiết bài tập Vật lí ở lớp 9

• MỞ ĐẦU

• LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Vật lý học là một môn khoa học thực nghiệm, mọi kết luận của nó đều rút ra và kiểm chứng bằng quan sát và thí nghiệm. Bên cạnh việc thí nghiệm học sinh phải biết vận dụng những kiến thức để làm bài tập.

Bài tập vật lý là một khâu quan trọng trong quá trình dạy và học vật lý vì:

• Giúp học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng những kiến thức cơ bản của bài giảng.
• Là một phương tiện rất tốt để xây dựng và củng cố những kỹ năng, kỷ xảo vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, rèn luyện thói quen gắn lý thuyết với thực hành, với đời sống, với lao động sản xuất.
• Là một hình thức ôn tập sinh động những điều đã học. Ngoài ra, ta còn có thể dùng bài tập làm hình thức ôn tập trực tiếp hoặc dùng các câu hỏi, các bài tập đề cập đến những vấn đề ôn tập hoặc dùng các bài tập tổng hợp khi giải đòi hỏi phải ôn tập nhiều phần của chương trình.
• Là một biện pháp rất quý báu để phát triển năng lực làm việc độc lập, năng lực tư duy của học sinh. Cuối cùng, bài tập vật lý còn là một phương tiện rất có hiệu lực để kiểm tra, kiến thức, kiểm tra năng lực tư duy của học sinh.

Qua những điều đã nói ở trên, tôi thấy bài tập vật lý có tác dụng giáo dưỡng và giáo dục lớn. Vì thế, trong việc giải bài tập vật lý, mục đích cơ bản và cuối cùng không phải chỉ là tìm ra đáp số của nó. Tuy nhiên điều này cũng quan trọng và cần thiết, mục đích chính của việc giải bài tập là ở chỗ người làm bài tập hiểu được sâu sắc hơn các khái niệm, các định luật vật lý, tập vận dụng chúng vào những vấn đề thực tế trong cuộc sống, trong lao động. Chính vì vậy mà tôi đã chọn đề tài “NÂNG CAO HIỆU QUẢ TIẾT BÀI TẬP VẬT LÍ Ở LỚP 9

TRƯỜNG THCS ĐÔNG HOÀNG” để nghiên cứu.

• MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:

Nghiên cứu đề tài này để áp dụng vào trong những tiết bài tập có hiệu lực.

• ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:

Chủ thể: Một số dạng bài tập phần Điện học, Quang học Vật lí 9

Khách thể: Học sinh khối 9 trường THCS Đông Hoàng

• PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:

Trong quá trình nghiên cứu tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:

• Phương pháp đọc tài liệu: Để hoàn thành tốt đề tài này bản thân tôi phải nghiên cứu đọc sách và các tài liệu nâng cao để bổ sung vào đề tài này.
• Phương pháp quan sát: Quan sát trong giờ dạy của các đồng nghiệp trong trường, để từ quan sát tìm ra cách vận dụng phương pháp như thế nào cho phù hợp đồng thời quan sát việc lĩnh hội việc lĩnh hội kiến thức của học sinh
• Phương pháp phỏng vấn: Trao đổi với đồng nghiệp cùng giảng dạy bộ môn để

rút kinh nghiệm

• Phương pháp nghiên cứu sản phẩm của học sinh: Trong quá trình dạy tôi kiểm tra vở ghi, vở bài tập và một số đồ dùng học tập của của học sinh, kiểm tra thường xuyên việc làm bài tập của học sinh để từ đó bồi dưỡng vài chỗ trống ngay sau đó.

Trong các phương pháp nghiên cứu mỗi phương pháp có một vị trí rất quan trọng. Tuy nhiên chúng ta phải biết kết hợp hài hoà các phương pháp đó thì mới nâng cao chất của học sinh

• NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

Qua quá trình dạy học tôi thấy rằng để một tiết bài tập mang lại hiệu quả cao, thì thầy cần phải chọn lọc những bài tập sao cho phù hợp với từng loại đối tượng học sinh trong lớp.

Có rất nhiều loại kiểu phân loại bài tập vật lý : phân loại theo mục đích, theo nội dung, theo mức độ khó, dễ ..vv. Tuy nhiên có 2 kiểu phân loại cơ bản thường hay được dùng : Phân loại theo nội dung và phân loại theo cách giải.

Đối với phân loại theo nội dung : Có loại bài tập phần cơ, quang, điện, nhiệt, …

Phân loại theo cách giải, chia làm 3 loại đó là :

+) Bài tập câu hỏi (bài tập định tính) : đối với loại bài tập này việc giải không đòi hỏi phải làm một phép tính nào hoặc chỉ phải làm những phép tính rất đơn giản có thể nhâm được.

Muốn giải các bài tập loại này, phải dựa vào những khái niệm, định luật vật lý đã học, xây dung những suy luận logic để phân tích, giải thích các hiện tượng nêu lên trong bài tập. Loại bài tập này có tác dụng lớn trong việc củng cố kiến

thức đã học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, rèn luyện năng lực quan sát, bồi dưỡng năng lực tư duy logic, tư duy sáng tạo.

+ )Bài tập tính toán (bài tập định lượng) : phân ra làm 2 loại :

• Bài tập tập dượt : Là loại bài tập tính toán đơn giản. Muốn giải nó chỉ vận dụng 1 số định luật, một số công thức.
• Bài tập tổng hợp : Là loại bài tập tính toán phức tạp. Muốn giải nó phải vận dụng vào nhiều khái niệm, nhiều định luật, công thức. Loại bài tập này có tác dụng đặc biệt trong việc giúp học sinh mở rộng, đào sâu kiến thức, theo dõ mối liên hệ khác nhau của chương trình và tập cho học sinh biệt tự mình lựa chọn những định luật, công thức cần thiết.

+) Bài tập thí nghiệm : Đó là những bài tập đòi hỏi phải làm thí nghiệm mới giải được.

Khi tiến hành giải cụ thể một bài toán vật lý phụ thuộc vào nhiều yếu tố, mục đích, yêu cầu bàn nội dung của nó, trình độ học sinh, ..vv… Tuy nhiên trong cách giải phần lớn các bài tập vật lý cũng có những điểm chung theo các bước sau:

Bước 1: Hiểu kỹ đầu bài :

• Đây là bước đầu tiên hết sức quan trọng. Đọc kỹ đầu bài; Bài tập nói gì?

Cái gì là dữ kiện, cái gì phải tìm.

• Tóm tắt đầu bài : Bằng cách dùng ký hiệu, đổi đơn vị của các đại lượng theo đơn vị thống nhất.
• Vẽ hình, nếu bài tập có liên quan đến hình vẽ.

Bước 2 : Phân tích nội dung bài tập, lập kế hoạch giải

• Tìm sự liên quan của cái chưa biết (ẩn) và những cái đã biết (dữ kiện)
• Nếu chưa tìm được trực tiếp các mối liên kết ấy thì có thể phải xét một số bài tập phụ để dán tiếp tìm ra mối liên hệ ấy.
• Cuối cùng phải xây dựng được một dự kiến về kế hoạch giải.

Bước 3: Thực hiện kế hoạch giải:

Thực hiện các chi tiết của dự kiến, nhất là khi gặp một bài toán phức tạp.

Nếu hướng dẫn học sinh làm quen dần với cách giải bằng chữ và chỉ thay giá trị bằng số của các đại lượng trong biểu thức cuối cùng.

Bước 4: Kiểm tra đánh giá kết quả có đúng không? Có phù hợp không?

• Kiểm tra lại các phép tính
• Nếu có điều kiện nên phân tích, tìm một cách giải khác, đi đến cùng một kết quả đó.