SKKN Nâng cao năng lực nhận biết và kĩ năng thực hành phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3

1. Mở đầu.

1.1. Lý do chọn đề tài.

Trong cuộc sống hàng ngày, khi trò chuyện, lúc giao tiếp, mỗi chúng ta đôi lúc thường dùng những câu nói ví von, mượn hình ảnh cái này để nói về cái kia, giúp câu nói nhẹ nhàng, bóng bẩy nhưng làm người nghe nhiều khi phải ngẫm suy… Đó là nhờ biện pháp nghệ thuật so sánh.

“So sánh” là “cách nói” rất quen thuộc và phổ biến trong cuộc sống cũng như trong sáng tạo văn chương. Nhờ phép so sánh, người viết có thể gợi ra những hình ảnh cụ thể nhưng sinh động, những cảm xúc thẩm mĩ lành mạnh, đẹp đẽ cho người đọc, người nghe. Phép tu từ so sánh được coi là một trong những phương thức tạo hình, gợi cảm mang lại hiệu quả nhất, có tác dụng lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc quan sát và khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Mặt khác còn làm cho tâm hồn và trí tuệ của mỗi người thêm phong phú, giúp chúng ta cảm nhận văn học và cuộc sống một cách tinh tế và sâu sắc hơn. Nhờ những hình ảnh bóng bẩy, ước lệ, dùng cái này để đối chiếu cái kia nhằm diễn tả những ngụ ý nghệ thuật mà phép so sánh được sử dụng nhiều trong văn chương và phổ biến trong thơ ca. Đặc biệt với thơ, văn viết cho thiếu nhi hầu như nhiều tác giả đều sử dụng phép so sánh. Nhờ biện pháp tu từ so sánh đã giúp các em hiểu và cảm nhận nhanh những bài thơ, bài văn, từ đó góp phần mở mang tri thức, làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi viết văn, cũng như rèn luyện ý thức yêu quý Tiếng Việt và giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt ở mỗi học sinh ngay từ khi còn nhỏ.

Phép tu từ so sánh đã chính thức đưa vào phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Điều đó khẳng định vai trò, trách nhiệm của mỗi giáo viên trong việc hình thành cho học sinh bước đầu về nhận biết và kĩ năng sử dụng biện pháp so sánh. Để từ đó giúp các em bước đầu biết đặt câu có hình ảnh so sánh và có kĩ năng vận dụng các hình ảnh so sánh đó vào việc viết các đoạn văn và bài văn có hình ảnh so sánh. Hơn thế nữa các em còn biết sử dụng thành thạo phép so sánh trong khi giao tiếp, tạo điều kiện để học sinh phát triển một cách toàn diện. Với mục đích và yêu cầu như vậy, mỗi giáo viên khi giảng dạy về nội dung này đòi hỏi phải có được các phương pháp cũng như những hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp và đem lại hiệu quả cao nhằm rèn cho học sinh về khả năng nhận biết cũng như các kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh.

Là một giáo viên được nhà trường phân công giảng dạy nhiều năm ở khối lớp 3, nhận thức được vị trí quan trọng của việc dạy học phép tu từ so sánh, bản thân luôn giành nhiều thời gian nghiên cứu, học hỏi, tìm hiểu thêm tài liệu và cùng với việc thực tế giảng dạy để tìm ra một vài biện pháp, cách thức nhỏ trong việc giúp học sinh nhận biết và thực hành tốt phép tu từ so sánh mà các em được học nhằm nâng cao hiệu quả khi dạy – học phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung ở bậc Tiểu học. Đó chính là lí do mà tôi chọn đề tài: “Nâng cao năng lực nhận biết và kĩ năng thực hành phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3”.

1.2. Mục đích nghiên cứu.

– Tìm hiểu thực trạng dạy và học phép tu từ so sánh ở lớp 3.

– Đưa ra các giải pháp thực hiện nhằm nâng cao năng lực nhận biết và kĩ năng thực hành phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

– Nội dung dạy – học phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3.

– Học sinh lớp 3A – Trường Tiểu học Thị Trấn Hậu lộc.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Trong quá trình nghiên cứu nội dung này tôi đã sử dụng một số phương pháp dạy học sau:

– Phương pháp điều tra, khảo sát tình hình về dạy – học phép so sánh.  

– Phương pháp thống kê, thu thập chứng cứ. 

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

– Phương pháp hỏi – đáp.

– Phương pháp thực nghiệm.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Như chúng ta đều biết, dạy biện pháp nghệ thuật so sánh cho học sinh thực chất là việc dạy cho các em cách sử dụng ngôn ngữ để tạo hiệu quả cao trong khi nói và viết. Sử dụng phép tu từ trong khi nói và viết cũng chính là nâng cao khả năng nhận xét, đánh giá, bộc lộ tình cảm của mình trước một đối tượng nào đó. Vì vậy ngôn ngữ thường mang tính riêng biệt. Điều này cũng đòi hỏi giáo viên phải có kiến thức nhất định về phong cách học, hiểu biết sâu rộng và chính xác về biện pháp nghệ thuật so sánh; đồng thời biết thiết kế các dạng bài tập phù hợp nhằm làm đa dạng hoá các hoạt động học tập, tạo hứng thú trong giờ học để học sinh tiếp thu nội dung kiến thức này một có cách hiệu quả. Không những thế còn có thể giúp các em có được kĩ năng thực hành phép tu từ so sánh. Song trong thực tế cho thấy việc dạy – học phép tu từ so sánh ở lớp 3 phần nào còn hạn chế. Bởi lẽ đây là một trong những nội dung mới được đưa vào trong chương trình phân môn của môn Tiếng Việt. Là một nội dung “mới” nhưng thời lượng và thời gian để học nội dung lại chưa được nhiều. Hơn nữa, tài liệu tham khảo, tranh ảnh, đồ dùng để phục cho phân môn nói chung và nội dung về phép so sánh nói riêng còn quá ít ỏi, đơn điệu.

Mặt khác, cũng như các khối lớp trong bậc Tiểu học, nội dung môn Tiếng Việt ở khối lớp 3 được cấu trúc thành các phân môn riêng biệt tạo thành một môn học với nội dung mang tính thống nhất. Một trong những phân môn đó là Luyện từ và câu. Đây là một dạng kiến thức mang tính chất riêng và chiếm thời lượng không lớn. Tuy không khó nhưng với học sinh lớp 3, một số kiến thức đối với các em còn mang hình thức khái quát hoá và có tính trừu tượng cao. Trong đó phải kể đến là nội dung về phép so sánh.

Mặc dù, ngay từ lớp 1, 2, Sách Tiếng Việt cũng đã có những hình ảnh so sánh thông qua một số câu thơ, câu văn trong các bài học, bài đọc. Tuy nhiên lên đến lớp 3 học sinh mới chính thức được học về phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu. 

Sách Tiếng Việt 3 đã giới thiệu sơ bộ về phép so sánh, hình thành những hiểu biết và khái niệm ban đầu về phép so sánh cho học sinh dưới hình thức các dạng bài tập thực hành. Để từ đó giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp của những câu văn, câu thơ có hình ảnh so sánh. Từ đó các em có thể vận dụng phép so sánh vào việc quan sát sự vật, hiện tượng xung quanh để thể hiện vào phần bài tập. Cũng có khi vận dụng vào làm bài tập làm văn về viết đoạn, viết bài văn có hình ảnh so sánh theo yêu cầu của đề bài trong chương trình quy định. Mặt khác việc dạy phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 3 cũng là một cách chuẩn bị tốt nhất để các em có khả năng sử dụng thành thạo phép tu từ so sánh khi làm các dạng bài văn miêu tả hay kể chuyện ở các lớp 4, 5. 

2.2. Thực trạng về nội dung dạy – học phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện  từ và câu ở khối lớp 3.

Trong thực tế cho thấy, giáo viên và học sinh lớp 3 còn gặp không ít khó khăn khi dạy – học về phép tu từ so sánh. Hiệu quả việc dạy – học phép tu từ so sánh phần nào chưa cao. Đối với học sinh, đa số các em chỉ dừng lại ở mức độ nhận biết các hình ảnh so sánh thông qua các ví dụ cụ thể. Việc vận dụng cũng như sáng tạo thêm các hình ảnh so sánh quả là còn hạn chế đối với các em. Về phía giáo viên, khi dạy về phép so sánh đôi lúc còn lúng túng trong việc lựa chọn các phương pháp cũng như hình thức tổ chức học tập sao cho phù hợp với từng nội dung, từng yêu cầu để học sinh có thể nhận biết phép so sánh cũng như kĩ năng thực hành một cách dễ dàng, nhẹ nhàng mà lại nhớ lâu và sâu hơn. Bên cạnh đó, giáo viên cũng còn gặp không ít khó khăn trong việc sưu tầm tranh ảnh, tìm hiểu các tài liệu tham