SKKN Nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 3 trong mô hình VNEN

I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng, không thể thiếu được của người giáo viên. Nếu không thực hiện tốt nhiệm vụ này, có thể nói người giáo viên chưa hoàn thành được sứ mệnh cao cả của mình là biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo đối với HS.
Trước đây, trong thực tiễn của giáo dục và dạy học ở các nhà trường nói chung và cấp tiểu học nói riêng. Học sinh chịu áp lực rất lớn của nhiều yếu tố. Đó là áp lực của bệnh thành tích, của việc thi cử, của sự học dưới nhiều hình thức… khiến cho các em khó có thể phát triển được hứng thú trong học tập. Chỉ khi nào người học không chịu áp lực, được thoải mái, vui vẻ, có nhu cầu cao trong tìm tòi, khám phá thì khi đó hứng thú học tập mới thực sự đựoc phát triển. Trách nhiệm của giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và của gia đình là tạo cho học sinh có thật nhiều cơ hội được học tập, trải nghiệm một cách tự nhiên, thoải mái, không bị gò bó với nhiều hình thức, biện pháp học tập đa dạng phát huy tính tích cực nhận thức trong học tập của các em.
Trên cơ sở giúp học sinh nắm vững nội dung kiến thức cơ bản của bài học, môn học, giáo viên  sẽ tạo cho các em có điều kiện, khả năng tự học một cách cụ thể. Với quan điểm của lý luận dạy học hiện đại, dạy học là khơi gợi, thắp sáng ở HS những tri thức, niềm tin, sự sáng tạo thì trong quá trình dạy học, giáo viên phải loại bỏ kiểu dạy áp đặt, nhồi nhét kiến thức, thuyết giảng một chiều. Học sinh  nắm vững, hiểu rõ nội dung kiến thức cơ bản, cốt lõi của bài học, môn học là nền tảng để các em tiếp tục đi sâu, tìm hiểu, nghiên cứu, khám phá sự sâu sắc, sinh động của bài học; đặc biệt là sự vận dụng các kiến thức của bài học, môn học trong thực tiễn.
Trong dạy học hiện đại, vai trò của giáo viên là cực kỳ quan trọng, quyết định đến chất lượng dạy học nhưng như thế không có nghĩa là giáo viên  làm thay học sinh. Theo đó, giáo viên chỉ là người thiết kế, tổ chức, điều khiển, hướng dẫn quá trình học tập của học sinh. Trong quá trình học tập của học sinh , đặc biệt là khi học ở nhà, việc giáo viên hướng dẫn học sinh tự học, biết cách học là quan trọng nhất. Học thuộc lòng theo kiểu học vẹt, thiên về ghi nhớ không còn phù hợp. Học ở lớp cũng như học ở nhà, học sinh phải biết cách học để nắm và hiểu được nội dung cơ bản của bài học, môn học.
Do đó, là một giáo viên đứng lớp và cũng là một giáo viên chủ nhiệm, tôi luôn trăn trở và tự nhủ mình nên làm gì đây để học sinh có khả năng tự học, tự có ý thức tìm tòi, khám phá, tự chiếm lĩnh được kiến thức một cách hứng thú là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng của người giáo viên. Để điều này tiến hành một cách chu đáo, có kế hoạch, phương pháp thích hợp và mang lại hiệu quả cao nhất. Nhằm xây dựng cho mỗi cá nhân học sinh  khả năng tự học và mang tính chất giáo dục toàn diện, phát huy khả năng tự quản, tự giác, tích cực, sáng tạo của học sinh dưới sự chỉ đạo thống nhất về chương trình học.
Vậy trước tình hình đổi mới không ngừng, liên tục của đất nước và của thế giới về giáo dục với việc đào tạo ra những con người lao động sáng tạo, làm chủ bản thân, làm chủ đất nước – có cả đức lẫn tài. Vì vấn đề phát huy tính tích cực, tự giác, tự học cho học sinh là một trong các phương hướng góp phần cải cách giáo dục.
Vì thế tôi đã chọn đề tài: Nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 3 trong Mô hình dạy học VNEN.
2.  Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
a. Mục tiêu
Đánh giá thực trạng về năng lực tự học của học sinh ở lớp cũng như ở nhà. Thông qua đó đề ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh một cách có hiệu quả.
b. Nhiệm vụ của của đề tài
Tìm hiểu thực trạng về năng lực tự học của học sinh ở lớp cũng như ở nhà. Phân tích nguyên nhân, tìm ra những vấn đề liên quan đến về năng lực tự học của học sinh. Từ đó đề ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 3.
3. Đối tượng nghiên cứu
Bồi dưỡng và phát huy năng lực tự học cho học sinh khối lớp 3
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Học sinh lớp 3A năm học ……..; lớp 3A năm học ……..; lớp 3B năm học …….. tại trường TH Lý Tự Trọng.
5. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp quan sát
– Phương pháp điều tra
– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.
– Phương pháp thử nghiệm.
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận để thực hiện đề tài
Những năm gần đây nền kinh tế của nước ta có nhiều sự thay đổi nhưng Đảng và nhà nước vẫn đặc biệt quan tâm đến sự nghiệp giáo dục, để đảm bảo chất lượng dạy và học. Một trong những tư tưởng đổi mới GD& ĐT hiện nay là tăng cường rèn luyện các kĩ năng cho học sinh trong đó có kĩ năng tự học. Trong nghị quyết của Đảng, Luật giáo dục và các văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luật giáo dục  đã xác định: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp cho học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam Xã hội Chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân…( Điều 23-Luật giáo dục).
Tự học hiểu theo đúng bản chất là tự mình động não, suy nghĩ, sử  dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp…) và có khi cả cơ bắp (sử  dụng các phương tiện) cùng các phẩm chất, cả động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê… để  chiếm lĩnh một lĩnh vực kiến thức nào đó, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình.
Tự học là một xu thế tất yếu, bởi vì quá trình giáo dục thực chất là quá trình biến người học từ khách thể giáo dục thành chủ thể giáo dục (tự giáo dục). Tự học giúp nâng cao kết quả học tập của học sinh và chất lượng giáo dục của nhà trường, là biểu hiện cụ thể của việc đổi mới phương pháp dạy học ở các trường tiểu học.
Dù trong bất kỳ hoàn cảnh, sự kiện nào của đời sống hàng ngày, luôn có những điều mới mẻ bổ sung vào vốn kiến thức đã có. Chính vì vậy, tự học là việc đi liền với quá trình phát triển và đạt tới sự thành công của mỗi con người. Theo tôi “Dạy học không chỉ đơn thuần là đưa ra kiến thức cho học sinh mà điều thực sự quan trọng là cung cấp cho học sinh phương pháp tự học, để học sinh không chỉ đạt kết quả tốt tại một thời điểm mà luôn có tâm thế cho việc trau dồi và tìm hiểu kiến thức phục vụ cho đời sống hiện tại và công việc sau này”. Xuất phát từ suy nghĩ trên, tôi cố gắng đưa vào bài học nhiều hình thức học tập khác nhau để khuyến khích và phát huy khả năng tự học của học sinh. Trong ba năm gần đây, một hình thức học tập mới tôi đã cố gắng đưa vào trong các môn Toán; Tiếng Việt, Tự nhiên và xã hội cho học sinh lớp 3, đó là để học sinh phát huy tối đa kỹ năng tự học của mỗi cá nhân, mỗi nhóm, thực hiện những dự án nhỏ phù hợp với từng chủ đề môn học, giúp học sinh vận dụng kĩ năng tự học và các kĩ năng mềm khác. Mỗi dự án nhỏ kéo dài trong một tuần, trong đó, các nhóm sẽ chuẩn bị nội dung, chia sẻ với các bạn trong lớp về các chủ đề ở các môn như: Toán, Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội. Các công việc chi tiết đều được thảo luận, lập kế hoạch bởi các thành viên trong nhóm; nhóm trưởng sẽ điều phối dưới sự hỗ trợ của giáo viên. Không những thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như sách báo, internet, các nhóm còn tiến hành phỏng vấn thầy cô bộ môn để trình bày đề tài phong phú hơn. Một số học sinh khối lớp 3 chia sẻ “ Con thấy khả năng tự học của mình được nâng cao, vừa biết được kiến thức rộng hơn vừa hiểu sâu hơn sau khi nghe phần trình bày của các bạn và phần tổng kết của cô”. Được khuyến khích tự do lựa chọn những chủ đề, hình thức khác nhau, sản phẩm dự án đã thể hiện rõ tính sáng tạo của học sinh. Các bản tin đều sinh động, dí dỏm mang lại những điều bất ngờ thú vị cho cô giáo và các bạn trong lớp. Với hoạt động này, học sinh được làm chủ kiến thức, tự thể hiện những kiến thức về các môn học dưới ngôn ngữ và phương pháp của mình. Em Bích Ngọc lớp 3B chia sẻ: “ Qua cách  học tập này con thấy mình tự khám phá được nhiều kiến thức, khả năng tiếp nhận thông tin và quản lý nhóm của con ngày càng hoàn thiện hơn”. Với phương châm người học chính là người tự chủ, chủ động trong việc tích lũy kiến thức, tôi cố gắng định hướng và khuyến khích học sinh rèn luyện tinh thần tự học, tự trau dồi. Làm được việc này chính là chúng ta đã dần dần cung cấp và hình thành cho HS những giá trị bền vững, giúp các em thành công trong tương lai.
2. Thực trạng
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy và làm công tác chủ nhiệm trong nhiều năm qua, bản thân tôi nhận thấy rằng: Sản phẩm giáo dục mà chúng ta tạo ra không thấy trước mắt như bao sản phẩm của các ngành nghề khác. Đặc biệt là sự hình thành năng lực tự học của học sinh không phải một ngày, một buổi là có được mà phải trải qua một thời gian dài rèn luyện, cho nên để đảm nhận công việc này chúng ta phải thật sự kiên trì, nhẫn nại, chịu khó và phải tốn nhiều thời gian công sức để tìm hiểu. lắng nghe tâm tư nguyện vọng của từng đối tượng học sinh trong lớp. Bình tĩnh, nhẫn nại trước những tình huống xảy ra trong cũng như ngoài lớp học. Từ đó đề ra kế hoạch, phương pháp giáo dục thích hợp cho từng trường hợp đặc biệt bằng cả tấm lòng yêu thương, nhân ái, bao dung của người thầy.
Đầu năm …….., tôi được ban Lãnh đạo nhà trường phân công chủ nhiệm lớp 3A, năm học …….. chủ nhiệm lớp 3C, năm học …….. chủ nhiệm lớp 3B. Dù 3 lớp khác nhau nhưng khi tiếp nhận tôi đều gặp những thuận lợi và khó khăn chung như sau:
a. Thuận lợi