SKKN Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong các giờ kể chuyện lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài:

 Bước vào thế kỉ XXI, thế kỉ mở đầu cho một thiên niên kỉ mới, đất nước chúng ta bước vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; điều đó đòi hỏi nền giáo dục Việt Nam không ngừng cải tiến, đổi mới phù hợp với thế giới và các quốc gia trong khu vực. Mặt khác, trong bối cảnh đó, nền giáo dục còn có những bất cập về chất lượng giáo dục, nhiều giáo viên sử dụng phương pháp dạy học lạc hậu đã gây nên tình trạng thụ động trong học tập của học sinh, dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao.

Phân môn kể chuyện nói chung và kể chuyện lớp 5 nói riêng là một môn học hết sức quan trọng. Nó có sức mạnh rất riêng trong việc giáo dục trẻ. Kể chuyện giáo dục các em lòng yêu quê hương đất nước, yêu muôn loài và yêu thế giới xung quanh mình. Kể chuyện còn dạy các em biết yêu cái tốt, cái đẹp, biết căm ghét cái xấu, cái ác, ghét chiến tranh nhưng có tấm lòng vị tha, góp phần hình thành tính cách con người các em. Kể chuyện lớp 5 còn giúp các em có tinh thần, ý chí, nghị lực và óc sáng tạo thông qua các nhân vật trong câu chuyện để từ đó giúp các em nâng cao những hiểu biết của mình.

Giờ kể chuyện không chỉ mở rộng tầm hiểu biết mà nó còn cung cấp thêm  vốn sống, khêu gợi trí tưởng tượng cho các em. Qua từng câu chuyện, thế giới muôn màu sắc mở rộng trước mắt các em. Các em sẽ gặp trong đó từ phong tục, tập quán đến cảnh sắc thiên nhiên, từ trang phục đến kiến trúc nhà ở và quan trọng là cách cư xử của mỗi con người trong muôn vàn trường hợp khác nhau. Các truyện kể còn chắp cánh cho trí tưởng tượng, cho ước mơ của các em bay cao, bay xa.

Chính vì vậy tiết kể chuyện thường được các em háo hức chờ đợi, tiếp thu bằng một tâm trạng hào hứng, sôi nổi. Song trên thực tế dạy học nhiều giáo viên vẫn chưa thực sự quan tâm mà chỉ coi nó là một môn học giải trí nên kết quả dạy học chưa cao.

Qua thực tế giảng dạy một số năm ở lớp 5 tôi đã nghiên cứu, chắt lọc và mạnh dạn áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: “Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong các giờ kể chuyện lớp 5” vào các giờ kể chuyện do mình trực tiếp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

 Nhằm nâng cao chất lượng phân môn kể chuyện cho học sinh trong trường Tiểu học Hoằng Trường. Giúp các em hình thành nhân cách, hình thành những kĩ năng cơ bản ban đầu về đức, trí, thể, mĩ,…và cho cả sự phát triển các kĩ năng giao tiếp, giúp các em tiếp tục học lên các lớp trên. 

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

– Học sinh lớp 5E trường Tiểu học Hoằng Trường  năm học ………: gồm 33 em, trong đó: nữ 16 em, nam 17 em, 

– Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phân môn kể chuyện.

 1.4. Phương pháp nghiên cứu :

– Phương pháp thực nghiệm: Tôi chọn lớp 5E  có sĩ số là 33 em, tôi chia lớp thành 2 đối tượng có chất lượng học tập ngang  nhau. Lớp đối chứng 15 em lớp thực nghiệm 19 em.

+ Lớp đối chứng: Dạy học và kiểm tra trình độ theo phương pháp truyền thống.

+ Lớp thực nghiệm: Dạy học, kiểm tra theo trình độ chuẩn. Dạy học dựa trên hoạt động tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh. Đổi mới đánh giá và sử dụng hợp lý các phương tiện dạy học.

PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Cơ sở lí luận

1. Phương pháp dạy học tích cực

Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11 tuổi, đây là lứa tuổi mà tư duy và thể chất phát triển mạnh mẽ. Các em rất dễ nhớ nhưng cũng rất dễ quên. Trẻ dễ xúc động, dễ hình thành cảm xúc mới nhưng tính bền vững lại không cao. Do vậy khi dạy học người giáo viên cần nắm vững đặc điểm tâm sinh lí của học sinh để có những phương pháp và biện pháp phù hợp.

Dạy và học là quá trình tương tác giữa hoạt động dạy và hoạt động học. Hoạt động dạy là là hoạt động truyền dạy kiến thức còn hoạt động học là hoạt động nhận thức. Hoạt động này chỉ có hiệu quả khi học sinh học tập một cách tích cực, chủ động, tự giác với một động cơ nhận thức đúng đắn.  Vậy thế nào là phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh? Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển cách dạy thụ động, truyền thụ  một chiều “đọc- chép”, giáo viên làm trung tâm sang cách dạy lấy học sinh làm trung tâm hay còn gọi là cách dạy học tích cực. Trong cách dạy này học sinh là chủ thể của hoạt động, giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn, tạo nên sự tương tác tích cực giữa người dạy và người học. Dạy và học tích cực là điều kiện tốt khuyến khích sự tham gia chủ động, sáng tạo và ngày càng độc lập của học sinh vào quá trình học tập. Hay nói cách khác luôn luôn phát huy tính tích cực chủ động trong hoạt động học tập của học sinh ở mỗi tiết học chính là dạy học tích cực.

Dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh thì yếu tố quan trọng không thể thiếu đối với giáo viên là phải tạo được hứng thú học tập của học sinh đối với môn học, tiết học. Bởi vì, từ hứng thú sẽ dẫn đến tự giác, sự chủ động. Học sinh không chỉ hăng hái tham gia hoạt động khám phá những điều chưa biết mà còn biết vận dụng sáng tạo kiến thức đã học vào cuộc sống.

2. Nội dung dạy học kể chuyện lớp 5

Nội dung kể chuyện lớp 5 xoay quanh 10 chủ điểm như: Việt Nam- Tổ quốc em, Cánh chim hòa bình, Người công dân, Giữ lấy màu xanh, Vì cuộc sống thanh bình… Đó là những chủ điểm học tập xoay quanh những vấn đề đời sống, tinh thần của con người như: tính cách, năng lực của con người; mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, con người với con người.

Phân môn kể chuyện lớp 5 có ba kiểu bài kể chuyện đó là:

• Kiểu 1: Nghe – kể lại chuyện
• Kiểu 2: Kể chuyện đã nghe, đã đọc
• Kiểu 3: Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia

Ba kiểu bài kể chuyện trên đều có mục đích rèn kĩ năng nói (kể) cho học sinh và bên cạnh đó còn nhằm rèn luyện, củng cố một số kĩ năng giao tiếp khác.

1. Thực trạng dạy – học kể chuyện lớp 5

Qua các tiết dạy ở trên lớp, qua việc dự giờ thăm lớp, tôi nhận thấy tính tích cực chủ động của học sinh trong các giờ học kể chuyện không cao, thể hiện ở một số dấu hiệu sau: 

Ở kiểu bài “ Nghe – kể lại chuyện”: Sau khi nghe thầy cô kể lại chuyện lần 1, lần 2 kết hợp với tranh ảnh trong sách giáo khoa kèm với lời giải ngắn gọn thì một số học sinh có thể kể lại từng đoạn chuyện, cả câu chuyện. Tuy nhiên, các câu chuyện mà các em kể hầu hết là đọc thuộc lòng từng đoạn truyện chứ chưa có sự sáng tạo, biết dùng chính lời lẽ của mình để kể. Nhiều học sinh còn rụt rè, e ngại, chưa tự tin nên khi kể lại chuyện còn chưa đúng giọng điệu nhân vật, chưa biết thể hiện xúc cảm, tình cảm của mình với nhân vật.

Ở kiểu bài “ Kể chuyện đã nghe, đã đọc”: Những câu chuyện mà các em sẽ kể trong tiết học này đó là những câu chuyện được sưu tầm trong sách, báo hoặc được nghe kể lại. Học sinh nông thôn nói chung và học sinh Hoằng Trường nói riêng còn gặp nhiều khó khăn vì tranh ảnh, sách báo còn ít, vốn tích lũy văn học chưa nhiều nên các tiết học này về nội dung các câu chuyện kể còn hạn chế, do đó chưa gây được nhiều hứng thú với học sinh.

Ở kiểu bài “Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia”: Những câu chuyện mà học sinh sẽ kể trong tiết học này là những câu chuyện: người thật, việc thật mà học sinh tận mắt nhìn thấy hoặc chính các em là một trong những nhân vật trong câu chuyện đó. Các tiết học với kiểu bài này thường trầm vì học sinh chưa biết cách nhớ lại nội dung chính của chuyện để sắp xếp các chi tiết thành một câu chuyện có đầu, có cuối.

Để nắm  số lượng cụ thể chất lượng học tập của học sinh tôi đã tiến hành khảo sát các giờ kể chuyện trong khối 5 và đặc biệt là ở lớp 5E do tôi chủ nhiệm ở cả ba kiểu bài kể chuyện :

    –Kiểu bài 1: Bài “Người đi săn và con nai” (TV5- tuần 11)

    -Kiểu bài 2:  “Kể lại câu chuyện đã nghe, đã đọc nói về những người đã góp sức mình chống lại đói nghèo, lạc hậu vì hạnh phúc nhân dân” (TV5- tuần 15)

    – Kiểu bài 3: “Kể về việc làm tốt của bạn em” (TV5- tuần 31)

Kết quả thu được như sau: 

Căn cứ vào  bảng số liệu cho thấy tích tích cực, chủ động của học sinh trong giờ kể chuyện chưa cao cho nên ảnh hưởng đến chất lượng của giờ dạy.

1. Giải pháp và tổ chức thực hiện

1. Các giải pháp thực hiện

Căn cứ vào tình hình thực tế trên, tôi đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao tính tích cực chủ động của học sinh trong các giờ kể chuyện lớp 5 như sau:

1.1 Xây dựng hứng thú học tập phân môn kể chuyện cho học sinh.

a, Sử dụng lời kể của giáo viên 

b, Sử dụng đồ dùng dạy học

c, Thay đổi linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học

1.2  Phát huy sự tự giác, hăng hái, sáng tạo của học sinh trong giờ kể chuyện

a, Rèn kĩ năng nhận xét và đánh giá và trao đổi cùng bạn sau khi kể

b, Dạy và học chú trọng phương pháp tự học, tự nghiên cứu của học sinh

2. Biện pháp thực hiện

2.1 Xây dựng hứng thú học tập phân môn kể chuyện cho học sinh.

a, Sử dụng lời kể của giáo viên 

Tài kể chuyện của giáo viên là yếu tố vô cùng quan trọng trong tiết kể chuyện. Đây sẽ là yếu tố hấp dẫn, lôi cuốn học sinh, là phương tiện đầu tiên để chuyển nội dung câu chuyện cần kể tới học sinh, là mẫu mực về kể chuyện cho học sinh noi theo.

Để gây được hứng thú với học sinh và giúp các em có chỗ dựa để nghe – nhớ – kể lại câu chuyện thì người giáo viên phải có sự đầu tư, kĩ năng, tâm huyết nếu không thì có cốt truyện hay đi chăng nữa thì cũng sẽ trở nên khô khan, nhàm chán. Như vậy, lối kể chuyện của giáo viên cũng được coi là nghệ thuật- nghệ thuật dẫn dắt, cuốn hút học sinh để các em tiếp xúc câu chuyện một cách có ý thức. Các em sẽ bị cuốn hút, say mê và tự giác tham gia kể chuyện một cách tự nguyện và có nhu cầu được kể.

Khi kể chuyện cho học sinh tôi luôn chú ý:

• Nắm được nội dung chính, ý nghĩa chung của câu chuyện.
• Nắm vững toàn bộ diễn biến của câu chuyện, các tình tiết chính.
• Lựa chọn giọng điệu kể và ngôn từ thích hợp. Tuyệt đối tránh lối kể chuyện đều đều, buồn buồn hoặc giữ một giọng điệu suốt tiết học.
• Chú ý điểm nhấn, điểm dừng, nhằm kích thích hứng thú nghe cho học sinh. Tôi luôn chú trọng việc dừng lại ở những điểm nút của câu chuyện để gây được sự hồi hộp, mong đợi của học sinh.
• Sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ phụ trợ cho người kể. Các yếu tố phi ngôn ngữ thì có nhiều như: nét mặt, cử chỉ, ánh mắt, điệu bộ… nhưng theo tôi quan trọng nhất vẫn là ánh mắt của người kể chuyện. Bởi vì, ánh mắt là yếu tố cơ bản để người kể tạo dựng được câu chuyện có hồn. Nếu biết kết hợp giữa ánh mắt, với động tác, điệu bộ thì  câu chuyện kể sẽ rất sống động, thu hút học sinh.

Ví dụ: Khi kể cho học sinh nghe câu chuyện “ Lớp trưởng lớp tôi” (TV5- tuần 29) tôi luôn chú ý thay đổi giọng nhân vật để các em phân biệt đâu là lời kể, đâu là lời nhân vật này, đâu là lời nhân vật khác: Giọng kể chuyện chậm rãi, thong thả; giọng Lâm mạnh mẽ, sôi nổi; giọng Quốc nhanh nhảu, lém lỉnh; giọng Vân nhỏ nhẹ, từ tốn.

–  Trong khi kể câu chuyện “lớp trưởng lớp tôi” tôi luôn chú ý nhấn giọng những từ ngữ gợi tả sự ngạc nhiên, bất ngờ của các bạn trong lớp về sự tháo vát, nhanh nhẹn của Vân như: Cả bọn hoảng quá. Lớp tôi vừa đăng kí thi đua. Nhưng vào lớp, chúng tôi rất ngạc nhiên: lớp sạch như lau, bàn ghế ngay ngắn, bảng đen rành rành một dòng chữ con gái tròn trịa, nắn nót: “Thứ ba, 27 tháng 8 năm 1984”. Nét chữ của Vân! Lâm trố mắt nhìn,còn Quốc và tôi thì thở phào…