SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua khai thác kênh hình trong bài học Lịch sử lớp 8

1. MỞ ĐẦU 

1.1. Lý do chọn đề tài

Đất nước ta đang bước vào thời đại của toàn cầu hóa và phát triển bền vững thì ngành giáo dục cũng đứng trước nhiều thách thức và vận hội mới. Đào tạo thế hệ trẻ thành người lao động làm chủ nước nhà có trình độ văn hóa cơ bản đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội.

Nhằm thực hiện nghị quyết của quốc hội về việc đổi mới công tác giáo dục ở bậc THCS đối với các môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng. Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục, việc đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ quan trọng, một yêu cầu bức thiết nhằm góp phần đào tạo những con người tích cực, tự giác, năng động, sáng tạo, có năng lực mới nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và của chính bản thân mình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, đào tạo từ lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học.

Xuất phát từ những nhận định trên, việc dạy học nói chung và dạy lịch sử nói riêng. Việc đổi mới ở đây là thay đổi phương pháp truyền thụ của người giáo viên tác động đến học sinh, làm cho học sinh học tập tích cực chủ động sáng tạo, thay đổi thói quen thụ động ghi nhớ máy móc.

Trên thực tế đa số giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy nhưng còn chưa quan tâm khai thác kênh hình  hoặc dùng kênh hình như là hình ảnh minh họa mà quên đi chính đó là tư liệu không thể thiếu được trong việc dạy học lịch sử. Vì vậy việc khai thác nội dung kênh hình trong  là vấn đề quan trọng trong việc thực hiện vấn đề tái tạo lịch sử, biểu tượng lịch sử.

Là một giáo viên chuyên sử lại luôn nhận dạy chương trình lịch sử khối 8 và bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử 8, tôi càng nhận thấy rõ sự cần thiết trong việc khai thác hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa, đặc biệt ở sách giáo khoa lịch sử 8 thông tin kênh chữ rất ít lượng kênh hình nhiều. Để làm được điều đó, trong những năm qua chúng ta cũng đã có nhiều chuyên đề về thay sách giáo khoa, về phương pháp giảng dạy. Nhiều bài giảng đã kết hợp nhuần nhuyễn các hoạt động của thầy và trò, phát huy tính tích cực, sự làm việc của học sinh, các em có hứng thú sôi nổi trong học tập. Giáo viên thì đã tái tạo lại không khí lich sử, hướng dẫn và phân tích sâu sắc về bản chất của các sự kiện. Tuy nhiên, chưa có một chuyên đề nào hướng dẫn sử dụng và phát huy hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy lịch sử, mà chủ yếu là giáo viên tự tìm tòi những thông tin về hình ảnh trực quan đó thông qua những tài liệu lịch sử hoặc từ những nguồn thông tin khác. Điều này còn bất cập nhiều khi không thống nhất về cách hiểu. 

Từ những lí do trên, tôi đã chọn đề tài “Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8”.

  Đây là đề tài mà tôi đã nung nấu để viết thành sáng kiến kinh nghiệm trong các năm từ ……….

Do thời gian nghiên cứu và năng lực có hạn, tôi rất mong nhận được sự bổ sung góp ý kiến của nhà nghiên cứu chuyên môn và các đồng nghiệp để đề tài này mang nhiều tính khả thi trong giảng dạy môn học lịch sử lớp 8.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài “Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8” với mục đích:

– Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, nghiên cứu môn học lịch sử. Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở.

–  Phát triển các kỹ năng cho học sinh. Tạo hứng thú, say mê cho học sinh trong nghiên cứu, tìm tòi các vấn đề về lĩnh vực lịch sử. Từ đó đẩy mạnh phong trào học tập môn học lịch sử ở trường trung học cơ sở.

1.3. Đối tượng nghiên cứu 

  Để nâng cao chất lượng bộ môn, hình thành cho các em hệ thống kiến thức, đòi hỏi người giáo viên phải thực hiện thường xuyên, liên tục không ngừng nghỉ. Vì vậy đối tượng nghiên cứu chính của đề tài này là: Phương pháp sử dụng kênh hình trong bài học lịch sử 8. Từ chính kinh nghiệm nhỏ của bản thân đã đúc rút được trong quá trình giảng dạy trong thời gian qua, tôi xin trình bày để tài “Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua khai thác kênh hình trong bài học lịch sử lớp 8”, mong muốn có thể đóng góp một phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng môn học.

1.4. Phương pháp nghiên cứu 

– Điều tra khảo sát thực trạng dạy học môn học lịch sử ở trường trung học cơ sở.

– Thu thập tư liệu phim, ảnh liên quan đến chương trình dạy học môn học lịch sử 8 để phục vụ cho việc triển khai áp dụng phương pháp dạy học thông qua hình ảnh trực quan.

– Thống kê, phân tích, xử lí thông tin số liệu… điều tra chất lượng dạy học môn học lịch sử 8 tại trường trung học cơ sở trước và sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm, từ đó có được một số nhận xét về hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn lịch sử và yêu cầu đổi mới giáo dục, cũng như thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn sách giáo khoa lịch sử trung học cơ sở có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa lịch sử hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu của giáo viên mà còn là tài liệu học tập của học sinh theo định hướng mới. Đó là, học sinh không phải học thuộc lòng sách giáo khoa mà cần tìm tòi, nghiên cứu những sự kiện có trong sách giáo khoa dưới sự tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho mình những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thông tin trong sách giáo khoa một mặt được trình bày dưới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ, mặt khác kèm theo các thông tin là những câu hỏi, bài tập, yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động học tập khác nhau, trong đó đặc biệt tăng đáng kể số lượng kênh hình. Tranh ảnh trong sách giáo khoa không chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng lịch sử mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên cạnh đó, một số bài viết trong sách giáo khoa còn có nhiều nội dung để ngỏ, chưa viết hết, yêu cầu học sinh thông qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ… sẽ tìm tòi, khám phá những kiến thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học. 

2.2. Thực trạng và vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

2.2.1. Thực trạng

Hình ảnh trực quan trong sách giáo khoa lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử. Mỗi loại có một phương pháp sử dụng riêng. Song tựu trung lại có thể sử dụng trong trình bày kiến thức mới, củng cố kiến thức đã học, ra bài tập về nhà và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Sự phong phú, đa dạng của kênh hình trong sách giáo khoa như vậy, đòi hỏi giáo viên khi sử dụng phải linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, đối với những hình ảnh trực quan được trình bày với tư cách để minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng cũng chỉ dừng lại ở việc minh họa nhằm làm cho nội dung bài giảng sinh động, phong phú, hấp dẫn hơn. Giáo viên không sử dụng chúng trong củng cố bài học hay trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng những kênh hình loại này, giáo viên không đặt vấn đề bằng các câu hỏi gợi mở để học sinh giải quyết vấn đề. Giáo viên cũng không nên cho học sinh đứng lên thuyết trình về nội dung của kênh hình đó, vì nó vượt quá sức của các em. Giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu trước nội dung của chúng để các em có biểu tượng ban đầu về các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử… thể hiện  trong các hình ảnh trực quan. Tuy nhiên, đây là  một việc làm khó