SKKN Phát triển năng lực hợp tác trong tổ chức dạy học bài 11: “Nước biển và đại dương” – Địa lí 10 – Chương trình giáo dụcTHPT 2018 thông qua thiết kế, sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi – CÁNH DIỀU

Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài

Chương trình GDTH PT 2018 kèm theo thông tư 32/2018/ Bộ GD-ĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 nêu rõ mục tiêu chung của giáo dục phổ thông là nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Chương trình môn Địa lí giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực Địa lí – một biểu hiện của năng lực khoa học; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung đã được hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đắn với môi trường tự nhiên, xã hội; khả năng định hướng nghề nghiệp để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

Các phương tiện, thiết bị dạy học Địa lí có chức năng kép: vừa là nguồn tri thức địa lí, vừa là phương tiện minh hoạ nội dung dạy học. TBDH có chức năng là nguồn tri thức phương tiện dạy học của các TBDH và tổ chức, hướng dẫn để HS biết khai thác, chiếm lĩnh kiến thức từ các phương tiện dạy học này. Để nâng cao hiệu quả sử dụng, cần có phương pháp và quy trình khai thác kiến thức hợp lí từ các TBDH. Cùng với sự phát triển của internet, học liệu số đã tạo ra sự ưu việt trong nguồn TBDH như làm tăng tính đa dạng, có tính động và tính cập nhật trong nguồn TBDH.  Đồng thời tiếp tục thực hiện nhiệm vụ “Xây dựng và đưa vào sử dụng, khai thác có hiệu quả kho học liệu số hóa toàn ngành giáo dục, ngân hàng câu hỏi trực tuyến dùng chung và đóng góp vào hệ tri thức Việt số hóa quốc gia” theo Chỉ thị số 2919/CT-BG-ĐT ngày 10 tháng 8 năm 2018. Vì vậy việc thiết kế, sử dung học liệu số vào tổ chức dạy học là biện pháp hữu hiệu làm tăng hiệu quả dạy học.  

Phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm có vị trí và tầm quan trọng đặc biệt trong dạy học, nhất là trong tiến trình đổi mới chương trình, nội dung và phương pháp dạy học hiện nay. Nó tạo điều kiện trực tiếp cho người dạy và người học huy động các năng lực hoạt động nhận thức, tiếp cận thực tiễn, nâng cao tính khách quan khoa học của kiến thức, trên cơ sở hướng dẫn của giáo viên, học sinh được trình bày, nêu ý kiến về nhận thức của mình thông qua việc thảo luận, trong đó biện pháp tổ chức trò chơi học tập sẽ góp phần đắc lực cho việc hình thành và rèn luyện các kiến thức, kỹ năng cơ bản, tạo ra sự lôi cuốn, hấp dẫn làm cho lao động sư phạm hiệu quả hơn, đồng thời giúp học sinh phát triển các giác quan, tạo điều kiện để phát triển kiến thức mới, tăng khả năng ghi nhớ, tạo tâm thế chủ động cho học sinh trong quá trình học tập.  

Quá trình hình thành, phát triển năng lực hợp tác giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, khả năng thuyết phục, tạo điều kiện cho học sinh học hỏi giao lưu lẫn nhau, phát huy vai trò trách nhiệm, tính tích cực xã hội, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh.  

Việc thiết kế và sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi trong dạy học tạo được không khí vui vẻ, phát huy tính tự lực, tự tìm tòi, sáng tạo, tích cực, chủ động của học sinh; tạo điều kiện cho học sinh giao lưu, trao đổi, học hỏi lẫn nhau thúc đẩy việc học tập, đảm bảo cho học sinh học sâu, học thoải mái, lôi cuốn được sự tham gia của tất cả học sinh. Tạo môi trường thuận lợi cho học sinh được hoạt động, được trải nghiệm để phát triển năng lực hợp tác giữa trò và trò, giữa cô và trò nhằm nâng cao chất lượng phát triển toàn diện cho học sinh. 

Nội dung bài 11 “Nước biển và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018 với mục tiêu giúp học sinh biết được độ muối của nước biển và đại dương; nguyên nhân làm cho độ muối của các biển và đại dương không giống nhau, trình bày được ba hình thức vận động của nước biển và đại dương là sóng, thủy triều và dòng biển, nêu được nguyên nhân sinh ra sóng biển, thủy triều và dòng biển, trình bày được hướng chuyển động của các dòng biển nóng và lạnh trong đại dương thế giới, nêu được ảnh hưởng của dòng biển đến nhiệt độ, lượng mưa của các vùng bờ tiếp cận với chúng. Vì vậy việc dùng học liệu số, tổ chức trò chơi là một trong những biện pháp phù hợp để triển khai hoạt động dạy học để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh đạt hiệu quả cao.  

Với những lý do trên chúng tôi lựa chọn đề tài “Phát triển năng lực hợp tác trong tổ chức dạy học bài 11: “Nước biển và đại dương” – Địa lí 10 – Chương trình giáo dục THPT 2018 thông qua thiết kế, sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi” để thực hiện.  

• Mục đích nghiên cứu 

• Thiết kế học liệu số đóng góp vào kho học liệu số quốc gia. 
• Sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi vào dạy học nâng cao hiệu quả học tập nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 

• Đối tượng nghiên cứu 

  Quy trình thiết kế video “Mô phỏng dao động thủy triều trên Trái đất”. 

Kết hợp việc khai thác sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi để tổ chức hoạt động bài 11 “Nước biển và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018. 

• Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được video “Mô phỏng dao động thủy triều trên Trái đất” thì sẽ nâng cao hiệu quả dạy học. 

Nếu kết hợp việc khai thác sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi trong quá trình dạy học bài 11 “Nước biển và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018 hợp lý thì có thể phát triển được năng lực hợp tác cho học sinh. 

• Phạm vi nghiên cứu 

• Phạm vi nội dung: Khai thác sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Phạm vi thực hiện:  

+ Thời gian tiến hành: Nghiên cứu và thực nghiệm vận dụng trong quá trình giảng dạy, tiến hành báo cáo kinh nghiệm trong năm học 2022 – 2023. 

+ Địa điểm thực hiện: Tổ chức dạy học  bài 11 “Nước biển và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018 để hình thành và phát triển năng lực hợp tác cho học sinh tại trường THPT Thái Lão và một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế, sử dụng học liệu số trong dạy học để nâng cao hiệu quả trong học tập. 
• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng tổ chức trò chơi nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Phân tích nội dung kiến thức bài 11 “Nước biển và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018  để làm cơ sở xác định những nội dung tổ chức hoạt động nhằm phát triển năng lực hợp tác. 
• Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài. 

• Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 

1. 1. 1. • Nghiên cứu công cụ và quy trình thiết kế video mô phỏng. 
         • Nghiên cứu các tài liệu có liên quan làm cơ sở lý thuyết cho đề tài: Lý luận dạy học Địa lí, các tài liệu hướng dẫn dạy học, các tài liệu dạy học tích cực,… 
         • Nghiên cứu nội dung bài 11 “Nước và đại dương” chương trình Địa lý 10 – GD THPT 2018” để thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học. 
         • Nghiên cứu các tài liệu liên quan khác: Các bài báo về phương pháp dạy học phát triển năng lực hợp tác, tài liệu về nước biển và đại dương. 

• Phương pháp điều tra sư phạm 

1. 1. 1. • Khảo sát, dự giờ các tiết học môn Địa lý ở trường THPT. 
         • Trao đổi trực tiếp với các GV và HS về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác trong dạy học Địa lý THPT. 
         • Sử dụng phiếu điều tra đối với GV và HS. 
         • Làm bài kiểm tra ở lớp thực nghiệm và đối chứng để khẳng định tính khả thi của đề tài. 

• Phương pháp chuyên gia 

Lấy ý kiến đánh giá của các GV THPT cốt cán; có kinh nghiệm về khả năng tổ chức cũng như hiệu quả của việc tổ chức hoạt động dạy học tích cực nhằm rèn luyện năng lực hợp tác.  

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm 

Trực tiếp dạy thực nghiệm đối với học sinh khối 10 trường THPT Thái Lão và một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 

• Dự kiến đóng góp của đề tài – Xây dựng được video “Mô phỏng dao động thủy triều trên Trái đất”, đóng góp quy trình thiết kế video chung. 

• Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức các hoạt động dạy học để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Địa lý  THPT. 
• Xây dựng được quy trình tổ chức dạy học bài 11 “Nước biển và đại dương” chương rình Địa lý 10 – GD THPT 2018 thông qua sử dụng học liệu số và tổ chức trò chơi để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác bằng thiết kế rubric và bảng kiểm quan sát.