SKKN Rèn kĩ năng lập niên biểu môn Lịch sử cho học sinh lớp 8

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

  Tôi rất tâm đắc với câu danh ngôn: “Lịch sử là bằng chứng của thời đại, là ngọn lửa của chân lý, là sinh mệnh của kí ức, là thầy giáo của cuộc sống và là sứ giả của cổ nhân”.

 Thật vậy, môn Lịch sử trong trường THCS là môn học có ý nghĩa và vị trí quan trọng đối với việc đào tạo thế hệ trẻ theo mục tiêu giáo dục đã được Nhà nước xác định, giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản cần thiết về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc làm cơ sở bước đầu cho sự hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước tin vào lí tưởng độc lập dân tộc và CNXH. Hơn nữa, học sinh biết tự hào về truyền thống dựng nước, giữ nước và nền văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc, biết quan tâm đến những vấn đề bức xúc có ảnh hưởng tới quốc gia, khu vực và toàn cầu. Trên nền tảng kiến thức đã học, môn lịch sử còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, hành động, có thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội, chủ yếu đáp ứng yêu cầu của sự phát triển con người Việt Nam XHCN trong công cuộc công nghiệp hoá – hiện đại hoá đất nước.

  Với tầm quan trọng như vậy, việc dạy và học bộ môn Lịch sử hiện nay đang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội, ngành giáo dục và trực tiếp là sự trăn trở của những giáo viên đứng lớp giảng dạy.             

        Trong thời gian qua, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới SGK đã được đề cập và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, quản lý giáo dục và giáo viên trực tiếp giảng dạy. Nhìn chung đều khẳng định, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh là rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. 

Cũng phải thấy rằng, việc nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử là sự kết hợp hài hoà, nhuần nhuyễn của cả hệ thống phương pháp, mỗi phương pháp đều có vai trò nhất định riêng. Trong đó, phương pháp lập niên biểu lịch sử  phục vụ cho giảng dạy đã góp phần tích cực trong việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.

         Lập bảng hệ thống hóa lịch sử là một phương pháp sư phạm, có tác dụng ghi nhớ, lựa chọn những kiến thức cơ bản theo chủ đề nhất định. Qua đó, giúp học sinh khôi phục bức tranh chung về một sự kiện, một thời kì lịch sử, một quá trình hoạt động của một nhân vật hay diễn biến của một phong trào. Từ đó, học sinh có sự nhìn nhận khái quát hơn trong toàn bộ quá trình của lịch sử.

Trên thực tế, nhiều học sinh còn rất ngại học bộ môn Lịch sử, vì các em cho rằng bộ môn này rất khô khan, quá nhiều ngày tháng, sự kiện cần phải nhớ.  Bên cạnh đó, các em còn gặp nhiều khó khăn trong việc xác định một vài kiến thức cơ bản của một giai đoạn lịch sử. 

Những năm gần đây, trong các đề thi, kể cả đề thi học sinh giỏi thường ra các dạng câu hỏi lập bảng hệ thống kiến thức lịch sử, sự kiện lịch sử,… Tuy nhiên, sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu khác chưa hướng dẫn cụ thể học sinh kĩ năng lập niên biểu, hệ thống hóa kiến thức. Vì thế, nhiều học sinh còn lúng túng và gặp nhiều khó khăn. 

Lập niên biểu lịch sử không những khái quát nội dung mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Ngoài ra việc lập niên biểu tốt sẽ tạo nên một không gian sinh động trong giờ học, giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức và học sinh sẽ nhớ kĩ, hiểu sâu hơn những kiến thức đã học. Bên cạnh đó, còn góp phần phát triển kĩ năng tổng hợp, trình bày, phân tích, nhận xét, đánh giá và tư duy ngôn ngữ cho học sinh…

Tuy nhiên, làm thế nào để lập niên biểu tốt, nhằm phát huy đúng vị trí, vai trò của việc lập niên biểu trong sách giáo khoa Lịch sử 8 thì kĩ năng lập niên biểu của giáo viên đóng vai trò quyết định. Từ đó, giáo viên có định hướng đúng đắn để rèn cách lập niên biểu cho học sinh. Nắm được những kĩ năng cơ bản để lập niên biểu là sự cần thiết về chuyên môn của giáo viên nói chung và giáo viên lịch sử nói riêng hiện nay.      

  Xuất phát từ những nhận thức trên, nhiều năm qua bản thân tôi đã dồn tâm huyết cho việc xây dựng các phương pháp giảng dạy lịch sử, rèn luyện kĩ năng lập niên biểu nhằm mục tiêu giúp cho học sinh dễ hiểu, dễ tiếp thu, dễ ghi nhớ, phát huy khả năng chủ động, sáng tạo của học sinh trong giờ học lịch sử. Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, Trong khuôn khổ đề tài này tôi mạnh dạn đi vào tìm hiểu, nghiên cứu, hướng dẫn và “Rèn kĩ năng lập niên biểu môn Lịch sử cho học sinh lớp 8”. 

1. Mục đích nghiên cứu

Mục tiêu, nhiệm vụ mà đề tài này hướng đến chính là khơi dậy khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh, thông qua các sự kiện lịch sử của Việt Nam và thế giới. Từ đó, rèn kĩ năng lập niên biểu giúp học sinh nắm vững kiến thức, hệ thống hóa kiến thức, nhớ và khắc sâu được sự kiện lịch sử trong bài, chương, phần, giai đoạn lịch sử nhất định. Qua đó, học sinh thêm yêu quý và tự hào về những trang sử hào hùng của thế giới và dân tộc, tôn thờ và ngưỡng mộ những danh nhân thế giới nói chung và danh nhân Việt Nam nói riêng.

III. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu việc thu thập, mở rộng thông tin, thiết kế hoạt động trong tiết dạy lịch sử lớp 8 nhằm giáo dục, rèn kĩ năng lập bảng niên biểu cho học sinh.

– Lớp nghiên cứu:  Lớp 8A, 8B, 8C

– Năm học thực hiện: ……….và ……….

1. Phương pháp nghiên cứu

Với đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

– Phương pháp trực quan.

– Phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh, đối chiếu,…

– Phương pháp thực nghiệm.

– Phương pháp trao đổi, thảo luận.

– Phương pháp điều tra.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lý luận

        Trong dạy học Lịch sử, phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức có vai trò hết sức quan trọng: Tạo hứng thú học tập, khắc sâu kiến thức, phát triển các thao tác tư duy và khả năng sáng tạo cho học sinh.

Bảng hệ thống kiến thức lịch sử còn được gọi là bảng niên biểu. Thực chất, đó là bảng hệ thống kiến thức theo thứ tự thời gian hoặc nêu các mối liên hệ giữa các sự kiện cơ bản của một nước hay nhiều nước trong một thời kỳ,…

Có thể nói, niên biểu là một trong những dạng đồ dùng trực quan khá quan trọng trong dạy học lịch sử. Theo cách gọi thông thường đó là bảng thống kê, đây là dạng đồ dùng trực quan qui ước có khả năng hệ thống hoá các sự kiện lịch sử theo thời gian, các giai đoạn của sự kiện hoặc liên hệ so sánh giữa các sự kiện.

Niên biểu có 3 dạng cơ bản: Niên biểu thống kê, niên biểu so sánh và niên biểu tổng hợp.

Niên biểu thống kê: Là dạng niên biểu nhằm hệ thống các sự kiện theo trình tự thời gian, hoặc hệ thống các sự kiện theo giai đoạn lịch sử.

Niên biểu so sánh: Là dạng niên biểu nhằm làm rõ những đặc điểm giống và khác nhau của những sự kiện, hiện tượng lịch sử. Với dạng niên biểu này nếu được thiết kế hợp lý sẽ có khả năng rèn luyện tư duy so sánh, học sinh có khả năng nắm vững bản chất sự kiện lịch sử, từ đó có khả năng rút ra bài học kinh nghiệm áp dụng vào thực tiễn.   

Niên biểu tổng hợp: Bảng liệt kê những sự kiện lớn xảy ra trong thời gian dài. Loại niên biểu này giúp học sinh không chỉ ghi nhớ những sự kiện chính mà còn nắm được các mốc thời gian đánh dấu mối quan hệ của các sự kiện quan trọng.

Đối với chương trình lịch sử lớp 8, việc rèn luyện tư duy cho học sinh là hết sức cần thiết. Việc sử dụng niên biểu để thiết kế bài tập nhận thức là một trong những biện pháp đáp ứng được yêu cầu của quá trình dạy học, biểu hiện ở các phương diện như sau:

– Thứ nhất: Củng cố cho học sinh những kiến thức cơ bản của lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc trong chương trình lịch sử lớp 8.

– Thứ hai: Rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn.

– Thứ ba: Rèn luyện thao tác tư duy so sánh, tổng hợp, khái quát hoá cho học sinh.