SKKN Rèn kỹ năng kể chuyện cho học sinh lớp 5 theo hướng tích cực

1. MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

       Bậc tiểu học là bậc học nền móng cho việc hình thành nhân cách cho học sinh, bậc học coi là nền tảng của hệ thống giáo dục phổ thông. Đây là bậc học được cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về tự nhiên và xã hội, trang bị những phương pháp và kĩ năng ban đầu về hoạt động nhân cách và hoạt động thực tiễn. Trong giáo dục tiểu học các môn học đều có quan hệ với nhau, hỗ trợ cho nhau. Vì vậy các môn học ở bậc tiểu học đều góp phần trong quá trình giáo dục học sinh trở thành con người phát triển toàn diện

Trong chương trình tiểu học mới, môn Tiếng Việt được chia thành nhiều phân môn: Tập đọc, tập làm văn, luyện từ và câu, kể chuyện. Mỗi phân môn đều có chức năng riêng rèn cho học một sinh kĩ năng nhất định nhưng đều hỗ trợ, giúp đỡ nhau hoàn thành nhiệm vụ khi dạy Tiếng việt ở nhà trường.

Cùng với sự phát triển của xã hội, giáo dục nhà trường được xuất hiện như một điều tất yếu, đón bước thiếu nhi cắp sách tới trường. Cả thế giới đang mở ra trước mắt các em. Kho tàng văn minh nhân loại được chuyển giao từ những điều sơ đẳng nhất.Quá trình giáo dục được thực hiện ở mọi lúc, mọi nơi.

Mục tiêu của giáo dục Tiểu học hiện nay là nâng cao chất lượng toàn diện  nên môn Tiếng Việt đóng vai trò vô cùng quan trọng. Trong các phân môn của môn Tiếng Việt thì phân môn Kể chuyện có liên quan đến nhu cầu nghe kể chuyện của trẻ, góp phần hình thành nhân cách, đem lại những cảm xúc thẩm mĩ lành mạnh cho tâm hồn học sinh. Kể chuyện góp phần tích luỹ vốn văn học, mở rộng vốn sống cho trẻ em. Kể chuyện góp phần rèn luyện và phát triển kỹ năng nói và kể trước đám đông một cách tự nhiên, có nghệ thuật, góp phần khêu gợi tư duy hình tượng của trẻ.

Trong giảng dạy cũng như trong thực tế, phân môn Kể chuyện vẫn là một môn học mà học sinh rất yêu thích. Bởi các em thích được nghe cô giáo kể chuyện. Nhưng đến phần luyện kỹ năng kể của học sinh thì nhiều em còn e dè, sợ sệt chưa dám mạnh dạn kể trước lớp. Một số em khác khi kể vẫn mang tính chất đọc lại truyện trong sách giáo khoa chưa có sự sáng tạo trong cử chỉ, lời nói, hành động. Nguyên nhân chính là do phần lớn giáo viên vẫn coi nhẹ môn học này, thậm chí chỉ đọc lại truyện cho học sinh nghe mà chưa thực hiện đầy đủ các bước của một giờ kể chuyện. Chính điều này đã làm hạn chế khả năng kể chuyện của học sinh, không phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Xác định được tầm quan trọng của môn học đồng thời cũng thấy được lòng yêu thích, ham mê của trẻ đối với môn học này, tôi thiết nghĩ là người giáo viên Tiểu học cần phải làm tốt trách nhiệm của mình trong công tác giảng dạy. Vậy làm thế nào để học sinh được học tốt phân môn Kể chuyện? Làm thế nào để mọi học sinh đều biết kể chuyện bằng ngôn ngữ của mình? Đó là điều mà tôi luôn trăn trở, suy nghĩ. Cũng chính vì lẽ đó đã thôi thúc tôi đi sâu nghiên cứu đề tài: “Rèn kỹ năng kể chuyện cho học sinh lớp 5 theo hướng tích cực ”

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Với đề tài này mục đích nghiên cứu chính là rèn kĩ năng kể chuyện trong quá trình dạy các dạng bài học kể chuyện. Từ đó vận dụng linh hoạt vào hướng dẫn các dạng bài kể chuyện cho học sinh một cách có hiệu quả.

3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

        Đốí tượng nghiên cứu: Kĩ năng kể chuyện ở học sinh lớp 5 theo hướng tích cực.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
5. Phương pháp nghiên cứu lí luận ( đọc tài liệu).
6. Phương pháp phân tích tổng hợp.
7. Phương pháp điều tra.
8. Phương pháp thực nghiệm .
9. Phương pháp đàm thoại .
10. Phương pháp tổng kết rút kinh nghiệm.
11. NỘI DUNG

1. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Như chúng ta đã biết, phân môn Kể chuyện lớp 5 tiếp tục củng cố, rèn các kỹ năng kể chuyện đã được hình thành ở lớp 4 với ba kiểu bài tập cơ bản và một kiểu bài tập kể bằng trí tưởng tượng (dành cho HS có năng khiếu kể chuyện). Cụ thể như sau:

– Bài tập Nghe – kể lại câu chuyện vừa nghe thầy (cô) kể trên lớp.

– Bài tập Kể chuyện đã nghe, đã đọc .

– Bài tập Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia.

– Bài tập kể bằng trí tưởng tượng của mình( HS có năng khiếu)

So với các câu chuyện ở lớp 4, trong 10 câu chuyện học sinh được nghe giáo viên kể ở lớp 5 có tình tiết phức tạp, nội dung sâu sắc hơn, nói về đất nước và con người Việt Nam, những vấn đề lớn đặt ra cho đất nước, dân tộc và loài người gắn với 10 chủ điểm học tập trong sách giáo khoa. Những câu chuyện hấp dẫn, cảm động, giàu ý nghĩa này sẽ tác động mạnh đến học sinh, giúp các em rút ra được những bài học đạo đức sâu sắc cho bản thân. Được nghe những câu chuyện đó, được kể lại, học sinh sẽ được bồi dưỡng về nhận thức, tình cảm, được làm giàu vốn từ, tư duy lôgic và đặc biệt tư duy hình tượng của các em sẽ được phát triển, giúp cho tâm hồn các em trong sáng hơn. 

Bên cạnh kiểu bài đã nói ở trên, hai kiểu bài Kể chuyện đã nghe, đã đọc và Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia vừa kích thích học sinh đọc sách ngoài nhà trường vừa rèn cho các em thói quen suy nghĩ về mình, quan sát và suy nghĩ về những người xung quanh, về cuộc sống trong gia đình, lớp học, trường học, nơi các em ở hay ngoài xã hội. Qua gợi ý tìm hiểu câu chuyện trong sách giáo khoa và sự giúp đỡ của giáo viên, học sinh sẽ tìm được đề tài cho các bài kể chuyện, hiểu sâu sắc hơn nội dung mỗi chủ điểm trong sách. Nội dung kể chuyện sẽ mở rộng tầm hiểu biết của các em. Văn học trong nhà trường theo cách đó sẽ gắn với văn học ngoài đời sống, cuộc sống trong khuôn viên nhà trường gắn với cuộc sống mở rộng ngoài xã hội. Đó là điều kiện tốt, góp phần giúp nhà trường đào tạo những con người năng động, có khả năng thích ứng với đời sống xã hội luôn biến đổi. 

Trong tiết Kể chuyện, hoạt động chính của tiết học là hoạt động kể, nghe cô giáo kể mẫu – học sinh theo dõi, học sinh tự kể, kể trong nhóm, kể trước lớp. Do đó, phương pháp dạy tiết Kể chuyện cần xem xét cả hai mặt: Kỹ năng kể chuyện và phương pháp điểu khiển tiết Kể chuyện của giáo viên; phương pháp rèn kỹ năng nghe và kể của học sinh. Trong kỹ năng kể chuyện và kỹ năng điều khiển tiết Kể chuyện của giáo viên thì nghệ thuật kể chuyện của giáo viên có vai trò quan trọng. Nó là yếu tố hấp dẫn, lôi cuốn học sinh, là phương tiện đầu tiên để chuyển nội dung câu chuyện cần kể tới học sinh, là các mẫu mực về kể chuyện cho học sinh noi theo. Muốn rèn kỹ năng kể chuyện cho học sinh thì yếu tố đầu tiên là học sinh phải nắm được nội dung câu chuyện. Từ việc nắm vững được nội dung câu chuyện sẽ giúp cho học sinh cảm nhận sâu sắc về từng nhân vật trong truyện từ đó các em mới có thể kể lại được câu chuyện theo đúng nội dung bằng ngôn ngữ và cử chỉ của mình. Như vậy muốn rèn được kỹ năng kể chuyện cho học sinh thì đòi hỏi phải có sự nỗ lực của cả thầy và trò. Thầy cũng phải tập luyện để có nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, sinh động, thu hút sự chú ý của học sinh và nghệ thuật tổ chức tiết dạy. Trò phải nắm được nội dung câu chuyện và dùng ngôn ngữ, cử chỉ của mình để kể lại truyện. Làm tốt hai nhiệm vụ này là góp phần quan trọng để tiết dạy kể chuyện thành công.

2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ GIẢNG DẠY PHÂN MÔN KỂ CHUYỆN CHO HỌC SINH HIỆN NAY.

Qua thực tế giảng dạy bộ môn Tiếng Việt thì phân môn Kể chuyện có vai trò quan trọng trong nhà trường tiểu học. Việc tổ chức dạy kể chuyện cho học sinh trong trường tiểu học chính là quá trình làm việc của thầy và trò, giúp cho học sinh thực hiện tốt hai hình thức: Nhớ hiểu nội dung truyện và kể tự nhiên. Trong thực tế hai hình thức này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Nhiệm vụ của người giáo viên là phải rèn cho học sinh có thói quen nghe, kể, quan sát và ghi nhớ thông qua hai hình thức trên. Nhưng trong thực tế hiện nay, nhiều giáo viên vẫn coi nhẹ phân môn Kể chuyện. Do đó, những tiết kể chuyện họ chỉ dạy qua loa, thậm chí chỉ đọc cho học sinh nghe câu chuyện là xong tiết dạy. Chính vì vậy, hiệu quả của giờ kể chuyện không thể đạt được như ý muốn. Cũng chính xuất phát từ tư tưởng coi nhẹ môn học này mà giáo viên cũng ít quan tâm đến việc đọc sách báo, đọc truyện thiếu nhi để làm giàu vốn truyện của mình. Một số khác họ cũng đã quan tâm đến tiết kể chuyện nhưng bản thân giáo viên cũng chưa quan tâm trau dồi, tập luyện nên lời kể của giáo viên khô khan, thiếu truyền cảm nên không thu hút được sự chú ý của học sinh. Đây thực sự là một điều thiệt thòi lớn đối với học sinh, đẩy học sinh vào thế bị động khi học môn học này.

* Đối với giáo viên: Hầu hết số giáo viên được hỏi cho rằng: Đối với những câu chuyện vừa nghe thầy cô kể trên lớp thì phần lớn học sinh nắm được cốt truyện và kể lại được nội dung câu chuyện. Nhưng khi dạy những tiết kể chuyện đã được nghe, được đọc ngoài sách giáo khoa thì phần lớn học sinh kể rất hời hợt, không hình dung để thể hiện rõ được nội dung câu chuyện chính điều đó làm giảm hứng thú dạy học của giáo viên. Đối với dạng bài chứng kiến hoặc tham gia thì hầu hết các em chưa biết xây dựng cốt truyện. 

* Đối với học sinh: 

 – Hầu hết học sinh thích được nghe giáo viên kể chuyện nhưng không muốn kể cho người khác nghe.

 – Khi hỏi về việc tìm đọc các câu chuyện trong các loại sách báo ngoài chương trình thì chỉ có 20% học sinh có thói quen này số còn lại chỉ đọc các câu chuyện có trong sách giáo khoa nên khi kể lại những câu chuyện ngoài sách giáo khoa và những câu chuyện đã được chứng kiến, tham gia thì các em thực hiện không tốt.

Từ thực trạng trên,trong quá trình giảng dạy, tôi đã áp dụng một số biện pháp sau: 

3. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN

3.1. Điều tra thực tiễn

Trong năm học ………, tôi được Ban giám hiệu Nhà trường phân công chủ nhiệm giảng dạy môn Tiếng Việt lớp 5B. Ngay từ khi nhận lớp, qua một số tiết kể chuyện, tôi đã chú ý theo dõi và phân loại khả năng kể chuyện của các em như sau:

      Từ việc điều tra trên, tôi phân học sinh thành các nhóm khác nhau bố trí, sắp xếp chỗ ngồi để tiện việc theo dõi, kèm cặp, giúp đỡ và tương trợ lẫn nhau.

3.2. Tìm hiểu nguyên nhân

Sau khi phân các mức năng khiếu kể chuyện của học sinh, tôi chú ý theo dõi các em để tìm hiểu nguyên nhân vì sao các em kể yếu hoặc không kể được. Có nhiều nguyên nhân như: Phần nhiều các em ít đọc sách báo, truyện thiếu nhi, do mải chơi, không ham đọc, đọc truyện nhưng chưa biết cách ghi nhớ cốt truyện, dẫn tới đọc được nhưng không kể được. Ngoài ra, có nhiều em phải học nhiều, bố mẹ cấm đọc truyện vì sợ bị cận thị, không nghiên cứu một số tài liệu tham khảo để kể chuyện. Bên cạnh đó một số em có thói quen học thuộc lòng truyện, vì vậy khi kể các em gần như chỉ mới đọc thuộc truyện như trong sách giáo khoa, có những em vừa kể vừa cố nhớ từng từ, từng tiếng trong truyện nếu quên là lúng túng không kể được, một số em trí nhớ kém… Với tình trạng kể chuyện như vậy thì khó mà các em phối hợp được ngôn ngữ, cử chỉ của nhân vật trong truyện. Từ những nguyên nhân trên, tôi đã tìm ra cách khắc phục.