SKKN Rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn tự nhiên xã hội lớp 1 (Bộ sách Cánh diều)

1. Lý do chọn đề tài 

So với môn Toán và Tiếng Việt môn Tự nhiên và Xã hội cũng là một môn học rất quan trọng trong chương trình giáo dục ở bậc Tiểu học hiện nay. Đối với môn học này gồm hệ thống kiến thức cơ bản rất cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Không những thế mà môn học còn giúp học sinh nhận biết về các sự vật hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và xã hội, thực hiện được các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân và gia đình, trường học và quê hương.

Tự nhiên và Xã hội là một môn học cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, sự kiện hiện tượng trong tự nhiên, xã hội với mối quan hệ trong đời sống thực tế của con người, những kiến thức cơ bản của bậc học, góp phần bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách toàn diện của con người. Để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền giáo dục nước nhà, chương trình giáo dục bậc Tiểu học đã thực hiện đổi mới Sách giáo khoa và nội dung chương trình dạy học ở các lớp, các môn học nói chung và môn Tự nhiên và xã hội lớp 1 nói riêng. Chương trình đã được xây dựng theo quan điểm tích hợp. Quan điểm này hoàn toàn phù hợp với quy luật nhận thức của con người. Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Thực hiện tốt mục tiêu đổi mới của môn Tự nhiên và Xã hội, người giáo viên phải thực hiện đổi mới các phương pháp dạy học sao cho học sinh là người chủ động, nắm bắt kiến thức của môn học một cách tích cực sáng tạo góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học, tự phát hiện tự giải quyết các tình huống có vấn đề đặt ra trong bài học. Từ đó chiếm lĩnh nội dung mới của bài học, môn học. 

Là một môn học rất quan trọng như vậy, tuy nhiên nó lại không được sự quan tâm đúng mức của mọi người, nhất là các bậc phụ huynh luôn có suy nghĩ rằng môn Tự nhiên và xã hội là “môn phụ” nên bị xem nhẹ. Do vậy, học sinh thường không có hứng thú trong quá trình học môn này. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy, tôi luôn trăn trở phải làm thế nào để tạo hứng thú cho các em khi học môn này? Tôi đã suy nghĩ rất nhiều và đã lựa chọn cho mình đề tài: “Rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn tự nhiên xã hội lớp 1” theo bộ sách Cánh Diều. 

2. Mục đích nghiên cứu

– Góp phần đổi mới phương pháp dạy và học môn Tự nhiên và xã hội lớp 1

– Tạo cho các em học sinh niềm yêu thích môn học Tự nhiên và xã hội , giúp các em tiếp thu được kiến thức một cách tự nhiên và hiệu quả nhất 

– Cải thiện chất lượng giảng dạy đối với môn học Tự nhiên và xã hội lớp 1

3. Phạm vi nghiên cứu

– Phạm vi nghiên cứu: học sinh lớp 1…, trường ….

– Giới hạn nghiên cứu: Năm học ….  /học kì I áp dụng: từ ngày … đến ngày … 

4. Đối tượng nghiên cứu 

Là hệ thống kiến thức, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1.Thực tế giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội của giáo viên khối 1, việc học tập môn Tự nhiên và Xã hội của học sinh lớp 1…  trường Tiểu học … .

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Môn Tự nhiên và Xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Tính hợp ấy được thể hiện ở 3 điểm sau: 

• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội xem xét Tự nhiên – con người – xã hội trong một thể thống nhất, có mối quan hệ qua lại và tác động lẫn nhau. 
• Các kiến thức trong chương trình môn học Tự nhiên và Xã hội là kết quả của việc tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học như: Sinh học, Vật lí, Hoá học, Dân số. 
• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc phù hợp với nhận thức của học sinh. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc đồng tâm phát triển qua các lớp, cùng là một chủ đề dạy học nhưng ở lớp 1 kiến thức trang bị sơ giản hơn ở lớp 2, 3. Và cứ như vậy mức độ kiến thức được nâng dần lên ở các lớp cuối cấp. Tự nhiên và Xã hội là một môn học có thể nói cung cấp, trang bị cho học sinh những kiến thức về Tự nhiên và Xã hội trong cuộc sống hàng ngày xảy ra xung quanh các em. Các em là chủ thể nhận thức, vậy nên khi giảng dạy giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của lứa tuổi học sinh, để có những hoạt động tích cực đến quá trình lĩnh hội tri thức của trẻ. Người giáo viên phải thường xuyên có biện pháp tâm lý, kích thích học sinh học tập như: khen ngợi tuyên dương, … tạo hứng thú cho học sinh phát triển ghi nhớ các biểu tượng, khái niệm kiến thức đến từ cả 5 giác quan nghe, nhìn, sờ mó, nếm, ngửi. Vì thế giáo viên cần thay đổi hình thức tổ chức hoạt động làm phong phú các hoạt động học tập, tăng cường phương pháp phát triển khả năng quan sát tri giác của học sinh để giúp các em chủ động tiếp thu tri thức, hiểu bài nhanh, khắc sâu và nhớ lâu kiến thức bài học. Tóm lại: Việc thay đổi các phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung chương trình và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học, nội dung học tập của môn học cần phải đi song song với quá trình tri giác, chú ý, tư duy của học sinh.

2. Cơ sở thực tiễn

Hiện nay, các cơ sở giáo dục đã và đang có sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy. Song, hầu hết vẫn là theo lối truyền thống, giáo viên đọc, học sinh chép, chủ yếu là lý thuyết suông, gắn liền với nội dung trong sách giáo khoa và chưa có tính thực tế cao. Điều này làm cho các tiết học trở nên khô khan, học sinh không có hứng thú và dẫn đến tâm lý chán học.

Bên cạnh đó, học sinh lớp Một giai đoạn đầu đa phần các em chưa biết chữ, do vậy việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội cũng gặp khó khăn nhất định. Đặc biệt ở lứa tuổi này đặc điểm tâm sinh lý các em chưa ổn định, các em thích chơi hơn học, mau quên chóng chán. Do vậy để tạo hứng thú học tập cho các em tôi đã suy nghĩ và mạo muội đưa ra một số phương pháp dạy học nhằm tạo hứng thú cho các em khi học môn học này. 

Trong trường Tiểu học của chúng ta hiện nay, mặc dù thời gian biểu, cũng như phân lượng thời gian số tiết cho các môn học rất rõ ràng, nhưng ở môn Tự nhiên và Xã hội nhiều khi giáo viên coi là môn phụ. Bởi vì khối lượng kiến thức Toán, Tiếng Việt rất nhiều nên Tự nhiên và Xã hội bị lấn lướt và cắt giảm thời lượng. Giáo viên còn thiếu kinh nghiệm với cách tổ chức hoạt động tích cực cho trò lĩnh hội kiến thức. Hoặc có tổ chức thì còn lúng túng, mất thời gian, còn qua loa đại khái. Học sinh còn bỡ ngỡ, rụt rè chưa quen với các hoạt động mới hoặc quá phấn khích gây mất trật tự trong lớp học. 

Do đó, việc nghiên cứu và tìm ra các biện pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, thu hút sự chú ý của học sinh, nâng cao hứng thú, niềm đam mê và cải thiện chất lượng, hiệu quả môn học là cực kỳ quan trọng và hết sức cần thiết.

3. Giải pháp thực hiện

Như chúng ta đã biết không có phương pháp dạy học nào là vạn năng. Thành công trong giờ dạy gồm rất nhiều yếu tố cấu thành. Mỗi giáo viên đều phải vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng, phong phú. Có như vậy học sinh mới có hứng thú trong mỗi tiết học từ đó giúp học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Sau đây tôi xin trình bày một số biện pháp, hình thức tổ chức dạy học mà tôi đã vận dụng và có hiệu quả trong mỗi tiết học. 

Biện pháp 1: Rèn luyện kỹ năng giao tiếp, hợp tác cho học thông qua hoạt động thảo luận và làm bài tập nhóm

– Đây cũng là phương pháp quan trọng tạo hứng thú học tập của các em. Bởi vì: hoạt động nhóm giúp cho HS tự tin, có nhiều cơ hội khám phá, diễn đạt ý tưởng của mình cho các bạn trong nhóm. Từ hoạt động nhóm có thể rèn cho các em rất nhiều kĩ năng sống:

+ Hỏi lẫn nhau điều đó giúp cho các em phát triển kỹ năng giao tiếp.

+ Sự ảnh hưởng qua lại, sự gắn kết giữa các thành viên trong nhóm giúp các em phát triển kỹ năng hợp tác.   

+ Ngoài ra còn giúp các em phát triển kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, kỹ năng xây dựng niềm tin.

   Tuy nhiên khi chia nhóm tôi cũng rất chú trọng đến cách chia nhóm. Tôi thường xuyên thay đổi cách chia nhóm. Trong quá trình hoạt động nhóm tôi thường xuyên theo dõi và hỗ trợ các em kịp thời.

   Việc vận dụng các phương pháp này vào trong tiết dạy HS của tôi có hứng thú hơn trong quá trình học môn này. Qua theo dõi hàng tháng tôi thấy trẻ chuyển biến rõ rệt.

VD1: Khi dạy bài “Gia đình” (trang 8 Tự nhiên và Xã hội 1 sách Cánh Diều)

 Ở Hoạt động 2: Tôi cho học sinh thảo luận nhóm đôi.

+ Kể về thành viên và tình cảm giữa các thành viên trong gia đình cho bạn nghe?

+ Trong khi nghe có thể hỏi thêm về công việc nhà và chia sẻ công việc nhà bạn những gì em muốn biết?

VD2: Khi dạy bài “Lớp học của em” (trang 29 Tự nhiên và Xã hội 1 sách Cánh Diều). Ở Hoạt động 1: “Quan sát”, tôi cho HS thảo luận nhóm 4. Học sinh quan sát các hình trong Sách trang 28, 29 và trả lời các câu hỏi sau:

+ Lớp học của bạn An ở hình 1 và hình 2 có những ai? Họ đang làm gì?

+ Trong lớp có những đồ dùng gì? Chúng được sắp đặt như thế nào? 

+ Hãy nói tên lớp và giới thiệu lớp học của em.

+ Em đã làm gì để giữ gìn đồ dùng trong lớp học?

Biện pháp 2: Rèn luyện kỹ năng thuyết trình cho học sinh thông qua hoạt động kể chuyện trong tiết học

Kỹ năng thuyết trình được định nghĩa là sử dụng lý lẽ và lập luận của bản thân để trình bày một vấn đề, diễn đạt một thông điệp nào đó sao cho người nghe cảm thấy thuyết phục, tương tác với người nghe bằng cách xem xét thái độ biểu hiện của các bạn trong lớp và giải đáp các câu hỏi phản biện. 

Với các em học sinh, kỹ năng thuyết trình đóng vai trò vô cùng quan trọng để đào tạo ra những công dân toàn cầu, đáp ứng nhu cầu của thời kỳ hội nhập. Rèn luyện kỹ năng thuyết trình giúp các em học sinh tự tin giới thiệu mình trước tập thể; trình bày những suy nghĩ, quan điểm của mình về một vấn đề, sự kiện trước đám đông; rèn luyện ngôn ngữ diễn đạt để các em có thể truyền tải ý tưởng, suy nghĩ của mình cho người khác hiểu.

Giải pháp này giúp học sinh rèn luyện kỹ năng thuyết trình, bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc, quan điểm của bản thân về một chủ đề nhất định. Thông qua hoạt động kể chuyện, các em cũng trở nên tự tin hơn và hòa đồng hơn với tập thể. 

Nội dung và cách thực hiện

Để có thể thực hiện tốt các hoạt động rèn kỹ năng thuyết trình, chia sẻ cho học sinh thông qua hoạt động kể chuyện. Tôi đã thay đổi những phương thức tác động mới,  cụ thể:

• Tôi đưa ra chủ đề “Trường học”(trang 26 Tự nhiên và Xã hội 1 sách Cánh Diều), yêu cầu các em hãy kể về những kỉ niệm đáng nhớ nhất tại trường học, lớp học của em. Trong khi kể về kỉ niệm các em cần kể rõ được trường/lớp học của em như thế nào, kỉ niệm đó nói về việc gì, cảm xúc của em như thế nào đối với kỉ niệm đó,…

• Học sinh trong lớp sẽ làm việc cá nhân, suy nghĩ trong vòng 5 phút, bạn nào có câu chuyện muốn kể cho cả lớp nghe thì sẽ xung phong lên kể. Sẽ có phần thưởng nhỏ cho bạn có câu chuyện hay nhất. 

Các em học sinh trong lớp đều hăng hái dơ tay để được lên kể chuyện. Hoạt động này không chỉ kích thích sự hứng thú cho học sinh mà giúp các em rèn luyện sự tự tin và khả năng bày tỏ quan điểm của mình trước đám đông.

Sau khi tất cả các nhóm kể xong, tôi đã tổ chức cho cả lớp biểu quyết theo hình thức giơ tay để tìm ra bạn kể chuyện hay nhất và trao thưởng. Sau cùng, câu chuyện của bạn nào được cả lớp bình chọn là kể hay nhất và được nhận quà.

Các hoạt động này giúp học sinh rèn luyện kỹ năng thuyết trình, bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc, quan điểm của bản thân về một chủ đề nhất định; rèn luyện tính tự tin, không còn nhút nhát khi thể hiện mình trước tập thể. Thông qua hoạt động kể chuyện, các em học sinh trong lớp cũng được gắn kết với nhau, hòa đồng hơn với tập thể, hiểu nhau hơn và đoàn kết hơn. 

Điểm mới của giải pháp

Điểm mới của biện pháp này nằm ở việc tạo điều kiện để học sinh tự tin hơn và mạnh dạn hơn thông qua thuyết trình về các chủ đề cơ bản, quen thuộc trong cuộc sống. Đây đều là những chủ đề gần gũi với học sinh, khiến các em dễ phát biểu và tự tin hơn khi thể hiện trước đám đông.