SKKN Rèn kỹ năng sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự cho học sinh lớp 8

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Giáo sư Hà Minh Đức từng khẳng định “ Văn học không chỉ là một nguồn tri thức mà còn là nguồn năng lượng tinh thần lớn lao, có ý nghĩa cổ vũ, tiếp sức cho con người trong cuộc sống” ( Lý luận văn học, trang 50- NXBGD 1997). Đúng vậy, Ngữ văn là một trong những môn học có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống các môn học của nhà trường phổ thông. Nó cung cấp cho học sinh những tri thức để đánh giá các vấn đề văn học. Nó giúp học sinh có khả năng khám phá vẻ đẹp của tác phẩm văn chương. Ngoài ra, học sinh còn được hình thành và phát triển kỹ năng tạo lập văn bản mới (đó là nhiệm vụ của phân môn Tập làm văn). Trong phân môn làm văn, học sinh sẽ được trang bị những kiến thức cần thiết để làm được bài văn từ đúng đến hay nhất là những dạng bài tự sự, miêu tả, biểu cảm rất được chú trọng.

Tự sự là thể loại các em đã được học, được rèn luyện trong suốt chương trình cấp học. Đặc trưng cơ bản của kiểu bài này là kích thích trí tưởng tượng phong phú, xây dựng óc quan sát tinh tế cho học sinh đối với những sự việc, hiện tượng trong đời sống, gia đình và xã hội. Qua đó bồi dưỡng cho các em những tình cảm tốt đẹp. Nếu ở các lớp dưới tự sự  được giới thiệu tách rời như là một phương thức biểu đạt độc lập giúp các em nắm chắc đặc trưng riêng ( nhưng trong thực tế ít có văn bản, tác phẩm nào lại chỉ dùng một phương thức biểu đạt mà thường kết hợp đan xen hai hay nhiều phương thức khác nhau) thì với học sinh lớp 8, việc đưa yếu tố miêu tả và biểu cảm vào bài văn tự sự là mục đích và yêu cầu bắt buộc. Tuy nhiên các em vẫn tỏ ra nhiều lúng túng trong quá trình thực hiện.

         Vì vậy, việc nghiên cứu đề tải Rèn kỹ năng sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự cho học sinh lớp 8 chắc chắn  sẽ giúp các em có được những  bài văn tự sự hay, nâng cao năng lực giao tiếp, hướng đến mục tiêu chung của chương trình ngữ văn THCS.

1.2. Mục đích nghiên cứu

+ Về phía giáo viên: nhằm tích lũy thêm kinh nghiệm cho bản thân trong việc rèn kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 8.

+ Về phía học sinh: giúp các em hiểu rõ hơn vai trò của các yếu tố miêu tả, biểu cảm trong bài văn tự sự từ đó rèn kỹ năng làm văn, kỹ năng giao tiếp.

1.3. Đối tượng nghiên cứu  

   Học sinh lớp 8A, 8D – Trường THCS Chu Văn An Nga Sơn năm học …………

1.4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tôi đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

 + Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết

    Nghiên cứu tài liệu dạy học môn Ngữ văn, SGK, SGV THCS; ý kiến của các nhà quản lý giáo dục, quản lý chuyên môn; bài viết của giáo viên giỏi, các tạp chí của ngành…

+  Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

    Đối chiếu chuẩn kiến thức kỹ năng với khả năng tiếp thu, bài làm thực tế của học sinh, từ đó tìm ra những hạn chế làm căn cứ thực hiện đề tài.

+ Phương pháp thống kê và xử lí số liệu

    Thống kê kết quả bài làm của học sinh để đưa ra những giải pháp, rút ra kết luận

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lí luận

 Quan điểm đổi mới trong chương trình Ngữ văn là phải kết hợp nhiều phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động theo hướng tích cực, phát huy năng lực chủ động, sáng tạo ở cả người dạy lẫn người học. Tự sự ( kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa. Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen, chê. ( Ngữ văn 6– Tập một )

Trong văn tự sự, nếu chỉ đơn thuần kể các sự việc, kể về con người thì câu chuyện chỉ còn là tóm tắt cốt truyện, người và việc không hiện lên cụ thể, truyện thiếu chân thực và hấp dẫn. Miêu tả trong khi kể nhằm làm cho sự việc thêm sinh động, màu sắc, hình dáng, diện mạo của nhân vật, hành động… như hiện ra rõ ràng hơn, sống động hơn trước mắt người đọc.Vậy nên trong quá trình kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm. Các yếu tố này giúp cho sự việc và nhân vật được thể hiện sâu sắc, ấn tượng hơn.

2. 2. Thực trạng vấn đề:

Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói chung, phân môn Tập làm văn nói riêng rất được quan tâm. Về cơ bản giáo viên đã nắm được phương pháp, vận dụng sáng tạo theo đối tượng. Học sinh đã chú ý học. Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy, đi sâu vào thực trạng, bản thân vẫn còn nhận thấy một số hạn chế khi làm văn tự sự như sau:   

      2.2.1. Về phía giáo viên:

+ Giáo viên còn chưa đầu tư cho phân môn Tập làm văn, chưa tìm tòi những ví dụ mẫu linh hoạt sáng tạo gắn với đời sống thực tế hàng ngày có tác dụng khắc sâu kiến thức.

+ Giáo viên chưa thực sự chú ý đến việc phát huy tinh thần tích cực chủ động của học sinh khi học lý thuyết làm văn tự sự theo yêu cầu kết hợp sử dụng các yếu tố miêu tả biểu cảm trước khi tạo lập văn bản.

+Thời gian thực hành còn ít, bố trí thời lượng tiết dạy chưa thật hợp lý.

      2.2.2.Về phía học sinh:

+ Chưa coi trọng bộ môn, việc soạn bài còn đối phó, qua loa, chưa chịu khó  đọc thêm tài liệu để mở rộng kiến thức.

+ Khi làm văn tự sự, các em chưa xác định được trình tự kể, chưa nắm được tình tiết nào cần phải kể rõ ràng cụ thể, tình tiết nào nên lược thuật, cách thể hiện nhân vật chính, nhân vật phụ thế nào?… cũng như ý nghĩa bài học sâu sắc rút ra từ câu chuyện.

+ Câu chuyện chưa hấp dẫn người đọc do chưa vận dụng phù hợp tự nhiên các yếu tố miêu tả, biểu cảm; chưa hiểu rõ vai trò của những yếu tố này dẫn đến bài văn sa nhiều vào kể dài dòng, kết quả bài làm chưa cao.

 * Thực tế khảo sát bài viết TLV số 1 như sau:

 Đề bài:  Kể về một người thân yêu của em

Thời gian làm bài: 90 phút

Kết quả cụ thể:

        Với kết quả khảo sát như trên (đặc biệt là qua thực tế bài làm của học sinh), bản thân giáo viên không thể hài lòng. Nhiều bài viết còn sơ sài, thiếu ý, lập luận không mạch lạc, chặt chẽ. Kỹ năng làm văn của các em còn bộc lộ nhiều hạn chế. Phần lớn các em biết xây dựng một bài văn tự sự nhưng để đưa được yếu tố miêu tả và biểu cảm vào bài văn thì rất ít em làm được dẫn đến kết quả những bài văn ấn tượng với người đọc chưa nhiều.

        Một số đoạn dưới đây được trích từ bài làm Tập làm văn số 1 của học sinh

Đoạn 1: