SKKN Rèn luyện kĩ năng vận dụng và phát triển tư duy cho học sinh lớp 6 qua tiết Bài tập Lịch sử – Tiết 23

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài:

Trong dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng, không phải chỉ là cung cấp các sự kiện lịch sử, mà là hình thành năng lực tư duy, năng lực học tập cho người tiếp nhận tri thức lịch sử. Bởi thế, giáo viên Lịch sử không chỉ giảng giải cho học sinh mà cái chính là tổ chức khuyến khích tạo điều kiện cho học sinh làm việc với các tài liệu học tập, từ đó chủ động nắm bắt kiến thức và phát triển năng lực tư duy, phát triển các kĩ năng (đặc biệt là các kĩ năng làm Bài tập Lịch sử…), từ đó hình thành thái độ tư tưởng cho học sinh.

Từ yêu cầu cấp thiết trên, từ năm học 2002 -2003 Bộ giáo dục và đào tạo đã tiến hành đổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa (SGK) và phương pháp giáo dục nói chung và môn Lịch sử nói riêng.

Thực tế giảng dạy cho thấy, đối chiếu với chương trình Lịch sử cũ thì lượng Bài tập sau mỗi tiết học rất ít, hơn nữa lại không có tiết Bài tập Lịch sử riêng trong phân phối chương trình. Do vậy việc rèn luyện các kĩ năng Lịch sử cho học sinh sẽ bị hạn chế.

Hiện nay với yêu cầu phát triển đất nước, nội dung chương trình và phương pháp giảng dạy ở Trường Trung học cơ sở (THCS) đã và đang được đổi mới. Trong phân phối chương trình dạy học Lịch sử hiện nay đã có tiết dạy học: Bài tập Lịch sử (lớp 6 có 2 tiết (tiết 23, 34), lớp 7 có 5 tiết (tiết 10, 32, 44, 56, 65), lớp 8 có 3 tiết (tiết 13, 30, 45), lớp 9 không có), thường được cấu trúc sau khi đã dạy học xong một phần (hoặc một chương). Tuy nhiên tiết Bài tập không được trình bày như các tiết dạy trong sách giáo khoa (khó khăn hơn là không có một tài liệu nào gợi ý hoặc định hướng cụ thể) mà chính giáo viên giảng dạy phải có kế hoạch cụ thể ngay khi dạy một bài, một chương, để sau đó tiến hành soạn giảng và chọn phương pháp tổ chức hoạt động dạy học có hiệu quả cao ở tiết Bài tập Lịch sử.

Xuất phát quan điểm đổi mới giáo dục của Đảng ta và yêu cầu đạo tạo thế hệ trẻ có kĩ năng thực hành giỏi đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tôi mạnh viết Sáng kiến kinh nghiệm “Rèn luyện kĩ năng vận dụng và phát triển tư duy cho học sinh lớp 6 qua tiết Bài tập Lịch sử – tiết 23 ở trường THCS Nga Thiện – Nga Sơn” để góp phần phát huy tính chủ động sáng tạo cho học sinh trong học tập lịch sử.

1. Mục đích nghiên cứu:

– Điều tra hứng thú học tập lịch sử và hiệu quả học tập lịch sử qua tiết Bài tập lịch sử của học sinh lớp 6 qua các năm học ở trường THCS Nga Thiện – Nga Sơn nhằm theo dõi hiệu lực học tập của học sinh để có giải pháp và biện pháp nâng cao chất lượng giảng dạy các dạng bài học lịch sử khác nhau.

– Tăng khả năng áp dụng phương pháp mới, công nghệ mới trong dạy học lịch sử cấp THCS của giáo viên.

– Đưa ra các biện pháp khác nhau để học sinh nắm vững kiến thức lịch sử và tăng hứng thú học tập lịch sử trong và sau tiết Bài tập lịch sử. Giúp học sinh có được kỹ năng vận dụng kiến thức lịch sử đã học để giải quyết các Bài tập lịch sử, qua đó phát triển tư duy cho học sinh.

– Tìm ra cách thức tối ưu để soạn các tiết Bài tập lịch sử trong chương trình THCS.

III. Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu là học sinh lớp 6 ở trường THCS Nga Thiện – Nga Sơn rèn luyện kĩ năng vận dụng và phát triển tư duy qua tiết Bài tập Lịch sử – tiết 23.

1. Phương pháp nghiên cứu: 

– Phương pháp quan sát thái độ học tập của học sinh và dự giờ lịch sử của đồng nghiệp.

– Trắc nghiệm tâm lí về hứng thú học tập lịch sử của học sinh (qua phiếu trắc nghiệm).

– Trắc nghiệm hứng thú học tập lịch sử và hiệu quả học tập lịch sử qua 2 nhóm lớp: nhóm lớp chưa dạy tiết Bài tập lịch sử và nhóm lớp vừa dạy xong tiết Bài tập lịch sử – lớp thực nghiệm. Thực hiện đánh giá, phân tích sau khi đã trắc nghiệm và dạy thực nghiệm.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:
3. Cơ sở tâm lí trong dạy và học lịch sử:

Bước vào cấp học THCS, học sinh bắt đầu phải bắt đầu tiếp cận và tiếp nhận một lượng tri thức lớn (so với bậc Tiểu học) ở các môn học. Với nhiều giáo viên dạy các môn học khác nhau đã tạo cho học sinh tiếp cận và tiếp nhận tri thức bằng nhiều cách thức và phương pháp khác nhau. Đồng thời qua nhiều cách thức và phương pháp truyền tải tri thức của giáo viên đã tác động tới hứng thú học tập và sự lựa chọn của học sinh. Sự thay đổi về tâm lí học sinh (theo lứa tuổi) cũng phải được giáo viên tính đến trong việc tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh. Việc dạy học lịch sử có hiệu quả hay không cốt là giáo viên tạo được sự chú ý, gây được hứng thú học tập cho học sinh. Các tiết Bài tập lịch sử đã giải quyết các vấn đề trên.

2. Cơ sở sử học trong dạy học lịch sử:

Lịch sử là môn khoa học mà người học có thể tiếp nhận tri thức thông qua các hình thức học tập ở mọi thời điểm, địa điểm khác nhau: ở trường (qua bài học), ở nhà (qua các câu chuyện kể của ông bà, cha, mẹ…). Qua đó học sinh có điều kiện rèn luyện kĩ năng liên hệ thực tế, biết đánh gía các sự kiện lịch sử.

Các tiết Bài tập lịch sử trong phân phối chương trình THCS đưa ra chưa một định hướng cụ thể đòi hỏi giáo phải có óc tổng quát để khắc sâu kiến thức ngay từng bài, từng chương, từ đó tư duy để soạn tiết Bài tập lịch sử đảm bảo về kiến thức, đặc biệt chú trọng rèn luyện khả năng tư duy và kĩ năng làm bài tập của học sinh. 

1. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
2. Thực trạng:
3. 1. Thuận lợi:

– Thuận lợi từ giáo viên: Nhà trường có 2 giáo viên chuyên sử (trong đó có một giáo viên có trình độ Đại học). Đây là những giáo viên trẻ, tốt nghiệp trường Sư phạm chuyên nghiệp, đã được tiếp cận với việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học Lịch sử, cùng với sự nhiệt huyết nghề nghiệp nên chất lượng dạy học môn Lịch sử ở trường Nga Thiện không ngừng được nâng cao.

– Thuận lợi từ việc học của học sinh: năm học ………, trường THCS Nga Thiện có 245 học sinh, trong đó có 52 học sinh lớp 6. Nhìn chung các em có thái độ học tập tốt (chuẩn bị bài ở nhà chu đáo, tích cực xây dựng bài trên lớp…).

– Sách giáo khoa, tài liệu tham khảo và thiết bị dạy học:

Trong chương trình dạy học Lịch sử hiện nay, hệ thống kiến thức ở các bài học đã được giảm tải phù hợp hơn với đối tượng nhận thức (học sinh lớp 6), có sự lôgic. Ở mỗi bài học đề có câu hỏi gợi ý và kênh hình hỗ trợ. Đặc biệt trong phân phối chương trình dạy học Lịch sử 6 có 2 tiết Bài tập lịch sử, phân phối ở học kì II, điều này là phù hợp với quy luật phát triển, quy luật nhận thức của học sinh lớp 6, nhất là đối với một vấn đề vừa mới và vừa khó như tiết Bài tập Lịch sử.

Hiện nay trang thiết bị dạy học đã được Bộ giáo dục cung cấp tương đối đầy đủ. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học lịch sử đã và đang thực hiện có hiệu quả.

– Ở từng môn học có chức năng nhiệm vụ – chức năng khác nhau nhưng đều có quan hệ gần gũi với nhau, bổ trợ kiến thức và hoàn chỉnh hơn phương pháp giảng dạy của giáo viên. Bản thân tôi đã thực hiện đọc các tài liệu ở môn Sinh học, Văn học, Địa lí…có kiến thức liên quan tới môn Lịch sử, đúc rút tích luỹ kinh nghiệm thông qua dự giờ thăm lớp… 

1.2. Khó khăn:

Bên cạnh những thuận lợi trên, việc nghiên cứu đề tài còn gặp một số khó khăn:

– Số ít học sinh lớp 6 ý thức học tập chưa cao, năng lực tư duy chậm, nên việc áp dụng phương pháp mới “lấy học sinh làm trung tâm” của giáo viên gặp không ít khó khăn.

– Dung lượng kiến thức lịch sử cổ đại nhiều hơn so với chương trình cũ, hơn nữa kênh hình trong sách giáo khoa chưa có sự đồng bộ về màu sắc, chú giải ở các năm tái bản nên việc tái hiện cuộc sống của con người cổ đại (thế giới, Việt Nam) đối với học sinh lớp 6 gặp không ít khó khăn.