SKKN Sử dụng ca dao và đồ dùng trực quan nhằm nâng cao hiệu quả bài học “Tình hình xã hội ở nữa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân” Lịch sử 10

1. MỞ ĐẦU

I.1. Lý do chọn đề tài:

     “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học – công nghệ, yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và thị trường lao động.”[1].  Để góp phần vào sự phát triển đó, bộ môn Lịch sử đã không ngừng đổi mới về phương pháp giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn của đất nước. 

     Lịch sử là những sự việc đã diễn ra, có thật và tồn tại khách quan trong quá khứ, không thể phán đoán, suy luận hay tưởng tượng để nhận thức lịch sử mà cần phải thông qua những dấu tích của quá khứ, những chứng cứ về sự tồn tại của các sự việc đã diễn ra. 

     Sử dụng ca dao và đồ dùng trực quan giúp học sinh dễ hình dung về quá khứ, làm cho học sinh giống như đang “chứng kiến” các sự kiện, hiện tượng lịch sử xảy ra trước mắt, đánh giá khách quan chính xác bản chất sự kiện lịch sử.

     Học tập Lịch sử theo quan niệm hiện đại không phải là sự học thuộc, nạp vào trí nhớ của người học theo lối thầy đọc trò chép, thầy giảng trò nghe, học sinh học thuộc lòng theo thầy, theo sách giáo khoa mà là: học sinh thông qua quá trình làm việc với nguồn tư liệu, ca dao, đồ dùng trực quan để tự tạo cho mình các hình ảnh lịch sử, tự hình dung về lịch sử đã diễn ra trong quá khứ.

    Ca dao là một bộ phận của văn học. Nó không chỉ là một sản phẩm nghệ thuật dân gian mà còn tâm thức của dân gian về những hiện tượng lịch sử, xã hội nhất định. Ca dao phản ánh lịch sử trực tiếp hoặc gián tiếp, ở những góc độ, những cung bậc khác nhau. Kí ức dân gian về các sự kiện, hiện tượng lịch sử trong ca dao thì thường không được ghi rõ về mốc thời gian, nhưng nó rất dễ nhớ bởi nó thường được diễn đạt bởi thể thơ lục bát, bằng những hình ảnh sinh động và phản ánh rất chân thực cái nhìn của dân gian về các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà nhân dân quan tâm. Vì vậy, ca dao như là một nguồn tư liệu bổ ích phục vụ cho các bài giảng lịch sử.

    Đồ dùng trực quan huy động được sự tham gia của nhiều giác quan của người học, tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, dễ nhớ, nhớ lâu, phát triển năng lực chú ý, quan sát, góp phần tạo biểu tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện lịch sử, hiện tượng lịch sử, qua đó phát huy được tính tích cực chủ động học tập cho học sinh và nâng cao được hiệu quả bài học.

     Sử dụng ca dao và đồ dùng trực quan vào dạy- học lịch bài “Tình hình xã hội ở nữa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân” sẽ góp phần làm cụ thể hóa sự kiện lịch sử, gây hứng thú học tập, sáng tạo, tìm tòi, hợp tác nhóm tích cực, phát huy các năng lực  học sinh và nâng cao hiệu quả bài học.

I.1. Đoạn trích “Giáo dục…thị trường lao động”  trích nguyên văn TLTK số 1. 

     Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài này làm sáng kiến kinh nghiệm của mình.

I.2. Mục đích nghiên cứu:

   Khi nghiên cứu đề tài, tôi hướng tới mục đích nghiên cứu cơ bản sau:

– Đề ra những phương pháp tối ưu cho việc sử dụng ca dao và đồ dùng trực quan nhằm nâng cao hiệu quả dạy- học lịch “Tình hình xã hội ở nữa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân”.

– Phát huy tính tích cực, chủ động, óc quan sát, sáng tạo của học sinh.

– Phát huy năng lực làm việc nhóm đạt hiệu quả cao, tăng khả năng giao tiếp, tính mạnh dạn học sinh trong giải quyết các tình huống gắn liền với đời sống hằng ngày.

– Qua đồ dùng trực quan rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo về “đọc” nội dung tranh ảnh, rèn luyện ngôn ngữ diễn đạt cho học sinh.

– Phát huy năng khiếu hội họa, thẫm mĩ cho học sinh thông qua tranh ảnh. Hình thành, bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp.

– Bồi dưỡng kiến thức sâu rộng giữa các môn học có sự liên kết chặt chẽ, song vẫn độc lập khoa học về môn học của Lịch sử.

– Giáo dục học sinh chăm chỉ, cần cù, sáng tạo trong lao động. Nêu lên trách nhiệm của học sinh trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay.

– Góp phần làm cho học sinh trân trọng, giữ gìn nền văn học dân gian, hiểu rõ về cội nguồn lịch sử dân tộc cũng như lối sống, phong tục, tập quán, đạo đức, phẩm chất của con người Việt Nam.

I.3. Đối tượng nghiên cứu:

– Là các em học sinh lớp 10 ở trường THPT Thọ Xuân 5.

     Đặc điểm về năng lực nhận thức và tiếp thu tri thức: Trường Thọ Xuân 5 có đầu vào thấp, nên khả năng tiếp thu và chiếm lĩnh tri thức thấp, chậm.

     Đặc điểm tâm sinh lí: Các em mới từ cấp hai lên, nên sự bỡ ngỡ môi trường mới trong học tập, trong giao tiếp bạn bè có nhiều thay đổi và các em cũng bắt đầu thể hiện là những “người lớn”, nên sự chủ động sáng tạo của các em là nhạy bén, các em thích thú với thế giới tri thức mới, muốn thể hiện khả năng của mình, đây là thuận lợi để giáo viên sử dụng phương pháp dạy-học đa dạng, tạo sự húng thú và niềm đam mê cho các em.

I.4. Phương pháp nghiên cứu:

I.4.1. Nghiên cứu lý thuyết:

– Các tài liệu về tâm lí học, giáo dục học.

– Các công trình về lý luận dạy học chung và lý luận dạy học môn lịch sử.

– Sách giáo khoa lịch sử lớp 10, sách đại cương lịch sử Việt Nam tập 1, tập 2, sách giáo viên lịch sử 10, các tài liệu lịch sử có liên quân

– Sách hướng dẫn sử dụng đồ dùng trực quan, kênh hình dạy học lịch sử trong trường THPT.

– Sách văn học lớp 10, ca dao, tục ngữ Việt Nam, ca dao trong sự phát triển lịch sử dân tộc.

I.4.2. Nghiên cứu thực tiễn:

– Điều tra thực tế dạy- học lịch sử ở trường THPT bằng các hình thức: Dự giờ, quan sát, kiểm tra, phát phiếu thăm dò ý kiến về thực trạng dạy- học lịch sử hiện nay cho học sinh và giáo viên, tổng kết đánh giá rút ra kinh nghiệm sư phạm cho bản thân.

– Tiến hành dạy học đối chứng và thực nghiệm bài học cụ thể ở lớp 10C2, 10C4 tại trường THPT Thọ Xuân 5.

1. NỘI DUNG.

II.1. Cơ sở lí luận của vấn đề:

      Đồ dùng trực gồm có bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, bảng thống kê(bảng niên biểu), phòng trưng bày hiện vật, bảo tàng…góp phần tạo hình ảnh, biểu tượng, làm cụ thể hóa về sự kiện, hiện tượng lịch sử,  giúp học sinh nhớ kỹ, nhớ lâu về sự kiện, hiện tượng lịch sử. K.Đ.U.Sin-xki đã nhận xét “Hình ảnh được giữ lại đặc biệt vững chắc trong trí nhớ chúng ta, là hình ảnh mà chúng ta thu nhận được bằng trực quan và những hình ảnh nào khắc sâu vào trí nhớ chúng ta, thì cũng được chúng ta nhớ kỹ, hiểu sâu những tư tưởng của nó”. [3]

       Ca dao (tiếng Pháp: chanson populaire), hay còn gọi là phong dao, đây là một thuật ngữ được dùng với nhiều nghĩa rộng hẹp khác nhau. Theo nghĩa gốc thì ca là bài hát có khúc điệu, dao là bài hát không có khúc điệu. Ca dao là danh từ ghép chỉ toàn bộ những bài hát lưu hành phổ biến trong dân gian có hoặc không có khúc điệu. [7]

      Ca dao là bộ bách khoa vĩ đại, là nơi kết tinh rực rỡ những tri thức, tài năng nghệ thuật, tư tưởng tình cảm của nhân dân, ca dao là nguồn tư liệu lịch sử quí giá, nó phản ánh “trần trụi” hiện thực xã hội đương thời, do đó ca dao cung cấp một tính khách quan cho sự kiện, hiện tượng lịch sử.

     Ca dao kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy- học lịch sử bài “Tình hình xã hội ở nữa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân” không chỉ làm cho học sinh nắm vững, hiểu sâu kiến thức lịch sử của bài học mà còn tác động đến tư tưởng, tình cảm, lối sống, thái độ của học sinh về sự kiện, hiện tượng lịch sử cụ thể, góp phần hình thành cho học sinh những phẩm chất đạo đức cần thiết như yêu mến lao động, quý trọng người lao động, lên án sâu sắc đối với bọn áp bức, bóc lột vua quan của nhà Nguyễn, đồng tình với những cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân lao động, có lòng yêu quê hương đất nước, có trách nhiệm, nghĩa vụ đối với tổ quốc. Từ đó dạy-học lịch sử sẽ đạt được hiệu quả cao.

II.2. Thực trạng vấn đề dạy-học lịch sử ở trường THPT hiện nay.

     Qua điều tra thực tế dạy- học lịch sử ở trường THPT bằng các hình thức: Dự giờ, quan sát, kiểm tra, phát phiếu thăm dò ý kiến, tôi nhận thấy trong dạy-học lịch sử bài “Tình hình xã hội ở nửa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân” còn nhiều bất cập. Chẳng hạn, giáo viên dạy bài này chủ yếu kể chuyện đời tư các vua chúa, quan lại nhà Nguyễn cho học sinh nghe hoặc chủ yếu kể chuyện tiếu lâm, truyện cười ở thời kỳ này mà không có hoạt động học gì hay có giáo viên nặng về phương pháp thuyết trình các chính sách chính trị cai trị hà khắc, bóc lột, vơ vét tàn bạo của vua quan mà quên mất dạy-học phần đấu tranh của nông dân, binh lính, các đồng bào dân tộc thiểu số.