SKKN Sử dụng kỹ thuật hợp tác và kỹ thuật phòng tranh trong phân môn tập làm văn lớp 2 để tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh (bộ sách cánh diều)

1. Lý do chọn đề tài 

Là một trong những môn học chính ở cấp tiểu học, tập làm văn là phân môn học hết sức quan trọng giúp học sinh rèn luyện ngôn ngữ nói và viết. Nhờ đó, tăng cường cho học sinh kỹ năng sử dụng ngôn ngữ giao tiếp và học tốt các môn học khác. Việc giảng dạy tập làm văn là không hề đơn giản, đặc biệt là với học sinh lớp 2. Ở độ tuổi này, học sinh vẫn còn nhiều hạn chế về vốn từ, cách diễn đạt và khả năng tiếp thu kiến thức mới. 

Bên cạnh các phương pháp dạy học thì các kỹ thuật dạy học tích cực cũng đóng vai trò không kém phần quan trọng giúp gia tăng hiệu quả của các hoạt động dạy học bộ môn tập làm văn cho học sinh lớp 2. Việc nắm vững các kỹ thuật dạy học tích cực là một trong những yêu cầu cấp bách mà giáo viên ngành sư phạm cần đạt được nhằm nâng cao hiệu quả tiếp cận, sự tương tác và vận dụng kiến thức của học sinh.

Xã hội ngày càng phát triển đòi hỏi những phương pháp dạy học và kỹ thuật dạy học tích cực ngày càng phong phú và đa dạng như: Kỹ thuật động não, kỹ thuật thông tin phản hồi, kỹ thuật bể cá, kỹ thuật tia chớp, kỹ thuật mảnh ghép, kỹ thuật khăn trải bàn, … Đội ngũ giáo viên cần phải tiến hành nghiên cứu, tìm hiểu, áp dụng và kết luận để đánh giá được đâu là kỹ thuật dạy học tích cực phù hợp với từng môn học cụ thể.

Trong các kỹ thuật dạy học tích cực, kỹ thuật phòng tranh và kỹ thuật hợp tác được đánh giá là phù hợp để tạo hứng thú và mang lại hiệu quả cho các hoạt động dạy học bộ môn tập làm văn lớp 2. Kỹ thuật này giúp học sinh phát huy tính tích cực, khả năng tương tác và chủ động tham gia vào các hoạt động trong lớp. Với tính linh hoạt của các kỹ thuật này, giáo viên có thể áp dụng cho các hoạt động cá nhân, hoạt động theo cặp hoặc theo nhóm.

Với vai trò là giáo viên dạy Tập Làm văn, tôi luôn nghiên cứu và tìm hiểu phương pháp dạy mới giúp nâng cao hiệu quả cũng như tăng khả năng tiếp thu của học sinh. Đây chính là động lực để tôi thực hiện nghiên cứu đề tài “Sử dụng kỹ thuật hợp tác và kỹ thuật phòng tranh trong phân môn tập làm văn lớp 2 để tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh (Bộ sách Cánh diều)”.

2. Mục đích nghiên cứu

Biện pháp được xây dựng nhằm tạo hoạt động để các em học sinh chủ động tương tác, đưa ra các ý tưởng cá nhân dựa trên các chủ đề được giao. Dần dần, học sinh hình thành thói quen chủ động quan sát, trao đổi thông tin và biết cách đưa ra các nhận xét dựa vào khả năng quan sát và kiến thức được học. Qua hoạt động này, giáo viên có thể rút ngắn thời gian truyền đạt các kiến thức khô khan và tập trung cho học sinh được tương tác, rèn luyện tư duy và chữa bài dựa vào những bức tranh triển lãm của học sinh giúp khiến tiết học tăng phần hứng thú và tích cực hơn. 

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

• Đối tượng nghiên cứu: Việc áp dụng kỹ thuật phòng tranh trong giảng dạy phân môn tập làm văn lớp 2 để tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh 
• Phạm vi nghiên cứu: Học sinh lớp 2A Trường Tiểu học …năm học ….

4. Phương pháp nghiên cứu 

Để quá trình nghiên cứu và thực hiện biện pháp mới này đạt được hiệu quả tốt nhất, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

– Phương pháp quan sát: Thu thập tư liệu thông qua quan sát, theo dõi, nghe, nhìn để rút ra được số liệu và đánh giá hiệu quả của đề tài.

– Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phân tích các kết quả, số liệu đã thu hoạch trong quá trình nghiên cứu sau đó tổng hợp thông tin để đưa ra đánh giá và kết quả cuối cùng.

– Phương pháp nghiên cứu, khảo sát thực nghiệm: Tiến hành nghiên cứu, khảo sát và thu thập các thông tin về học sinh lớp 2A Trường Tiểu học … trong học kỳ I thông qua việc thực nghiệm kỹ thuật dạy học mới.

– Phương pháp so sánh: Nghiên cứu sự thay đổi trong điểm số và thái độ học tập của học sinh lớp 2A Trường Tiểu học… trước và sau khi áp dụng kỹ thuật dạy học mới.

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận 

Kỹ thuật dạy học tích cực là kỹ thuật nhằm phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học giúp kích thích sự tư duy, sáng tạo và tương tác chủ động của học sinh. Bên cạnh đó, các kỹ thuật dạy học tích cực còn là nhân tố thúc đẩy sự hợp tác trong các hoạt động học tập của học sinh, giúp các em rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm để tiếp thu bài học một cách đầy đủ hơn.

Hiện nay, có rất nhiều kỹ thuật dạy học tích cực có thể áp dụng trong chương trình giảng dạy lớp 2. Một số kỹ thuật dạy học tích cực mang lại hiệu quả cao có thể kể đến như: kỹ thuật KWL, kỹ thuật tia chớp, kỹ thuật hoạt động nhóm, kỹ thuật trình bày một phút, kỹ thuật lược đồ tư duy… Mỗi kỹ thuật dạy học tích cực sẽ có các ưu điểm và hạn chế riêng, giáo viên nên nghiên cứu kỹ lưỡng để lựa chọn kỹ thuật phù hợp nhất cho các em học sinh. Trong các kỹ thuật dạy học tích cực kể trên, giáo viên có thể linh động phối hợp giữa việc tổ chức hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm giữa các học sinh để đem đến kết quả tốt nhất. Qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, tôi nhận thấy rằng trong rất nhiều kỹ thuật dạy học tích cực, kỹ thuật hợp tác và kỹ thuật phòng tranh là kỹ thuật phù hợp áp dụng cho môn tập làm văn lớp 2 để tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. Kỹ thuật này có thể áp dụng cho hoạt động cá nhân hoặc hoạt động nhóm.

Đối với chương trình Tiếng Việt lớp 2, tập làm văn đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc xây dựng nền tảng vững chắc cho học sinh tự tin giao tiếp, truyền đạt diễn giải thông điệp và bổ trợ cho các môn học khác. Ở giai đoạn bắt đầu làm quen với các đoạn văn và được rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn, học sinh vẫn còn gặp nhiều khó khăn về vốn từ, cách diễn đạt và dễ mắc phải các lỗi sai như: Viết lặp mẫu câu, dùng sai từ, diễn đạt không rõ ý, viết không đúng đề bài, viết lan man,…Là một giáo viên đảm nhiệm bộ môn Tiếng Việt, tôi luôn trăn trở về những khó khăn trong việc truyền đạt những kiến thức khô khan một cách sinh động và dễ tiếp thu nhất cho học sinh. Sử dụng kỹ thuật phòng tranh và kỹ thuật hợp tác là phương pháp mà tôi đã áp dụng trong phân môn tập làm văn lớp 2 để tạo hứng thú, nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. 

2. Cơ sở thực tiễn 

* Thực trạng 

Với bản chất trừu tượng của bộ môn tập làm văn mà giáo viên gặp rất nhiều khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức giúp cải thiện chất lượng học tập trong phân môn này. Mặt khác, học sinh còn thường xuyên sử dụng và học theo các bài văn mẫu có sẵn nên tư duy và vốn từ còn hạn chế, không có sự sáng tạo và cố gắng hiểu bài. Bên cạnh đó thực tế cho thấy đội ngũ giáo viên vẫn chưa đặt ra cho mình nhiệm vụ và trách nhiệm nghiên cứu vận dụng kỹ thuật giảng dạy vào bài học cho phù hợp. Đây thực sự là một thách thức đối với giáo viên khi cần phải truyền tải những kiến thức khô khan thành nội dung sinh động, thu hút được sự chú ý và tương tác của học sinh. 

* Thuận lợi:

Về phía nhà trường: Nhà trường luôn tạo điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị giảng dạy và thường xuyên tổ chức hoạt động tập huấn, rèn luyện chuyên môn cho giáo viên khi cần thiết. Đây là yếu tố thuận lợi giúp những bảng kế hoạch trên giấy tờ của giáo viên sẽ được hiện thực hóa và vận hành trơn tru trong suốt quá trình giảng dạy.

Về phía giáo viên: Đội ngũ giáo viên với chuyên môn cao, có hiểu biết sâu rộng và kinh nghiệm giảng dạy được đào tạo quy trình bài bản. Bên cạnh đó giáo viên trẻ, nhiệt huyết và thấu hiểu học sinh. 

Về phía học sinh: Đa số các em học sinh lớp 2 đều ngoan ngoãn, chịu khó học tập và nghe giảng. Bên cạnh đó, phần lớn các bậc phụ huynh đều quan tâm tới việc học tập của các con nên đây là cũng là những điều kiện thuận lợi góp phần giúp giáo viên hoàn thiện công cuộc áp dụng kỹ thuật giảng dạy mới vào môn học.

* Khó khăn: 

Về phía giáo viên: Bài giảng của giáo viên còn đơn điệu, chưa linh hoạt, sáng tạo không thu hút được sự chú ý toàn diện của học sinh. Mặc dù các em rất chăm chú nghe giảng nhưng khi áp dụng kiến thức vào bài làm vẫn còn nhiều hạn chế và thường mắc những lỗi sai. 

Bên cạnh đó, tập làm văn là một môn học tương đối khô khan và đòi hỏi năng khiếu nên không thu hút được nhiều sự yêu thích của học sinh, thậm chí có thể khiến các em áp lực với môn học này khiến giáo viên gặp nhiều trở ngại. Mặt khác, thời gian các tiết học dành cho phân môn tập làm văn cũng còn hạn chế, việc học một lượng kiến thức khá nặng trong thời gian giới hạn cũng khiến giáo viên và học sinh gặp nhiều khó khăn.

Về phía học sinh: Các em học sinh lớp 2 có vốn từ chưa nhiều, kỹ năng diễn đạt còn hạn chế. Bên cạnh đó khả năng tập trung của các em cũng chưa cao, kỹ năng tương tác làm việc nhóm chưa quen. 

3. Giải pháp thực hiện

Trong khuôn khổ bài nghiên cứu này, tôi sẽ lựa chọn trình bày chi tiết việc áp dụng giải pháp “Sử dụng kỹ thuật hợp tác và kỹ thuật phòng tranh vào giảng dạy Tập làm văn để tạo hứng thú và nâng cao hiệu hiệu quả học tập cho học sinh” trong tiết học dạy Tập làm văn cụ thể của Bài 6 Tiếng Việt lớp 2 sách Cánh diều tập 1 với chủ đề “Viết 4-5 câu kể về lần có lỗi với ai đó (bố mẹ, thầy cô, anh chị em, bạn bè,…) và em xin lỗi người đó”.

Biện pháp 1. Sử dụng kỹ thuật hợp tác giúp rèn kỹ năng hoạt động nhóm cho học sinh khi học Tập làm văn

* Mục đích

Biện pháp được thực hiện nhằm rèn kỹ năng hoạt động nhóm cho học sinh. Khi được chia nhóm học tập, học sinh biết cách tổ chức thảo luận nhóm hiệu quả, phân chia nhiệm vụ công bằng được rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Nhờ đó, học sinh được nâng cao tinh thần đồng đội và trách nhiệm khi tham gia vào hoạt động nhóm. Hơn nữa, khi được rèn luyện kỹ năng giao tiếp và lắng nghe thường xuyên, các em sẽ ngày càng mạnh dạn và tự tin hơn, biết cách lắng nghe ý kiến của người khác để cùng hoàn thành một mục tiêu chung.

* Nội dung và cách thực hiện

Kỹ thuật hợp tác là phương pháp dạy học tích cực thông qua tổ chức hoạt động học tập mang tính tập thể gồm nhiều học sinh khác nhau. Trong đó, mỗi học sinh sẽ có một điểm mạnh, điểm yếu riêng và cùng giúp đỡ lẫn nhau để đạt được mục tiêu chung. Áp dụng kỹ thuật hợp tác vào hoạt động giảng dạy Tập làm văn giúp học sinh tiếp thu kiến thức qua các hoạt động nhóm đa dạng và năng động như giữa các học sinh với nhau, giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh và môi trường xung quanh. 

Kỹ thuật hợp tác đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động học tập bởi khả năng gắn kết tinh thần đồng đội của học sinh và mang lại hiệu quả cao trong học tập. Nhờ tận dụng các điểm mạnh của từng học sinh trong nhóm mà cả nhóm sẽ tìm ra cách giải quyết vấn đề nhanh chóng và khắc phục được điểm yếu của từng thành viên. Bên cạnh đó, sau những buổi hoạt động nhóm, học sinh dần hình thành nhận thức rõ về bản thân, học hỏi được nhiều điều hay, mở động tư duy và cải thiện kết quả học tập. Trong suốt quá trình hoạt động đó, các em giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triển và đạt được một mục tiêu chung.

Việc sử dụng kỹ thuật hoạt động nhóm vào dạy chủ đề “Viết về một lần mắc lỗi” được tôi tiến hành qua các bước sau: 

Bước 1. Chia nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm 

Khi dạy bài viết 2 (Bài 6: “Em yêu trường em” sách Tiếng Việt lớp 2 bộ sách Cánh Diều tập 1) với yêu cầu “Viết 4-5 câu kể về lần có lỗi với ai đó (bố mẹ, thầy cô, anh chị em, bạn bè,…) và em xin lỗi người đó” tôi tiến hành chia lớp thành các nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm như sau: 

Đầu tiên là hoạt động chia nhóm. Tôi chia lớp làm 10 nhóm, tương ứng mỗi nhóm gồm 3 học sinh. Trong đó, có ít nhất một học sinh tốt và một học sinh yếu để các em có thể cùng thảo luận, trao đổi thông tin và giúp đỡ lẫn nhau để tập thể cùng phát triển và đạt được mục tiêu chung. Đồng thời tránh trường hợp cả nhóm đều 3 học sinh tốt hết hoặc 3 học sinh yếu hết. Điều này sẽ tạo ra sự phân hóa không đồng đều trong lớp học, ảnh hưởng trực tiếp đến thi đua của cả tập thể lớp.

Tiếp đến tôi giao nhiệm vụ cho các nhóm. Đó là mỗi nhóm sẽ cùng nhau thảo luận để hoàn thành 2 nhiệm vụ. Tương ứng với 10 nhóm, tôi giao cho các nhiệm vụ liên quan đến chủ đề của đoạn tập làm văn như sau:

– Nhóm 1, 2 cùng thảo luận và hoàn thành đoạn tập làm văn “Kể về một lần em mắc lỗi với bạn bè” và viết lời xin lỗi bạn.

– Nhóm 3, 4 cùng thảo luận và hoàn thành đoạn tập làm văn “Kể về một lần em mắc lỗi với bố mẹ” và viết lời xin lỗi bố mẹ.

– Nhóm 5, 6 cùng thảo luận và hoàn thành đoạn tập làm văn “Kể về một lần em mắc lỗi với thầy cô” và viết lời xin lỗi thầy cô.

– Nhóm 7, 8 cùng thảo luận và hoàn thành đoạn tập làm văn “Kể về một lần em mắc lỗi với anh chị em” và viết lời xin lỗi anh chị em.

– Nhóm 9, 10 cùng thảo luận và hoàn thành đoạn tập làm văn “Kể về một lần em mắc lỗi với ông bà” và viết lời xin lỗi ông bà.

Bước 2. Hướng dẫn học sinh làm tốt đoạn tập làm văn “Viết về một lần mắc lỗi” 

Ở bước này, tôi định hướng cách làm giúp học sinh nắm vững yêu cầu và cấu trúc cơ bản của đoạn tập làm văn “Kể về một lần mắc lỗi” bằng cách dùng hệ thống câu hỏi gợi ý nội dung và hướng dẫn xây dựng dàn ý chi tiết và viết bài. Cụ thể tôi hướng dẫn các em lập dàn ý của bài như sau: 

– Mở bài: Giới thiệu về một lần mắc lỗi của em với ai đó (bố mẹ, thầy cô, anh chị em, bạn bè,…)

– Thân bài:

+ Lần mắc lỗi đó của em diễn ra vào thời gian, địa điểm và hoàn cảnh nào?

+ Em có cảm nhận như thế nào khi mắc lỗi?

+ Hãy viết lời xin lỗi của em gửi đến đối tượng đó

– Kết bài: Bài học rút ra và cảm nhận của em về lần mắc lỗi đó.

Bước 3. Hướng dẫn học sinh cách thức hoạt động và thảo luận nhóm hiệu quả  

Đầu tiên, tôi phát cho mỗi nhóm tờ giấy A2, 1 cây bút lông và bút màu lông để các em thảo luận và trình bày bài viết. Sau khi nhận chủ đề cụ thể, các nhóm sẽ tiến hành thảo luận và trình bày đoạn tập làm văn chi tiết của nhóm mình trên giấy A2. Các nhóm có thời gian thảo luận và hoàn thành nhiệm vụ của mình trong vòng 15 phút.

Tiếp theo, tôi hướng dẫn các nhóm phân chia vị trí, vai trò và nhiệm vụ phù hợp cho các thành viên trong nhóm. Cụ thể tôi hướng dẫn 3 thành viên trong một nhóm sẽ cùng nhau thảo luận và bầu ra một thành viên vừa là nhóm trưởng vừa là thư ký nhóm. Thành viên này sẽ là người học tốt nhất nhóm, có chữ viết đẹp và nhanh nhất nhóm. 

Sau khi các nhóm đã thống nhất phân chia được nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên trong nhóm, các nhóm sẽ tiến hành thảo luận và làm việc nhóm. Để đảm bảo thời gian các nhóm hoàn thành bài viết theo quy định là 15 phút, tôi đã hướng dẫn các nhóm phân bổ thời gian thực hiện như sau:

– 5 phút đầu: Tất cả các thành viên nêu ra trường hợp mắc lỗi của cá nhân mình cùng với lời xin lỗi đi kèm và viết ra giấy nháp. Việc làm này giúp từng thành viên được tự do suy luận và được nêu ra ý kiến cá nhân của mình.

– 5 phút sau: Cả nhóm thống nhất ý kiến để chọn ra một trường hợp mắc lỗi có cách giải quyết hay nhất cùng lời xin lỗi ấn tượng nhất. 

– 5 phút cuối: Thư kí nhóm tiến hành viết bài hoàn thiện về “Một lần mắc lỗi” bằng dụng cụ học tập đã được giáo viên cung cấp, cả nhóm cùng soát lại bài để sẵn sàng trình bày. 

Bước 4: Tiến hành thảo luận 

Sau khi cả nhóm thống nhất được ý tưởng sẽ viết cho chủ đề “ Viết về một lần mắc lỗi” cả nhóm sẽ cùng nhau thảo luận và thư ký sẽ viết lại bài thảo luận của nhóm. Trường hợp các nhóm đã hoàn thành bài xong nhưng chưa hết thời gian thảo luận tôi yêu cầu các nhóm cùng đưa ra ý kiến về giải pháp và bài học rút ra khi mắc phải lỗi đó. 

Trong thời gian các nhóm thảo luận, tôi quan sát và hướng dẫn nếu có nhóm gặp khó khăn trong việc thảo luận. Đồng thời theo dõi thời gian để nhắc nhở các nhóm phân bổ thảo luận hợp lý nhất.

Tác dụng của kỹ thuật hợp tác trong việc dạy tập làm văn

Việc áp dụng kỹ thuật hợp tác trong việc dạy tập làm văn giúp kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực của học sinh cùng đưa ra ý kiến về một chủ đề  nhằm tăng cường hiệu quả học tập và trách nhiệm cá nhân. Khi được thảo luận nhóm, các em được tự do nêu ra ý kiến cá nhân đồng thời mở rộng góc nhìn đa chiều nhờ vào kiến thức, kỹ năng đa dạng của các thành viên trong nhóm. 

Hình minh họa học sinh hoạt động nhóm 

Lưu ý khi sử dụng kỹ thuật hợp tác

Sau quá trình áp dụng kỹ thuật hợp tác vào giảng dạy tôi nhận thấy có một số lưu ý khi áp dụng kỹ thuật này như sau: 

Thứ nhất, giáo viên cần chú ý vào chất lượng của từng nhóm khi tiến hành phân chia nhóm. Việc phân bổ các thành viên tốt và chưa tốt vào cùng một nhóm giúp các em được học tập lẫn nhau, giúp đỡ đồng đội cùng phát triển và đạt được mục tiêu chung. Tránh trường hợp nhóm chỉ toàn học sinh tốt hoặc nhóm toàn học sinh chưa tốt. Sự phân chia không đồng đều sẽ gây tác dụng ngược dẫn đến sự phân hóa và khoảng cách chất lượng giữa các học sinh ngày càng rõ rệt, sẽ rất khó cải thiện về sau.

Thứ hai, khi phân chia nhóm, cần bầu chọn được 3 vị trí là nhóm trưởng, nhóm phó, thư ký nhóm trong trường hợp nhóm đông thành viên, còn trường hợp nhóm ít thành viên sẽ chỉ cần bầu chọn nhóm trưởng. Việc bầu chọn ra các vị trí cốt lõi sẽ dẫn dắt nhóm đạt được mục tiêu trong khoảng thời gian cho phép.