Phần 1:  Mở đầu

1. Lí do chọn đề tài

Chương trình địa lí lớp 8 gồm 2 phần: phần một tìm hiểu về thiên nhiên, dân cư – xã hội, đặc điểm phát triển kinh tế chung của châu Á và một số khu vực của châu Á. Phần 2 cung cấp kiến thức về địa lý tự nhiên Việt Nam. Giữa các phần thường có các bài ôn tập, cụ thể là có 7 bài, ở học kì 1 có 3 bài. Bài ôn tập số 1 sau tiết 6 với nội dung là ôn tập từ bài 1 đến bài 6 phần địa lý châu Á để củng cố kiến thức làm bài kiểm tra 45 phút ở tiết sau, bài thứ 2 và 3 là bài ôn tập học kì I chuẩn bị cho thi học kì. Ở phần 2 có 4 bài ôn tập, ôn tập từ bài 24 –  bài 29 phần vị trí, giới hạn lãnh thổ, vùng biển, khoáng sản, bài ôn tập tiếp theo là từ bài 28 – 35 phần địa hình, khí hậu, sông ngòi Việt Nam. Và cuối cùng là 2 bài ôn tập học kì II.

Các tiết ôn tập  địa lí thường có khối lượng kiến thức nhiều, học sinh phải hệ thống hóa kiến thức rồi từ đó vận dụng để giải thích các hiện tượng địa lí. Như vậy đối với giáo viên phải soạn giáo án làm sao để vừa có thể hướng dẫn học sinh tổng hợp, khái quát kiến thức một các hấp dẫn để các em tự giác tiếp thu tri thức, vừa phải kiểm soát về mặt thời gian làm sao có thể gói gọn cả về nội dung kiến thức, kĩ năng trong một tiết dạy.

Vì vậy để dạy một tiết ôn tập có chất lượng người giáo viên cần phải lựa chọn, thiết kế một bài dạy làm sao để học sinh vừa hệ thống hóa được kiến thức, vừa chủ động ôn tập theo chủ trương đổi mới phương pháp dạy học.

Với những lí do trên tôi đã chọn đề tài  : “SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƠ ĐỒ TRONG BÀI ÔN TẬP TIẾT 7 – ĐỊA LÍ 8, NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH”.

1. Mục đích nghiên cứu

Sau nhiều năm được phân công nhiệm vụ dạy học chương trình địa lí lớp 8 tôi đã suy nghĩ, tìm tòi và mạnh dạn áp dụng phương pháp sử dụng hệ thống sơ đồ để dạy các bài ôn tập giúp học sinh đạt hiệu quả cao nhất trong việc ôn tập kiến thức nhằm phát huy tính tích cực của học sinh mà đặc biệt là trong bài ôn tập tiết 7. 

1. Đối tượng nghiên cứu

Nội dung kiến thức ôn tập phần thiên nhiên, con người lục địa châu Á, sách giáo khoa địa lí 8, tiết 7 trong chương trình giảng dạy cho học sinh lớp 8 trường trung học cơ sở Trần Mai Ninh, thành phố Thanh Hóa:

• Lớp đối chứng: 8H
• Lớp thực nghiệm: 8G

1. Phương Pháp nghiên cứu

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm
• Phương pháp toán học
• Phương pháp điều tra thực tiễn
• Phương pháp tìm hiểu các tài liệu liên quan đến đề tài.

Phần 2: Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

A.  Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Theo giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh: “Phương pháp dạy học theo sơ đồ hóa kiến thức là cách thức hoạt động phối hợp thống nhất của người dạy và người học nhằm giúp người học hiểu được bản chất của các sự vật – hiện tượng liên quan đến nội dung, nhiệm vụ dạy học dựa vào mô hình, sơ đồ của chúng”. Sử dụng sơ đồ kiến thức là hướng đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập phù hợp với đặc thù của bộ môn địa lí, phù hợp với đối tượng học sinh trung học cơ sở.

Phương pháp sử dụng sơ đồ trong dạy học thuộc nhóm phương pháp dạy học trực quan ưu điểm của phương pháp này là:

– Dễ phát huy tính tích cực của người học. Khi sử dụng phương pháp này học sinh sẽ làm chủ được kiến thức và phải tư duy để sắp xếp các đơn vị kiến thức vào sơ đồ sao cho phù hợp. Tránh thói quen thụ động kiến thức một cách máy móc, một chiều, người học phải huy động tối đa các giác quan vào quá trình nhận thức.

– Kiến thức được thể hiện một cách cụ thể dưới dạng sơ đồ sẽ tạo hứng thú trong giờ học, bài giảng trở nên sôi động vừa củng cố được kiến thức, vừa giúp học sinh hào hứng đón nhận tri thức mới, đồng thời có lòng yêu thích môn học.

– Trong một thời gian ngắn có thể khái quát được một khối lượng kiến thức lớn, xâu chuỗi kiến thức và các mối liên hệ giữa chúng giúp học sinh dễ nhớ, dễ học.

  Thông thường trong giảng dạy địa lí có 5 loại sơ đồ được dùng:

+ Sơ đồ cấu trúc: Là loại sơ đồ thể hiện các thành phần, yếu tố trong một chỉnh thể và mối quan hệ giữa chúng.

+ Sơ đồ dạng bảng: Là loại sơ đồ thể hiện mối liên hệ, sự so sánh hoăc nêu đặc điểm của các đối tượng theo một cấu trúc nhất định.

+ Sơ đồ quá trình: Là loại sơ đồ thể hiện vị trí các thành phần, các yếu tố và mối quan hệ của chúng trong quá trình vận động.

+ Sơ đồ địa đồ học: Là loại sơ đồ biểu hiện mối quan hệ về mặt không gian của các sự vật – hiện tượng địa lí trên lược đồ, bản đồ.

+ Sơ đồ logic: Là loại sơ đồ biểu hiện mối quan hệ về nội dung bên trong của  các sự vật – hiện tượng địa lí.

Để xây dựng các sơ đồ một cách hiệu quả trong dạy học cần phải đảm bảo :

* Tính khoa học:

– Nội dung sơ đồ phải bám sát nội dung của bài học, các mối quan hệ phải là bản chất, khách quan chứ không phải do người xây dựng sắp đặt.

– Sơ đồ phải sử dụng phù hợp với nội dung, kiểu bài và đối tượng cần nghiên cứu.

– Sơ đồ phải đảm bảo tính lôgic, chính xác khoa học.

* Tính sư phạm, tư tưởng: Sơ đồ phải có tính khái quát hóa cao, qua sơ đồ học sinh có thể nhận thấy ngay các mối quan hệ khách quan, biện chứng.

* Tính mĩ thuật: Bố cục của sơ đồ phải hợp lí, cân đối, nổi bật trọng tâm và các nhóm kiến thức.

Trong thực tế giảng dạy tôi thấy việc sử dụng phương pháp sơ đồ trong các tiết ôn tập thực sự có hiệu quả đảm bảo được các nguyên tắc giáo dục đặc biệt là nguyên tắc đảm bảo tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh thể hiện rõ qua thái độ, niềm say mê và kết quả tiếp nhận của học sinh sau tiết ôn tập.

1. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2. Thuận lợi :

– Các tiết ôn tập phần lớn là ôn lại kiến thức của một chương học, các đơn vị kiến thức thường xâu chuỗi và có mối quan hệ qua lại với nhau. Do đó việc sử dụng sơ đồ để hệ thống kiến thức là rất thích hợp.

– Các dạng sơ đồ đã được sử dụng rất nhiều trong sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập…từ đó giáo viên có thể tự xây dựng sơ đồ phù hợp với nội dung bài học, phù hợp với ý tưởng sử dụng và phương tiện dạy học, đối tượng học sinh đồng thời phát huy được năng lực, sở trường của giáo viên.

– Sự phát triển của công nghệ thông tin tạo điều kiện thuận lợi để giáo viên có thể triển khai tốt phương pháp sử dụng sơ đồ hóa trong ôn tập địa lí một cách khoa học có hiệu quả, tiết kiệm thời gian.

– Trường trung học cơ sở Trần Mai Ninh ở tất cả các lớp, các khối đều được trang bị nhiều phương tiện dạy học như: máy chiếu đa năng, máy thu phóng… cơ sở vật chất kĩ thuật có thể đáp ứng một phần đổi mới với phương pháp dạy học này.

– Tiết ôn tập rất cần thiết đối với học sinh nhiệm vụ chính là để củng cố, khắc sâu, mở rộng kiến thức .

– Việc tiếp xúc với sơ đồ giúp tăng cường sự tập trung, gây hứng thú học tập từ đây giúp tăng cường động lực học tập của học sinh.

1. Khó khăn:

– Những bài ôn tập trong chương trình địa lí trung học cơ sở thường không có hướng dẫn cụ thể mà giáo viên phải tự biên soạn, vì vậy nếu không bám sát