SKKN Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ Văn 9 giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập

                                            Phần mở đầu

1. Lý do chọn đề tài 

            Trong cuộc đời mỗi người, muốn trưởng thành không ai là không trải qua những năm tháng miệt mài trên ghế nhà trường – những năm tháng được gọi là“ thời hoa mộng” cái thời đặt nền móng cho mọi kiến thức, nền tảng nhân cách của mỗi con người. Tất cả các môn học trong nhà trường đều ít nhiều góp phần hoàn chỉnh điều đó. Trong đó môn Ngữ văn đóng vai trò đặc biệt quan trọng vì cổ nhân đã nói:“ Văn học là nhân học”. Nhưng một thực tế đáng buồn là hiện nay các môn học ở nhà trường – môn xã hội nói chung, môn Ngữ văn nói riêng đang bị coi là “ thất sủng”. Điều đó do nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan. Vậy làm thế nào để các em hứng thú với môn học, học giỏi môn học? Đây là mong muốn chính đáng của nhiều học sinh cũng như giáo viên. Để yêu thích, say mê và học giỏi bộ môn kì diệu này, trước hết các em phải nuôi dưỡng lòng say mê, sau nữa phải có phương pháp học tập đúng đắn để không ngừng nâng cao vốn kiến thức của mình. Bên cạnh đó, người giáo viên phải không ngừng đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi, với đối tượng tiếp thu, với điều kiện cơ sở vật chất ở trường …để giờ dạy đạt kết quả như mong muốn. 

Sơ đồ tư duy ra đời như một luồng không khí mới thổi vào vùng đất khô cằn của kiểu truyền đạt, lắng nghe tri thức trước đây. Nó định hướng cho giáo viên biết phải trình bày như thế nào trên đó để mang lại hiệu quả cao nhất. Nó giúp học sinh chủ động phát triển ý kiến của mình, học tập một cách chủ động, tích cực và huy động được tất cả học sinh tham gia vào việc xây dựng bài một cách hào hứng. Với sản phẩm độc đáo là:  “ kiến thức, hội hoạ” là niềm vui sáng tạo hàng ngày của các em. Các em có quyền nêu lên những nhận xét, những ý tưởng của mình về một tác phẩm nào đó… Có thể những ý tưởng của các em đôi khi chưa chính xác, gây tranh cãi nhưng cũng đã góp phần rất lớn trong việc điều chỉnh trong nhận thức, gây hứng thú cho các em và giờ văn lúc này không còn là: “ đóng khung trong tháp ngà nữa” mà thật sự gần gũi biết bao.

Khi sử dụng sơ đồ tư duy, phần nội dung thì không thể làm mới, không thể thay đổi nhưng chúng ta vẫn có thể thay đổi và làm mới hình thức, phương pháp giảng dạy của mình sao cho kích thích được sự hứng thú, khả năng tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Trước đây, với phương pháp giảng dạy cổ truyền, các tiết học mà đặc biệt là các tiết ôn tập, tổng kết…Sách giáo khoa cũng đã đưa ra một số bảng biểu cụ thể để học sinh làm và dù có thành công nhưng vẫn còn là áp đặt cách hiểu, cách cảm thụ của các em. Hơn nữa, các bảng biểu đó đơn thuần chỉ là kẻ bảng mà chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc, đường nét. Sau đợt tập huấn, nhiều giáo viên đã tích cực áp dụng sử dụng sơ đồ tư duy vào trong dạy học. Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ giúp giáo viên đổi mới về phương pháp dạy học, có nhiều ý tưởng hơn trong việc thiết kế bài giảng, đồng thời giúp học sinh dần  hình thành tư duy mạch lạc, dễ hiểu, dễ nhớ vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề  một cách hệ thống, khoa học và phát huy tối đa kỹ năng sáng tạo của học sinh trong quá trình học. Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác sẽ là công cụ rất hữu ích trong quá trình dạy và học tập… Chính vì những ưu việt đó, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: 

    “ Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ Văn 9 giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập”

Qua đề tài này, tôi mong rằng những vấn đề được đề cập tới sẽ góp phần không nhỏ vào việc nâng cao chất lượng giáo dục và sẽ tạo được luồng gió mới thổi vào tâm hồn các em giúp các em hứng thú, say mê trong học tập, giảm bớt đi sự căng thẳng, mệt nhọc trong mỗi tiết học. Đồng thời, sẽ giúp quí thầy cô cùng các em học sinh yêu thích và sử dụng nhiều hơn trong giảng dạy.

2. Mục đích nghiên cứu:

         Với để tài nghiên cứu này, mục đích mà tôi hướng đến trước hêt là giúp các lớp HS mà tôi giảng dạy vẽ được sơ đồ tư duy nội dung kiến thức bài học. Nắm vững kiến thức một cách sâu sắc hơn.       

        Cũng với đề tài này, tôi mong muốn đem đến cho đồng nghiệp những kinh nghiệm nhỏ trong giảng dạy để cùng nhau nâng cao trình độ chuyên môn, đem lại hiệu quả trong công tác giảng dạy.

3. Đối tượng nghiên cứu:

        Sử dụng Sơ đồ tư duy trong giảng dạy môn Ngữ văn đối với học sinh lớp 9 ở tất cả các hoạt động của một giờ dạy: Ôn lại bài cũ, giới thiệu bài mới, tìm hiểu nội dung bài học, luyện tập, củng cố hoặc đơn giản là một trò chơi để tìm ra tác phẩm.

 – Đề tài này đã được nghiên cứu, ứng dụng trong quá trình dạy học tại đơn vị công tác –   ………..

 – Phạm vi áp dụng: học sinh lớp 9A, 9B Trường ………..     

4. Phương pháp nghiên cứu

          Trong quá trình nghiên cứu tôi sử dụng các phương pháp sau:

Phương pháp so sánh trong văn học; phương pháp đối lập; phương pháp nghiên cứu tài liệu; phương pháp điều tra phỏng vấn; phương pháp nêu vấn đề; phương pháp thảo luận nhóm; phương pháp nêu ví dụ; phương pháp logic; phương pháp thu thập tài liệu, phương pháp trực quan( sử dụng Bản đồ tư duy, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

 và phương pháp thực nghiệm.

                                                   Phần 2 Nội dung   

1. Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn:   

1.1. Cơ sở lý luận

Gần đây, những người quan tâm đến vấn đề đổi mới phương pháp dạy học thường đề cập đến việc dạy học tích cực. Dạy học tích cực là một quan điểm dạy học trong đó bao gồm việc sử dụng linh hoạt nhiều phương pháp dạy học khác nhau nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Trong dạy học tích cực có hệ thống các kỹ thuật dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh trong đó có sơ đồ tư duy. Vậy sơ đồ tư duy là gì?  Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map) là PPDH chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức,…bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực.  Đặc biệt, đây là một dạng sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, các em có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi em có thể vẽ một kiểu khác nhau, dùng những màu sắc, hình ảnh, chữ viết và các cụm từ diễn đạt khác nhau,… Tuy cùng một chủ đề nhưng mỗi em có thể “thể hiện” nó dưới dạng Sơ đồ tư duy theo cách riêng của mình. Do đó, việc lập Sơ đồ tư duy  phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người . [1]  

 Sơ đồ tư duy – một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não giúp con người khai thác tiềm năng vô tận của bộ não. Nó được coi là sự lựa chọn cho toàn bộ trí óc hướng tới lối suy nghĩ mạch lạc. Nếu ta vận dụng đúng cách sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nó sẽ hoàn toàn giải phóng những năng lực tiềm ẩn trong bạn, đưa bạn lên một đẳng cấp mới…[1]  

Những tiện ích của việc sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học Ngữ Văn:

Khi dạy học bằng Sơ đồ tư duy giúp học sinh:

– Tăng sự hứng thú trong học tập. Có được phương pháp học hiệu quả.

– Giúp cho bộ não của các em sẽ hiểu sâu hơn, nhớ lâu hơn và in đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình. 

– Giúp các em phát huy tối đa khả năng sáng tạo, năng lực tư duy về hội họa.