SKKN Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học bài 21, Lịch sử lớp 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

•  PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU

•  I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

     Sự bùng nổ của công nghệ thông tin đang tác động mạnh mẽ vào sự phát triển của tất cả các ngành trong đời sống xã hội. Trong bối cảnh đó, “nếu muốn việc dạy học theo kịp cuộc sống, chúng ta nhất thiết phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh”.

     Việc nâng cao chất lượng giáo dục ở nước ta trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải đổi mới phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là một cuộc cách mạng, là một vấn đề cấp thiết cần phải tiến hành mạnh mẽ ở tất cả các trường phổ thông.

     Ý thức được điều đó, trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta đã được Đảng, Nhà nước cũng như các cấp quản lí giáo dục quan tâm.

     Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực” nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, hứng thú trong học tập. Làm cho “học” là quá trình kiến tạo; học sinh tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí thông tin, tự hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất. Dạy học thay vì lấy “dạy” làm trung tâm sang lấy “học” làm trung tâm.

     Mặc dù vậy, một thực tế diễn ra mà chúng ta chưa thể khắc  phục hết được đó là các em học sinh không thích học sử. Các em cho rằng lịch sử là môn phụ, không có tác dụng thiết thực trong cuộc sống; lịch sử là môn khô khan, nhiều số liệu, nhiều sự kiện. Chính điều đó dẫn đến tình trạng học sinh không nắm vững  sự kiện cơ bản, nhớ sai, nhớ lầm kiến thức lịch sử là khá phổ biến.

     Vì vậy, yêu cầu cấp bách của giáo dục hiện nay là phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử để nâng cao hiệu quả giáo dục, phát huy được tính tích cực ở học sinh, để việc dạy và học lịch sử “không phải chỉ là biết quá khứ mà trên cơ sở hiểu biết quá khứ, để hiểu sâu sắc hiện tại, hành động tích cực trong hiện tại, tiên đoán sự phát triển của tương lai và đấu tranh cho sự thắng lợi tất yếu của tương lai”.

     Sử dụng sơ đồ tư duy là biện pháp hữu hiệu nhất để nâng cao chất lượng dạy học và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực. Bởi vì, sử dụng sơ đồ tư duy là một hình thức gợi nên hứng thú hăng say học tập của học sinh.

     Với mong muốn việc sử dụng sơ đồ tư duy được mở rộng trong toàn trường, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học bài 21, Lịch sử lớp 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX ”

•  II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

– Việc giảng dạy bằng sơ đồ tư duy giúp giáo viên dễ dàng hoàn thành kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chuẩn kiến thức, kĩ năng do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành trong chương trình THPT.

– Trên thực tế hiện nay, nhiều học sinh còn học tập một cách thụ động, máy móc theo khuôn khổ, chưa biết cách tư duy. Học sinh chỉ học gì biết đó nên chưa có sự liên hệ giữa các mạch kiến thức nên các em chưa có được sự tư duy logic và có hệ thống. Để có thể giúp học sinh dễ nhớ và nhớ lâu, kích thích học tập và hứng thú của các em, thì sử dụng sơ đồ tư duy chính là một phương pháp học tập đạt kết quả cao. Học tập bằng sơ đồ tư duy sẽ giúp các em nắm tri thức một cách có hệ thống, dễ nhớ, hình thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu vấn đề một cách khoa học, sâu sắc. Học sinh phát huy tính tích cực trong học tập.

•  III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

– Học sinh lớp 11A1, 11A6 trường THPT Lê Hoàn- Thọ Xuân

– Soạn giảng bài dạy bằng sơ đồ tư duy theo chuẩn kiến thức và kĩ năng được giảm tải năm ……….

•  IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

– Phương pháp phân tích tổng hợp: Sưu tầm, tìm đọc các tài liệu liên quan để phục vụ cho việc xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.

– Phương pháp thực nghiệm:

+ Hướng dẫn học sinh ghi bài và phương thức tạo lập sơ đồ tư duy

+ Tôi tiến hành dạy lớp 11A1 bằng phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy, lớp 11A6 bằng phương pháp dạy truyền thống sau đó kiểm tra 15 phút.

– Phương pháp so sánh: được sử dụng trong quá trình so sánh đối chiếu kết quả bài kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

– Đúc rút kinh nghiệm trong việc dạy học của bản thân.

•  PHẦN HAI: NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

•  I. CƠ SỞ LÍ LUẬN

     Quá trình nhận thức lịch sử cũng tuân theo qui luật chung của quá trình nhận thức: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và trở về thực tiễn. Mặt khác đặc trưng riêng của nhận thức lịch sử là nhận thức bắt đầu từ những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra trong quá khứ chứ không phải là những sự kiện diễn đang diễn ra trước mắt. Do vậy, sơ đồ tư duy giúp học sinh tái tạo lại bức tranh quá khứ, từ đó nắm bắt bản chất của sự kiện lịch sử.

     Sơ đồ tư duy (thường gọi là Mind map) là một phát minh vĩ đại của Tony Buzan. Theo Tony Buzan, sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng và đơn giản, là phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả. Sơ đồ tư duy là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với nhau, có cấu trúc cơ bản là các nội dung được phát triển rộng ra từ trung tâm, nó giống như cấu trúc của cây trong tự nhiên. Sơ đồ tư duy là một phương pháp ghi chép gồm một hình ảnh hoặc một từ khóa ở trung tâm, và từ từ khóa trung tâm đó phát triển ra nhiều ý, mỗi ý sẽ là một từ khóa mới, có nhiều ý nhỏ hơn. Sơ đồ tư duy là biểu hiện của tư duy mở rộng. Vì thế nên nó là chức năng tự nhiên trong tư duy. Đó là một kĩ thuật họa hình đóng vai trò chiếc chìa khóa vạn năng để khai phá tiềm năng của não bộ.

     Việc sử dụng sơ đồ tư duy giúp cán bộ quản lí có cái nhìn tổng quát toàn bộ vấn đề, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh học tập tích cực đó chính là một trong những cách làm thiết thực triển khai nội dung dạy học có hiệu quả – nội dung quan trọng nhất trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động.

• II.THỰC TRẠNG

     Thực trạng dạy học lịch sử theo phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy ở trường THPT Lê Hoàn, qua nắm bắt tình hình và trao đổi với đồng nghiệp về giảng dạy lịch sử có liên quan đến sơ đồ tư duy bản thân tôi nhận thấy:

• 1. Về phía học sinh:

 Học sinh chưa có thói quen chuẩn bị đồ dùng học tập như giấy a4, bút màu, bút chì, bảng phụ…Mặt khác, học sinh chưa hiểu rõ cách thể hiện nội dung, kiến thức như thế nào trong việc thiết kế và sử dụng sơ đồ tư duy.

• 2. Về phía giáo viên:

     Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học vẫn chưa được ứng dụng ở diện rộng và chưa thật sự trở thành phương pháp phổ biến. Đặc biệt, việc vận dụng sơ đồ tư duy vào việc dạy học lịch sử ở trường THPT Lê Hoàn vẫn chưa được trao đổi, thảo luận nhiều, dù trên thực tế chúng ta cũng sử dụng những kiểu sơ đồ cho giảng dạy.

     Có thể nói: Việc sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học lịch sử ở trường THPT Lê Hoàn còn đang là vấn đề khá mới mẻ. Vì vậy, cần cụ thể phương pháp này trong giảng dạy lịch sử và ứng dụng triển khai.

• III. GIẢI PHÁP

• 1. Phương pháp lập sơ đồ tư duy

• * Sơ đồ tư duy là gì?

     Sơ đồ tư duy thực chất là sự kế thừa và nâng cao phương pháp dạy học bằng sơ đồ truyền thống. Đây được coi là công cụ ghi chú tối ưu do Tony Buzan khởi xướng. Nếu như phương pháp ghi chú truyền thống chỉ lấy “chữ” làm phương tiện biểu hiện theo một trật tự nhất định (thường là từ trên xuống dưới, từ trái sang phải) thì Sơ đồ tư duy sử dụng cả đường nét, hình vẽ, màu sắc… lại được người sử dụng thiết kế hoàn toàn theo sở thích cá nhân của họ. Do đó, thông tin bài học sẽ được khắc sâu trong trí nhớ và nhớ được lâu hơn.

   Sơ đồ tư duy sẽ giúp :

• Tiết kiệm thời gian, công sức
• Nhìn thấy bức tranh tổng thể
• Tổ chức và phân loại suy nghĩ
• Ghi nhớ tốt hơn
• Kích thích tiềm năng sáng tạo, hình thành các ý tưởng độc đáo

• * Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học

     Nhất thiết giáo viên phải cho học sinh làm quen với sơ đồ tư duy. Bởi vì thực tế cho thấy rằng rất nhiều học sinh cũng chưa biết sơ đồ tư duy là cái gì, cấu trúc