SKKN Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực

PHẦN MỘT ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

Trong bối cảnh toàn nhân loại đã bước sang một giai đoạn mới với những yêu cầu mới về phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người, giáo dục Việt 

Nam đứng trước nhiều thách thức và đòi hỏi đổi mới. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Việt Nam cũng như các căn cứ về lí luận và thực tiễn đã chỉ ra mục tiêu hàng đầu của giáo dục Việt Nam trong thời đại ngày nay là phải đảm bảo phát triển phẩm chất, năng lực cho người học. Ngoài việc giáo dục những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại thì việc tổ chức hoạt động, thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập cũng như đời sống cần phải được chú trọng. 

Khi mỗi học sinh đến trường, các em thu nhận được không chỉ kiến thức mà còn được trau dồi đạo đức, nhân cách, định hướng phát triển cả về phẩm chất và năng lực. Bởi thế, vai trò của người giáo viên chủ nhiệm rất quan trọng. Đó chính là người thay mặt nhà trường quản lí, giáo dục học sinh về đạo đức, ý thức. Giáo viên chủ nhiệm là người xây dựng tập thể học sinh trở thành một khối đoàn kết tích cực và vững mạnh, trong đó mỗi học sinh sẽ trở thành những cá nhân tốt, trưởng thành theo thời gian, trở thành công dân tốt sau khi ra trường. Nhiệm vụ ấy là của giáo viên chủ nhiệm tất cả các cấp học, từ tiểu học, trung học cơ sở đến trung học phổ thông. 

Tuy nhiên, đối tượng học sinh trung học phổ thông có những nét đặc thù riêng về tâm sinh lí lứa tuổi, đặc biệt là học sinh lớp 10. Ở thời điểm này, các em bước sang một giai đoạn mới, giai đoạn của tuổi thanh niên. Sự giao thoa giữa thời kì cuối của tuổi vị thành niên và thời kì đầu của tuổi thanh niên tạo nên điểm đặc biệt trong quá trình phát triển của học sinh lớp 10. Điều này đòi hỏi người giáo viên chủ nhiệm đầu cấp THPT phải chú ý nhiều hơn trong công tác chủ nhiệm ngay từ những ngày đón các em vào lớp.  

Hoạt động trải nghiệm đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình giảng dạy và giáo dục ở nhà trường. Đó là hoạt động giáo dục do giáo viên định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, giúp học sinh tiếp cận thực tế, thể hiện năng lực, rèn luyện phẩm chất, góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai ở các em. Hoạt động trải nghiệm trong Chương trình giáo dục phổ thông bao gồm 04 nhóm nội dung (Hoạt động phát triển cá nhân, Hoạt động lao động; Hoạt động xã hội và phục vụ cộng đồng, Hoạt động hướng nghiệp); 03 mục tiêu năng lực (Năng lực thích ứng với cuộc sống, Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, Năng lực định hướng nghề nghiệp); 04 loại hình (Sinh hoạt dưới cờ, Sinh hoạt lớp, Giáo dục theo chủ đề, Câu lạc bộ); 04 hình thức tổ chức (Hình thức nhóm mang tính cống hiến, Hình thức nhóm mang tính khám phá, Hình thức nhóm mang tính thể nghiệm, tương tác, Hình thức nhóm mang tính nghiên cứu). Trên cơ sở các tài liệu hướng dẫn, giáo viên chủ nhiệm có thể lựa chọn những hình thức phù hợp với từng giai đoạn của năm học, phù hợp với đặc điểm tâm lí học sinh và năng lực của các em. Từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực  làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm.  

2. Mục đích nghiên cứu 

• Khảo sát thực trạng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS lớp 10 THPT tại trường công tác. 
• Nghiên cứu, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực phù hợp đối tượng học sinh lớp 10, bao gồm phù hợp tâm sinh lí và đặc điểm cấp học, lớp học. 

3. Giả thuyết khoa học 

Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi này thì có thể áp dụng cho các trường ở bậc THPT, dành cho đối tượng HS lớp 10. Đề tài được vận dụng để nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm. 

4. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lí luận 
• Phương pháp khảo sát thực tiễn 
• Phương pháp thống kê, xử lí số liệu 
• Phương pháp phân tích, tổng hợp – Phương pháp so sánh đối chiếu 

5. Đóng góp mới của đề tài 

• Đánh giá thực trạng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS lớp 10 THPT tại trường công tác. 
• Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 10. 

6. Cấu trúc của đề tài 

Ngoài phần Đặt vấn đề và phần Kết luận, ở phần Nội dung đề tài được triển khai như sau: 

• Cơ sở khoa học của đề tài. 
• Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực. 
• Kết quả đề tài. 

PHẦN HAI NỘI DUNG 1. Cơ sở khoa học của đề tài 

1.1. Cơ sở lí luận 

1.1.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm 

Trong Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể, hoạt động trải nghiệm là một trong những nội dung mới được ban hành và là hoạt động giáo dục bắt buộc của các cấp học. 

Trong Từ điển Tiếng Việt, tác giả Hoàng Phê định nghĩa: Trải nghiệm được hiểu đơn giản nhất là những gì con người từng kinh qua thực tế, từng biết, từng chịu. Theo Wikipedia, trải nghiệm (experiential) là tiến trình hay là quá trình hoạt động năng động để thu thập kinh nghiệm. 

Theo tài liệu Chương trình Giáo dục phổ thông Hoạt động trải nghiệm (Dự thảo ngày 19/01/2018) của Bộ Giáo dục và Đào tạo, “hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12; ở tiểu học được gọi là Hoạt động trải nghiệm, ở trung học cơ sở và trung học phổ thông được gọi là Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.  

Sách Hướng dẫn tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới của Nhà xuất bản Đại học Sư phạm do Đinh Thị Kim Thoa chủ biên nêu rõ: “hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do giáo viên định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện; tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực; khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi”. 

1.1.2. Khái niệm năng lực và định hướng phát triển năng lực 

Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể giải thích khái niệm năng lực như sau: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”.  

Chương trình giáo dục phổ thông mới cũng đặt ra yêu cầu cần đạt thông qua các môn học và hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực chung, năng lực đặc thù, năng lực đặc biệt (năng khiếu). 

Để phát triển được năng lực của người học, ngoài vai trò, nhiệm vụ của các môn học thì còn có vai trò, nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục trong đó có hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường THPT là một hoạt động giáo dục tích hợp, rất cần sự phối hợp, tham gia của người làm chủ nhiệm, nhằm mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực người học. 

1.1.3. Cơ sở lí thuyết về tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 10 

Tâm lí học phân chia toàn bộ quá trình phát triển tâm lí cá nhân thành các thời kì, giai đoạn, trong đó học sinh THPT nằm trong độ tuổi thuộc giai đoạn cuối của vị thành niên đến giai đoạn giữa của tuổi thanh niên, từ 15 tuổi đến 19 tuổi. Như vậy học sinh lớp 10 (15-16 tuổi) nằm trong thời điểm giao thoa giữa tuổi vị thành niên và thời kì đầu của tuổi thanh niên. 

Đặc trưng lớn nhất của sự phát triển ở lứa tuổi này là các quan hệ có tính mở và sự chuyển đổi vai trò, vị thế xã hội. Các em trưởng thành hơn về mặt nhận thức, có sự độc lập nhất định trong tư duy và hành vi ứng xử. Trong gia đình, việc can thiệp trực tiếp theo kiểu “ra lệnh”, “ép buộc” của cha mẹ với con cái không còn phù hợp. Ở trường học, các em tham gia vào nhiều nhóm bạn hơn và bạn bè đóng vai trò định hướng các giá trị khá rõ rệt. Với thầy cô, các em có cách nhìn nhận trưởng thành hơn so với độ tuổi trước đó, song cũng có chung mong muốn thầy cô như cha mẹ, nghĩa là đóng vai trò người cố vấn, định hướng và tôn trọng các em. 

Quá trình hình thành nhân cách bao gồm cả việc hình thành “cái tôi” tạo nên sự đặc biệt ở lứa tuổi học sinh THPT, trong đó có đối tượng học sinh đầu cấp. Khi ở lứa tuổi này, học sinh quan tâm đến hình ảnh bản thân trong mắt người khác, muốn thể hiện cái tôi thể chất, cái tôi hiện thực, cái tôi lí tưởng của mình nhiều hơn trước đó. Nhu cầu tìm hiểu, nắm bắt thông tin, các hứng thú liên quan đời sống xã hội ngày càng tăng cao. Trong lúc cố gắng tìm hiểu và được va chạm nhiều hơn với thực tế, học sinh ở lứa tuổi này sẽ dần phát triển hoàn chỉnh về sinh lí và nhân cách. Tuy nhiên vẫn có những học sinh bị căng thẳng tâm lí, bị lợi dụng hoặc lôi kéo, mâu thuẫn hay xung đột với hoàn cảnh hoặc người lớn,… Trong những tình huống ấy, cần có sự hỗ trợ, giáo dục kịp thời của gia đình, nhà trường, và đặc biệt là của giáo viên chủ nhiệm.