SKKN Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực hành cho học sinh lớp 3 vùng đặc biệt khó khăn

I.  MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI ngày 4 tháng 11 năm 2013 của Đảng có nêu: “Chương trình giáo dục cần giúp học sinh làm chủ kiến thức, biết vận dụng có hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng và lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách về đời sống tâm hồn phong phú. Chương trình giáo dục tiểu học giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực, định hướng chính về giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nề nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt”.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ và mục tiêu của giáo dục, phương pháp dạy học cũng cần đổi mới sao cho phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện nay. Đó là phải làm cho học sinh tự giác, tích cực nắm được kiến thức và phát triển kỹ năng. Giáo dục hoạt động trải nghiệm hiện nay chưa  phải là môn học chính ở trường tiểu học nhưng việc tổ chức được các hoạt động trải nghiệm thực hành trong nhà trường cũng góp phần thực hiện tốt mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực, tạo cơ hội cho học sinh phát huy khả năng sáng tạo, biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế, đồng thời biết chia sẻ và quan tâm tới mọi người xung quanh. Ngoài ra, còn góp phần ôn tập những kiến thức, rèn kỹ năng sống cho học sinh và cuốn hút trẻ đến trường.
Là giáo viên trực tiếp dạy học ở khu vực miền núi đặc biệt khó khăn, tôi nhận thấy: Các em học sinh nói tiếng phổ thông chưa thạo, học bài hôm nay ngày mai hỏi lại đã quên hết, các em tham gia các hoạt động học tập chưa mạnh dạn, chưa tự tin và hay nghỉ học vô lí do. Chính vì thế mà các em tiếp thu kiến thức cũng như việc vận dụng kiến thức vào đời sống chưa đạt yêu cầu.  Bởi vậy, tôi luôn băn khoăn trăn trở phải làm thế nào để các em nắm vững bài học mà lại có hứng thú học tập và các em sẽ nhớ lâu, nhớ kỹ bài học và có thể vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống đây? Câu hỏi luôn đặt ra trong đầu mỗi chúng tôi. Năm học ………, tôi được phân công dạy học lớp 3B trường Tiểu học Thiên Phủ – một lớp thuộc khu Hàm (khu lẻ cách điểm trường chính 7 km). Tôi nhận thấy: để cuốn hút học sinh đến trường, muốn cho học sinh nắm vững kiến thức và biết vận dụng sáng tạo vào cuộc sống thì mỗi thầy cô cần tổ chức cho các em các hoạt động ngoài giờ học chính khóa để được trải nghiệm thực hành các kiến thức đã học vào cuộc sống như Bác Hồ nói: “Học cần đi đôi với hành”.  Vì vậy trong suốt năm học tôi đã tìm hiểu, lựa chọn và nghiên cứu đề tài “ Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực hành cho học sinh lớp 3 vùng đặc biệt khó khăn” để nghiên cứu và thực hiện.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Nghiên cứu lý luận về hoạt động trải nghiệm và thực trạng của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm ở đơn vị, địa phương tác động như thế nào đến chất lượng dạy học. Từ đó tìm ra nguyên nhân và có biện pháp để tổ chức hoạt động trải nghệm thực hành cho phù hợp với lớp mình chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Nghiên cứu về tâm lý, năng lực, kỹ năng, kiến thức của học sinh lớp 3B trường Tiểu học Thiên Phủ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực hành cho các em.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
Quá trình thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
– Phương pháp nghiên cứu lý luận.
– Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin.
– Phương pháp thực nghiệm.
– Phương pháp thống kê số liệu.
– Phương pháp tổng kết, đánh giá, tham khảo ý kiến đồng nghiệp.
II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI.
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN:
Trong dự thảo Nội dung chương trình Giáo dục phổ thông mới có viết: “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục trong đó từng học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc trong xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, các kỹ năng và tích luỹ kinh nghiệm riêng của cá nhân. Trải nghiệm sáng tạo là hoạt động được coi trọng trong từng môn học; đồng thời trong kế hoạch giáo dục cũng bố trí các hoạt động trải nghiệm sáng tạo riêng, mỗi hoạt động này mang tính tổng hợp của nhiều lĩnh vực giáo dục, kiến thức, kỹ năng khác nhau. Bằng hoạt động trải nghiệm của bản thân, mỗi học sinh vừa là người tham gia, vừa là người kiến thiết và tổ chức các hoạt động cho chính mình nên học sinh không những biết cách tích cực hoá bản thân, khám phá bản thân, điều chỉnh bản thân mà còn biết cách tổ chức hoạt động, tổ chức cuộc sống và biết làm việc có kế hoạch, có trách nhiệm” .
Học sinh tiểu học là những chủ nhân tương lai của đất nước, là những người sẽ quyết định sự phát triển của đất nước trong những năm tới. Nếu không có kiến thức, không biết vận dụng kiến thức vào cuộc sống một cách sáng tạo các em sẽ không thể thực hiện tốt trách nhiệm đối với bản thân, với gia đình, với cộng đồng và với đất nước. Lứa tuổi tiểu học là bắt đầu hình thành nhân cách, giàu mơ ước, ham hiểu biết, thích tìm tòi, thích vui chơi. Vì vậy việc dạy học cần phải phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ. Hoạt động trải nghiệm sẽ tạo cơ hội cho học sinh huy động, tổng hợp kiến thức, kỹ năng của các môn học, các lĩnh vực giáo dục khác nhau để có thể trải nghiệm thực tiễn trong nhà trường, gia đình và xã hội. Đồng thời giúp các em có cơ hội để tham gia các hoạt động phục vụ cộng đồng và hoạt động hướng nghiệp. Chính vì vậy, các hoạt động trải nghiệm thự hành rất phù hợp với các em ở lứa tuổi này, nó giúp các em nắm vững kiến thức và biết vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Ngoài ra còn phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, thiết lập, khơi nguồn cho các em về định hướng nghề nghiệp trong tương lai của các em. Tất cả đều nói lên tính hiệu quả “học mà chơi, chơi mà học” phù hợp với lứa tuổi học sinh Tiểu học.
2. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THỰC HÀNH Ở NHÀ TRƯỜNG VÀ ĐỊA PHƯƠNG
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy lâu năm ở xã Thiên Phủ thuộc khu vực 135 của miền núi, tôi nhận thấy:
2.1.Về phía giáo viên:
– Với nhiều giáo viên, dạy hoạt động trải nghiệm cho học sinh tiểu học còn là một khái niệm khá mới lạ, ít được giáo viên quan tâm. Một số thầy cô giáo đã tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực hành, nhưng thầy cô giáo lại làm thay học sinh ở hầu hết các khâu: lựa chọn nội dung, xây dựng kế hoạch, chuẩn bị, tổ chức thực hiện…Học sinh chỉ tham gia thực hiện với số ít học sinh trong lớp. Đa số các thầy cô chỉ chăm chú vào giúp học sinh nắm được kiến thức hoặc chỉ  tích hợp các hoạt động thực hành trong một số tiết thực hành ở các môn học một cách qua loa chứ chưa tổ chức cho các em các được trải nghiệm, vận dụng các kiến thức ấy vào cuộc sống để giúp các em nắm vững kiến thức và rèn cho các em có những kỹ năng cơ bản của bản thân. Bởi vì các em học sinh đa số là người dân tộc thiểu số tiếng phổ thông chưa thạo việc học kiến thức các em gặp rất nhiều những khó khăn, khi giáo viên dạy các môn Toán, Tiếng Việt thường phải dãn thời gian để học sinh thật hiểu bài nên không còn nhiều thời lượng để tổ chức các hoạt động khác cho các em.
2.2.Về phía học sinh:
Đa số các em là học sinh dân tộc thiểu số kỹ năng giao tiếp Tiếng Việt còn hạn chế, hay nghỉ học vô lí do: Cứ trời hơi mưa rét là nghỉ học nên ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng học tập của các em. Các em vừa học kiến thức cô dạy xong về đến nhà mẹ hỏi: Hôm nay con học những gì thì không biết trả lời vì các em đã quên. Chẳng hạn: việc nhớ công thức tính chu vi diện tích hình chữ nhật, hình vuông mà lên lớp 4,5 vẫn không nhớ hoặc là lẫn lộn… Kiến thức không nhớ thì làm sao có thể vận dụng những kiến thức ấy vào cuộc sống được. Đa số các em chưa có những hiểu biết về cuộc sống xung quanh, về nghề nghiệp. Ngay từ việc đơn giản như khi đi xe đạp một số em xe bị tuột xích không biết lắp để đi mà cứ dắc đi bộ như vậy, tức là các em còn thiếu nhiều kỹ năng sống.
Chất lượng học tập đầu năm học ………của 23 em lớp 3B như sau:
+Môn Toán, Tiếng Việt :

Các môn khảo sát Toán Tiếng Việt
Hoàn thànhTốt 0 0
Hoàn thành 18 19
Chưa hoàn thành 5 4

+ Năng lực, phẩm chất
Tên các kỹ năng và phẩm chất Tốt Đạt Cần cố gắng
Kỹ năng tự phục vụ, tự quản 3 16 4
Kỹ năng giao tiếp, hợp tác 3 16 4
Kỹ năng tự học tự GQVĐ 3 16 4
Chăm học, chăm làm 5 15 3
Tự chịu trách nhiệm 3 16 4
Trung thực kỉ luật 5 16 2
Đoàn kết yêu thương 5 16 2

2.3.Về phía nhà trường:
Hằng năm nhà trường đã tổ chức được một số hoạt động ngoài giờ cho cả trường chứ chưa tổ chức cho các em được trải nghiệm vận dụng kiến thức vào cuộc sống được. Do điều kiện về kinh phí, về nguồn lực và vì chỉ lo về chất lượng môn Toán, Tiếng Việt làm thế nào cho đạt được mục tiêu môn học cũng
đã mất rất nhiều thời gian trên lớp….
Giáo viên tổng phụ trách Đội chưa xây dựng được các hoạt động thực sự sáng tạo, có tính giáo dục và hấp dẫn các em học sinh tham gia sinh hoạt.
2.4.Về phía địa phương:
Thiên Phủ là xã miền núi vùng 135, dân trí còn thấp, kinh tế còn nghèo nàn. Phụ huynh học sinh chủ yếu làm nghề nương rẫy. Kiến thức, kỹ năng phục vụ cuộc sống của thanh thiếu niên còn thiếu nhiều. Chẳng hạn như học sinh học xong lớp 12 rồi các em vẫn chưa biết định hướng nghề nghiệp cho mình. Hiện tượng tảo hôn vẫn có, một số học xong lớp 9 đã kết hôn rồi. Những kiến thức và kỹ năng sống chưa có, chưa biết cách  dạy dỗ cho con cái, bản thân các bậc phụ