skkn tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tồn và phát triển nghề truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học lịch sử việt nam lớp 10 từ thế kỉ x đến thế kỉ xix ở trường thpt

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

Nghệ An là tỉnh có 10 huyện miền núi, trong số đó 5 huyện là miền núi cao với 5 dân tộc thiểu số sinh sống. Hiện nay, đồng bào dân tộc miền núi phía Tây Nghệ An vẫn còn lưu giữ được nét văn hóa truyền thống rất độc đáo và đặc sắc như: kiến trúc nhà ở; trang phục, trang sức đặc trưng của đồng bào; văn hóa ẩm thực; văn nghệ rất đa sắc màu (các làn điệu dân ca, dân vũ như: “Khắp”, “Lăm”; các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống như: khèn bè, sáo, pí, cồng chiêng, khắc luống…). Nghề và làng nghề truyền thống vẫn được bảo lưu và truyền dạy như nghề đan lát, nghề dệt thổ cẩm, nghề làm hương trầm, nghề nấu rượu cần, nghề nấu rượu men lá, nghề y học dân gian…  Sự ra đời, phát triển và tồn tại của làng nghề  và sản phẩm từ các nghề ở các làng có nghề truyền thống đã mạng lại rất nhiêu giá trị, từ sinh hoạt đời sống cho đến phát triển kinh tế, xã hội mà hơn thế nữa là còn lưu giữ những nét tinh hoa văn hóa dân tộc hàng thế kỷ nay. Tuy vậy, do thời gian và điều kiện kinh tế, xã hội không ngừng phát triển, đã có một số nghề và làng nghề đến nay đã mai một. 

Chính vì vậy, công tác bảo tồn và phát triển nghề truyền thống và làng nghề đang được rất nhiều địa phương trong tỉnh Nghệ An quan tâm và thực hiện nhằm phát triển thành kế sinh nhai cho đồng bào tại các huyện miền núi trong tỉnh, đồng thời góp phần giữ gìn, phát huy vốn quý văn hóa dân tộc thiểu số và phát triển kinh tế của địa phương. Công tác giáo dục tuyên truyền, định hướng nghề nghiệp cho học sinh đối với nghề nghiệp, đặc biệt là nghề mang giá trị văn hóa dân tộc đang được Đảng và Nhà nước quan tâm trong chương trình giáo dục hiện nay. 

Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong hoạt động giáo dục và đào tạo, trong những năm qua Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An đã chú trọng giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa dân tộc cho học sinh, coi đó là nhiệm vụ chung của tất cả các môn học, đặc biệt những môn học có lợi thế trong việc giáo dục nghề nghiệp, giáo dục văn hóa dân tộc như các môn khoa học xã hội và các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Bằng việc giáo dục văn hóa, giáo dục nghề nghiệp kết hợp với việc đưa những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc vào trong tiết học, trong từng hoạt động của các trường học đã góp phần nâng cao nhận thức của học sinh về nghề truyền thống của dân tộc mình, từ đó nâng cao ý thức cho học sinh trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Tạo được không khí thoải mái cho học sinh khi tham gia học tập, góp phần tích cực vào việc đẩy mạnh phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực. 

Trường THPT Dân tộc nội trú số 2 Nghệ An có nhiệm vụ đặc thù là giảng dạy chương trình phổ thông trung học cho học sinh dân tộc trong tỉnh, đào tạo cán bộ nguồn cho địa phương. Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh ngoài khai thác phát triển năng khiếu, năng lực và sở trường cho học sinh, khơi dậy niềm đam mê học tập khám phá, sáng tạo cho học sinh, còn có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển ,  giữ gìn và bảo tồn văn hóa dân tộc, nghề nghiệp địa phương, biến giá trị văn   hóa dân tộc thành sinh kế cho đồng bào. Vì vậy, công tác định hướng nghề nghiệp cho học sinh được nhà trường hết sức quan tâm và coi đây là một vấn đề quan trọng góp phần không nhỏ đến sự thành công và phát triển của nhà trường.  

Hiện nay học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT Dân tộc nội trú số 2 Nghệ An chủ yếu thuộc các dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú, H Mông trên địa bàn các huyện miền núi phía tây tỉnh Nghệ An. Việc giáo dục học sinh giữ gìn văn hóa dân tộc thông qua giáo dục nghề truyền thống và góp phần định hướng cho học sinh lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một việc làm có ý nghĩa thực tế với chính địa phương nơi các em sinh sống. Tuy nhiên, việc lồng ghép công tác hướng nghiệp trong các môn học hiện nay chưa thực sự được quan tâm đúng mức, chưa đồng bộ và còn hạn chế về hình thức tổ chức, nội dung hướng nghiệp, số lượng và chất lượng của đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên… Điều này xuất phát chủ yếu từ quan niệm của giáo viên và cán bộ quản lí coi việc giáo dục định hướng nghề nghiệp là nhiệm vụ của môn học Hướng nghiệp và Hoạt động ngoài giờ lên lớp. Vì vậy dẫn đến hiệu quả hướng nghiệp cho học sinh chưa cao. 

Để định hướng nghề nghiệp cho học sinh, môn học nào cũng có khả năng hướng nghiệp của nó. Điều quan trọng là người thầy phải biết kết nối những nội dung giảng dạy với một số nghề cụ thể nào đó nhằm giúp học sinh có cái nhìn tổng quát về nghề, ươm mầm đam mê nghề nghiệp cho học sinh. Quá trình giảng dạy các môn văn hóa cũng là quá trình phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, dẫn dắt sự phát triển năng khiếu của học sinh, từ đó người thầy có thể định hướng cho học sinh có năng khiếu, cho các em những lời khuyên chọn nghề. Trong chương trình dạy học bộ môn Lịch sử ở nhà trường trung học phổ thông có nhiều nội dung liên quan đến giáo dục phát triển kinh tế dân tộc. Trên cơ sở kiến thức bài học, giáo viên vận dụng linh hoạt hình thức tổ chức để phát triển kĩ năng, giáo dục nghề nghiệp truyền thống, định hướng chọn nghề và bảo tồn phát triển nghề truyền thống cho học sinh. Với học sinh dân tộc miền núi phía Tây Nghệ An, các em có một kho tàng kiến thức về nghề nghiệp ở địa phương gắn liền với truyền thống văn hóa dân tộc, lối sống, sinh hoạt cần được giữ gìn, phát huy và bảo tồn, như nghề dệt thổ cẩm, nghề đan lát, nghề làm hương trầm, nghề làm thuốc, nghề nông, du lịch…đang cần được khai thác, giáo dục định hướng. Trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10, có nhiều nội dung giáo dục về công cuộc xây dựng phát triển kinh tế của đất nước có giá trị lịch sử lớn cần được giáo dục. Thông qua nội dung dạy học này, giáo viên có thể lồng ghép nội dung giáo dục nghề nghiệp, tổ chức các hoạt động giáo dục để phát triển kĩ năng và định hướng nghề nghiệp cho các em một cách hợp lí, hài hòa vừa đảm bảo mục tiêu môn học, vừa đảm bảo mục tiêu tổng thể chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, nội dung xây dựng và phát triển kinh tế dân tộc trong chương trình Lịch sử chưa được chú ý khai thác giảng dạy so với các nội dung liên quan đến chính trị, xã hội, tư tưởng, văn hóa và truyền thống dân tộc. Nguyên nhân chính là nội dung giáo dục về kinh tế thường thiếu sự hấp hẫn bởi kiến thức khô khan, không cuốn hút sự thích thú đối với lứa      tuổi học sinh THPT. Mặt khác, việc lựa chọn nội dung và phương pháp tổ chức dạy học của giáo viên về lịch sử kinh tế dân tộc và các ngành nghề kinh tế gắn với lịch sử và đặc điềm địa phương từng vùng miền còn lúng túng. Vì vậy, các giáo viên ít chú trọng trong giảng dạy. Để khắc phục tình trạng này, trong quá trình giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX và giảng dạy môn Giáo dục công dân, Hướng nghiệp, chúng tôi đã vận dụng hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống qua đó rèn luyện phát triển kĩ năng của học sinh, và định hướng nghề nghiệp truyền thống cho các em, đồng thời góp phần vào giáo dục lịch sử kinh tế , văn hóa của địa phương cho học sinh theo định hướng của mục tiêu tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới. 

Với mong muốn góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả giáo dục dạy học của bộ môn Lịch sử và Hướng nghiệp, Ngoài giờ lên lớp, cũng như thực trạng giáo dục hướng nghiệp, bảo tồn và phát huy nghề truyền thống dân tộc cho học sinh dân tộc miền núi qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo tại trường THPT, phù hợp với các mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX ở trường THPT” để nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng trong quá trình dạy học. 

Cụ thể: – Thực trạng việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh  ở trường THPT hiện nay. 

– Xây dựng và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX nhằm  định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi ở trườngTHPT. 

• Mục tiêu nghiên cứu 

• Đối với giáo viên 

Củng cố, nâng cao kiến thức liên quan như: công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế của dân tộc Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX; phong tục tập quán, nghề nghiệp truyền thống của các dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú , Mông ở miền tây Nghệ An. 

Nâng cao năng lực tổ chức, hoạt động, các kĩ năng. 

• Đối với học sinh 

• Phát huy tính tích cực, tự lực và phát triển năng lực, năng lực sáng tạo. 
• Củng cố, vận dụng kiến thức kinh tế, văn hóa, lịch sử. 
• Định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống dân tộc cho học sinh. 

• Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

Đối tượng: Việc dạy và học nội dung xây dựng và phát triển kinh tế Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX môn Lịch sử lớp 10 THPT. 

Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu hoạt động tổ chức trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống trong dạy học môn Lịch sử nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học môn Lịch sử. 
• Đặc điểm, cấu trúc nội dung, chương trình môn Lịch sử lớp 10 THPT; 
• Nghiên cứu tiến trình dạy học theo hướng phát triển năng lực cho HS trong dạy học 
• Hướng dẫn các bước tổ chức cho học sinh lớp 10 trường THPT dân tộc nội trú tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 

5. Phương pháp nghiên cứ u 

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 
• Phương pháp chuyên gia 

6. Đóng góp của đề tài 

• Về mặt lí luận: Khái quát hóa cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi. 

Về mặt thực tiễn: Đề xuất một số nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống định hướng bảo tổn và phát triển