SKKN Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào việc giảng dạy tiết ôn tập tiếng Việt trong chương trình Ngữ văn lớp 9 nhằm nâng cao hiệu quả dạy – Học

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Như chúng ta đã biết, nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục trong thời kì đổi mới là nhằm xây dựng, đào tạo những thế hệ con người có năng lực tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nhân loại, của dân tộc và phát huy tính tích cực của cá nhân trong việc làm chủ tri thức, có kĩ năng thực hành giỏi, có tư duy sáng tạo, có tác phong công nghiệp, có tính tổ chức, tính kỉ luật, có sức khỏe để xây dựng và bảo vệ tổ quốc, thực hiện công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Để đạt được nhiệm vụ đặt ra thì giáo dục phải được coi là nhiệm vụ của toàn đảng, toàn dân, toàn xã hội, trong đó nhà trường giữ vai trò quan trọng nhất. 

          Với nhà trường phổ thông, ngoài việc trang bị cho học sinh những tri thức, phẩm chất của người lao động mới còn phải trang bị cho các em tình yêu thương, tinh thần hợp tác, đoàn kết và lòng nhân ái. Trong đó việc trang bị cho học sinh những tri thức khoa học cũng là một nhiệm vụ cơ bản vì tri thức là chìa khóa mở cửa cho tất cả các bộ môn khoa học. 

         Mỗi môn học trong nhà trường đều có đặc thù riêng, một phương pháp nhận thức. Đặc điểm bộ môn và phương pháp nhận thức có nghĩa hết sức quan trọng trong quá trình tìm tòi và thiết kế những giải pháp dạy và học bộ môn. 

Đối với môn ngữ văn, đây là một môn học có vị trí đặc biệt trong việc thực hiện mục tiêu chung của nhà trường THCS, góp phần hình thành con người có ý thức tu dưỡng, biết yêu thương, quý trọng gia đình, bạn bè, có lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, biết hướng tới những tư tưởng, tình cảm cao đẹp như : lòng nhân ái, tinh thần tôn trọng lẽ phải, sự công bằng, lòng căm ghét cái xấu cái ác; đồng thời, giúp các em bước đầu có năng lực cảm thụ các giá trị chân, thiện, mĩ trong nghệ thuật, trước hết là trong văn học; có năng lực thực hành và năng lực sử dụng tiếng Việt như một công cụ để tư duy và giao tiếp. 

Bộ môn Ngữ văn nói chung, phân môn tiếng Việt nói riêng còn cung cấp cho học sinh vốn ngôn ngữ, một công cụ giao tiếp giúp cho học sinh nói đúng, viết đúng, tiến tới nói hay và viết hay tiếng Việt. Mặt khác dạy tiếng Việt là dạy tiếng mẹ đẻ, giúp các em thêm hiểu và và yêu tiếng mẹ đẻ. 

        Với phân môn tiếng Việt, nội dung dạy học có khá nhiều vấn đề mới không chỉ cung cấp kiến thức, cung cấp vốn từ để học sinh có thể dùng từ viết câu và liên kết câu trong văn bản mà còn có khả năng vận dụng rộng rãi trong việc phân tích văn bản trong phân môn văn và phân môn Tập làm văn.

Chương trình ngữ văn 9 dành một thời lượng cho các phần ôn tập, tổng kết, kiểm tra không chỉ ôn tập tổng kết những vấn đề của lớp 9 mà của cả cấp học, ở học kì I. Về tiếng Việt số tiết ôn tập, tổng kết và kiểm tra gần bằng số tiết học bài mới. Phối hợp một cách hợp lí có hiệu quả việc ôn tập, tổng kết và cung cấp kiến thức mới là một đòi hỏi khắt khe đối với việc tổ chức dạy – học ngữ văn 9 (cuối bậc THCS, cuối kì II của chương trình thay sách).

Qua thực tế giảng dạy cũng như qua việc nghiên cứu các nguồn tài liệu dạy học, tôi mạnh dạn đúc rút đề tài: “Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào việc giảng dạy tiết ôn tập tiếng Việt trong chương trình Ngữ văn lớp 9 nhằm nâng cao hiệu quả dạy – học”. Đây là một vấn đề mà trong quá trình dạy học chúng tôi đã gặp phải rất nhiều khó khăn cả về phía giáo viên và học sinh.

1.2. Mục đích nghiên cứu 

Trước hết, nghiên cứu đề tài “Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào việc giảng dạy tiết ôn tập tiếng Việt trong chương trình Ngữ văn lớp 9 nhằm nâng cao hiệu quả dạy – học” là để tìm ra biện pháp phù hợp, nhằm đảm bảo hiệu quả và nâng cao chất lượng trong giờ dạy – học phân môn Tiếng Việt ở nhà trường phổ thông. Bên cạnh đó, nhằm xác định các cơ sở lí luận, các nguyên tắc, yêu cầu, rút ra kết luận về các giải pháp nhằm giúp học sinh tiếp nhận bài học một cách hiệu quả trong tiết ôn tập Tiếng Việt; phát huy được vai trò chủ thể của học sinh trong việc thực hiện các hoạt động học tập để phù hợp với mục tiêu dạy học là đặt học sinh vào vị trí trung tâm của quá trình dạy học. Đó cũng là hướng tiếp cận quan điểm giúp học sinh mạnh dạn, tự tin trong học tập, giúp học sinh phát huy được những năng lực sẵn có. Việc quan tâm đúng mức trong rèn luyện các kỹ năng Nghe – Nói – Đọc – Viết giúp các em khắc sâu kiến thức và hoàn thiện các kỹ năng sống cần thiết. Đây cũng là cơ sở thực tiễn, là nền tảng cho việc hình thành thói quen tốt trong việc học tập của học sinh.

Bên cạnh đó, mục đích của đề tài còn nhằm để: Hệ thống hóa kiến thức tiếng Việt đã học trong học kì (hoặc học kì II) của các lớp; đồng thời, kết hợp với các bài tập làm văn và các văn bản văn học trong chương trình để rèn luyện các kĩ năng tổng hợp về sử dụng tiếng Việt trong nói và viết; ngoài ra, còn góp phần tạo hứng thú cho HS khi học các tiết ôn tập nói chung và tiết ôn tập tiếng Việt nói riêng trong nhà trường THCS hiện nay.

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

– Đối tượng chủ yếu mà sáng kiến kinh nghiệm tập trung nghiên cứu là việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong việc giảng dạy tiết ôn tập tiếng Việt ở chương trình Ngữ văn lớp 9.

– Phạm vi nghiên cứu chủ yếu là một số tiết ôn tập tiếng Việt nói chung và tiết ôn tập tiếng Việt 9 nói riêng.

1.4. Phương pháp nghiên cứu           

1. 4.1.Phương pháp nghiên cứu lý luận

Thu thập những thông tin lí luận của việc đổi mới phương pháp dạy học tiếng Việt trong dạy học ở Trung học phổ thông, Trung học cơ sở qua tài liệu, những kiến thức về tâm lí dạy học, tài liệu bồi dưỡng giáo dục thường xuyên…

1. 4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
   – Phương pháp quan sát
         Quan sát kết quả đạt được từ hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh thông qua các băng đĩa dạy mẫu.
   – Phương pháp điều tra
         Trò chuyện, trao đổi với đồng nghiệp, học sinh về hiệu quả của các phương pháp đổi mới dạy học phân môn tiếng Việt trong dạy học Ngữ văn.
   – Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
         Tham khảo những bản báo cáo, tổng kết về ứng dụng các phương pháp dạy học trực quan, sử dụng giáo án điện tử vào dạy học. Tham khảo kinh nghiệm của các đồng nghiệp, các bài viết, chuyên đề liên quan đến nội dung nghiên cứu.
2. NỘI DUNG 

2.1. Cơ sở lí luận của vấn đề

Trong sách Lý luận dạy và học có nhiều định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học (PPDH) mỗi định nghĩa nhấn mạnh một vài khía cạnh nào đó, phản ánh sự phát triển nhận thức của các nhà khoa học, các nhà sư phạm về bản chất của khái niệm PPDH ở một thời kỳ khác nhau.

Nghị quyết TƯ 4 khóa VII/1993 đã đề ra nhiệm vụ “đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học bậc học “, Nghị quyết TƯ 2 khóa VII ( 12-1996) nhận định: “phương pháp giáo dục đào tạo chậm được đổi mới, chưa phát huy được tính tích cưc, chủ động sáng tạo của người học“.

Hiện nay, toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới PPDH theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong hoạt động học tập, theo tôi định nghĩa sau được xem là phù hợp: “phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên trong chỉ đạo, tổ chức các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh chủ động đạt các mục tiêu dạy học“.

Trong tiến trình một tiết dạy – học, nội dung và phương pháp dạy học bao giờ cũng gắn bó với nhau, mỗi nội dung đòi hỏi một phương pháp thích hợp. Các kĩ năng giao tiếp không thể được hình thành và phát triển bằng con đường truyền giảng thụ động. Muốn phát triển kĩ năng này, học sinh phải được hoạt động trong môi trường giao tiếp dưới sự hướng dẫn của thầy (cô). Đó là những lí do cắt nghĩa sự ra đời của phương pháp dạy học mới – Phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học: lấy học sinh làm trung tâm, trong đó giáo viên là người tổ chức hoạt động của học sinh, mỗi học sinh đều được tham gia hoạt động, đều được bộc lộ mình và phát triển rèn luyện…

2.1.1.Phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực ( PPTC) là phương pháp dạy – học hướng tới hoạt động nhận thức của người học. Tích cực hóa trong hoạt động học tập liên quan trước hết đến động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú đúng là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tâm lý tính tích