SKKN Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp sơ đồ tư duy vào dạy bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam” – Lịch sử 10, ban cơ bản – nhằm góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho HS

MỤC LỤC 

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN

ĐỀ TÀI: VẬN DỤNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO KẾT

HỢP SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO DẠY BÀI “CÁC QUỐC GIA CỔ ĐẠI TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM” – LỊCH SỬ 10, BAN CƠ BẢN – NHẰM GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là một trong những yếu tố quan trọng trong sự nghiệp đổi mới của nghành Giáo dục và Đào tạo ở nước ta hiện nay. Luật giáo dục năm 2005 chỉ rõ “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”, đồng thời một trong những quan điểm chỉ đạo của Đảng trong nghị quyết 29- NQ/TW là “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” 

Yêu cầu xã hội hướng vào đào tạo con người có khả năng thích nghi cao với những thay đổi của môi trường, với hoàn cảnh mới, đặc biệt là trong giai đoạn đất nước đang thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, tham gia vào quá trình toàn cầu hoá là hết sức quan trọng và cần thiết, yêu cầu này đặt nặng lên vai nghành Giáo dục và Đào tạo. Một thực tế là nhà trường khó dạy hết tất cả những gì học sinh sẽ gặp trong cuộc sống sau này, vì vậy việc rèn luyện năng lực thích nghi trí tuệ cho học sinh, hình thành các kĩ năng sống là một phần rất quan trọng trong quá trình dạy học nói chung và quá trình dạy học Lịch sử nói riêng, bởi dạy học Lịch sử là dạy cho học sinh cách học, hướng học sinh vào việc tích cực hóa các hoạt động học tập vào khả năng tự học, tự phát hiện và giải quyết vấn đề để tự kiến tạo tri thức mới, từ những kiến thức đã học, học sinh sẽ hình thành và phát triển các năng lực của cá nhân, từ đó có thể rút ra bài học kinh nghiệm và vận dụng vào cuộc sống. 

Thực tế hiện nay không ít HS có vốn hiểu biết về lịch sử, văn hóa và cuộc sống quá hạn hẹp; nhiều em học tập chỉ biết “học vẹt” với mục đích phục vụ thi cử, để rồi hiểu biết một cách nông cạn về tinh hoa văn hóa nhân loại, về quá khứ hào hùng của dân tộc; mơ hồ về tiềm lực của quốc gia, bi quan với chế độ xã hội chủ nghĩa. Không chỉ vậy, HS rất thiếu những kĩ năng cơ bản cần cho cuộc sống hiện đại như kĩ năng giao tiếp, kĩ năng sinh hoạt tập thể, kĩ năng phân tích, dự đoán, kĩ năng ứng phó với căng thẳng… Điều đó sẽ dẫn đến sự khập khiễng trong đào tạo, ảnh hưởng đến đầu ra của giáo dục và tương lai của nước nhà. 

Lịch sử là môn học có nhiều cơ hội để tổ chức HĐTNST và sử dụng SĐTD trong dạy học để phát triển các kĩ năng cần thiết cho cuộc sống hiện đại. Tuy vậy, chương trình giáo dục hiện nay đang quá ôm đồm về kiến thức khiến GV không có nhiều thời gian để giáo dục KNS cho HS; còn HS thì học theo kiểu “cưỡi ngựa xem hoa”, kiến thức không vững và kĩ năng cũng không rèn luyện được nhiều. Bên cạnh đó, nhiều bài học lịch sử, điển hình như phần lịch sử thế giới cổ đại đến cận đại lớp 10 (trong đó có bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam”) có quá nhiều các thuật ngữ khó hiểu, có không ít các kiến thức cần nhớ nhưng lại dễ nhầm lẫn bởi tính tương đồng giữa các quốc gia, các thời kì. Do đó, tiến hành các hình thức HĐTNST tạo hứng thú học tập cho HS, đồng thời khắc sâu kiến thức cho các em ở phần học này thực sự không dễ dàng và chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. 

 Bản thân tôi là GV nhiều năm giảng dạy bộ môn lịch sử lớp 10 tại trường THPT, đã dự giờ rất nhiều đồng nghiệp khi dạy bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam”, tôi thấy việc khai thác nét đặc sắc về lịch sử, văn hóa của 3 quốc gia cổ này, cũng như việc vận dụng các phương pháp và hình thức dạy học tích cực của GV còn nhiều lúng túng, chưa đảm bảo chuẩn kiến thức – kĩ năng bài học và chưa thực sự phát huy vai trò chủ động của HS. Hầu hết GV đều phải tự mò mẫm, đổi mới phương pháp; có rất ít đề tài sáng kiến kinh nghiệm hướng dẫn một cách khoa học, chi tiết các HĐTNST và sử dụng SĐTD cho bài học này. Do thiếu phương pháp, ít được thực hành nên mỗi khi tổ chức các HĐTNST thường có tình trạng HS bị sa đà vào các hoạt động trải nghiệm, để rồi hết tiết học trong vở không ghi được chữ nào; kiến thức các em lĩnh hội được trong tiết học trải nghiệm không mang tính hệ thống, các em chưa hiểu hết bản chất vấn đề và chưa được hình thành các KNS cần thiết. 

Từ những bất cập, khó khăn trên, sau nhiều năm tích cực học hỏi đồng nghiệp, nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, chúng tôi đã rút ra được nhiều kinh nghiệm, đã thực nghiệm thành công và muốn chia sẻ với đồng nghiệp thông qua đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp sơ đồ tư duy vào dạy bài  “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam” – Lịch sử 10, ban cơ bản – nhằm góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho HS”. 

2. Điểm mới của đề tài 

           Dạy học Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp sơ đồ tư duy khác với việc dạy học theo bài học thông thường, bên cạnh việc phải đảm bảo các chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ của chương trình và SGK hiện hành thì nay được nâng lên một mức độ cao hơn với việc định hướng phát triển phẩm chất, năng lực, hình thành kĩ năng sống cho HS.  

Theo tìm hiểu của chúng tôi, chưa có một đề tài nào nghiên cứu và áp dụng một cách khoa học, cụ thể về phương pháp tổ chức các HĐTNST qua dạy học bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam”. Do đó, đề tài của chúng tôi đảm bảo được tính mới và đáp ứng được yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học. 

Không dừng lại ở đó, đề tài còn nghiên cứu và đề xuất phương pháp dạy học bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam” khi kết hợp giữa phương pháp dạy học (HĐTNST) với kĩ thuật dạy học (SĐTD). Hình thức tổ chức dạy học này là hoàn toàn mới và sáng tạo, vừa đáp ứng chuẩn kiến thức, vừa nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho HS, lại vừa khắc phục được một số hạn chế khi chỉ tổ chức HĐTNST đơn thuần hoặc hình thức dạy học truyền thống trước kia. 

Trong SGK chủ yếu là kênh chữ cung cấp thông tin, những nội dung tích hợp của văn học, địa lí, âm nhạc … vào bài dạy gần như không có, kênh hình ảnh để HS khai thác về bài học còn ít, vì vậy chưa tạo điều kiện cho HS tham gia các hoạt động học tập và hình thành kĩ năng sống trong trong học tập. 

3. Đối tượng nghiên cứu 

Phương pháp dạy học hoạt động trải nghiệm sáng tạo và kĩ thuật dạy học theo SĐTD  qua bài “Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam”. 

4. Phương pháp nghiên cứu 

Để thực hiện nhiệm vụ đề ra, đề tài đã sử dụng phương pháp quan sát, phương pháp đàm thoại, phương pháp phỏng vấn, phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp nghiên cứu lí thuyết, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê, khảo sát.