SKKN Vận dụng kiến thức môn Giáo dục công dân để dạy học bài văn Nghị luận xã hội ở lớp 9

• MỞ ĐẦU

1.  Lí do chọn đề tài

Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI đã xác định “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo”. Mặc dù, chương trình, sách giáo khoa mới chính thức chưa ra đời, song từ thành quả của cuộc đổi mới gần đây, và cùng những tư tưởng đổi mới, sách giáo khoa thực nghiệm,… toàn thể ngành Giáo dục và Đào tạo tiếp tục hưởng ứng công cuộc đổi mới giáo dục. Từ đó có nhiều cuộc thi, nhiều chương trình tập huấn bồi dưỡng cán bộ giáo viên,… nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục sau ………… Hòa trong không khí ấy, chúng tôi cũng mạnh dạn đóng góp một phần nhỏ bé của mình trong công tác nghiên cứu khoa học – viết sáng kiến kinh nghiệm.

Biểu hiện của đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) ở bộ môn Ngữ văn bậc THCS là đổi mới về chương trình, về SGK theo quan đểm tích cực hóa hoạt động của học sinh – lấy học sinh làm trung tâm. Nếu phải nói ngắn gọn nhất có thể dùng hai từ là:  tích hợp và tích cực.

Thực tế cuộc sống không bao giờ chúng ta chỉ sử dụng một loại kiến thức đơn lẻ để giải quyết một vấn đề nào đó. Bời vậy, xu hướng hiện nay: trong nghành có liên nghành; trong môn có liên môn; trong văn học có liên văn bản. 

Hiện nay, các môn học ở nhà trường phổ thông có thể vận dụng tích hợp để không phải cung cấp kiến thức rời rạc, đồng thời tạo những khả năng tổng hợp để giải quyết nhiệm vụ của đời sống thực tế. Trong đó, môn Ngữ văn vừa chủ yếu tích hợp dọc (Văn – Tiếng Việt – Tập làm văn) vừa có ý thức tích hợp ngang hay còn gọi là tích hợp mở rộng, tích hợp liên môn có thể vận dụng kiến thức của các môn học như: Lịch sử, Địa lí, Âm nhạc, Mĩ thuật và Giáo dục công dân ( GDCD) để dạy Ngữ văn có hiệu quả cao hơn.

Trong khi dạy học bài văn nghị luận xã hội ( NLXH) ở học kỳ II lớp 9, chúng tôi đã gặp không ít những khó khăn ( như đã nêu ở phần thực trạng) nên đã tìm tòi và phát hiện kiểu bài này có thể vận dụng kiến thức liên môn, tích hợp cụ thể là kiến thức môn GDCD để cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng làm bài văn có hiệu quả. Có thể khẳng định đây không chỉ là những định hướng gợi ý trên tài liệu để tham khảo, mà thực tế bản thân chúng tôi đã/ đang áp dụng và thực nghiệm trong quá trình dạy học. Đây cũng chính là cơ sở để chúng tôi mạnh dạn đề xuất kinh nghiệm: “Vận dụng kiến thức môn Giáo dục công dân để dạy học bài văn Nghị luận xã hội ở lớp 9 Trường THCS Nguyệt Ấn ”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

– Nâng cao hứng thú học tập môn Ngữ văn nói chung, kiểu bài nghị luận xã hội nói riêng.

– Học sinh có thêm kiến thức, đặc biệt là một số kĩ năng viết bài văn nghị luận xã hội lớp 9 một cách hiệu quả.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Các cách thức, kĩ năng tích hợp liên môn (Văn – GDCD) trong dạy và học kiểu bài nghị luận xã hội trong Sách giáo khoa Ngữ văn 9.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

Chúng tôi đã sử dụng hai nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận và thực nghiệm, cơ bản gồm một số phương pháp sau:

– Phương pháp đọc, nghiên cứu tài liệu.

– Phương pháp quan sát.

– Phương pháp phân tích, so sánh.

– Phương pháp thống kê.

– Phương pháp khảo sát, thực nghiệm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận 

Văn nghị luận ( NL ) là một trong sáu kiểu văn bản (phương thức biểu đạt) thông dụng trong đời sống xã hội, có vai trò rèn luyện tư duy sáng tạo, năng lực biểu đạt những quan niệm, tư tưởng tình cảm sâu sắc của con người. Vì vậy, dạy và học văn nghị luận là một nội dung trọng tâm của chương trình, SGK Ngữ văn THCS. Kiểu văn bản nghị luận  bắt đầu được dạy và học từ học kì II lớp 7. Nhưng mới chỉ ở mức độ đơn giản, làm quen. Lên các lớp 8, 9 mức độ kiến thức và yêu cầu kỹ năng nâng cao lên một bậc nữa. Trong đó, kiều bài văn nghị luận về các vấn đề xã hội ( NLXH ) được dạy và học ở lớp 9 học kỳ II (năm học …………)  với thời lượng là 6 tiết ( tăng 1 tiết so với năm học …………) và  2 tiết kiểm tra đánh giá ( bài viết số 5). Học sinh được học 2 kiểu bài: Nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống và Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.

Vậy văn nghị luận xã hội là gì? Có thể hiểu: “là thể văn hướng tới phân tích, bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội. Mục đích cuối cùng của nó là tạo ra những tác động tích cực đến con người và những mối quan hệ giữa người với người trong xã hội” [3, tr.5]. Tuy thời lượng không nhiều, nhưng chương trình vẫn cung cấp đầy đủ kiến thức về lý thuyết kiểu bài, các kỹ năng làm bài và học sinh được thực hành tạo lập văn bản kiểu bài này. Đây cũng là kiến thức, kỹ năng nền tảng để các em tiếp tục được học cao hơn ở THPT nhất là lớp 12. 

Làm văn là môn học thực hành tổng hợp và sáng tạo. Căn cứ vào đó có thể đánh giá tổng hợp được không chỉ kiến thức, kĩ năng của Tập làm văn của Văn học, Tiếng Việt mà còn nhiều hiểu biết xã hội khác. Vì vậy, yêu cầu đối với người giáo viên dạy làm văn không đơn giản. Ngoài những kiến thức kỹ năng của môn học phải nắm vững, giáo viên còn phải có năng lực tư duy, vốn sống, vốn hiểu biết về nhiều môn học khác, đồng thời luôn có ý thức đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp và tích cực, mới đem lại hiệu quả dạy học cao. 

2.2. Thực trạng của vấn đề

 Kiểu văn bản nghị luận được dạy và học trong nhà trường từ học kì II lớp 7. HS cũng đã bước đầu có khái niệm và một số kỹ năng cơ bản về kiểu văn bản này. Một số để kiểm tra, đánh giá định kỳ của bộ môn Ngữ văn các lớp 7 và 8 có khai thác các đề tài xã hội. Ví dụ như: Đạo lý “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây – Uống nước nhớ nguồn”, “Có công mài sắt, có ngày nên kim’’, “ Thương người như thể thương thân”, “Lòng khiêm tốn”  ( trong văn chứng minh hoặc giải thích ở lớp 7 ); “Quan hệ giữa học và hành”,“ Các tệ nạn xã hội”, “Trang phục và văn hóa”, “ Lòng yêu nước”( trong các đề văn ở lớp 8 ) v.v.. song chất lượng làm văn của HS chưa cao. Hầu hết các em chỉ quen lối tư duy, lập luận thiên về cảm tính, cụ thể, hạn chế về tư duy trừu tượng và năng lực suy luận vốn hiểu biết về đời sống xã hội còn nghèo nàn, hời hợt…

Mặt khác, do đặc trưng của kiểu bài “3K” “Khô-khó-khổ” (đây là ý kiến của rất nhiều giáo viên về phân môn làm văn, nhất là về kiều bài NLXH; tâm lí chung của không ít học sinh cũng thường “ngại”, “sợ” kiểu bài văn nghị luận hơn so với kiểu văn bản khác ). Mặc dù, mục tiêu của việc dạy, học kiểu bài